Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό

Η εννεάτομη σειρά αποτελεί μια συνολική ιστορική επισκόπηση της κριτικής της λογοτεχνίας του δυτικού κόσμου, από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο 8ος τόμος που εγκαινιάζει τη σειρά, πραγματεύεται τις θεωρίες της λογοτεχνίας του τελευταίου αιώνα, επιλέγοντας να παρουσιάσει τον θεωρητικό στοχασμό από τον ρωσικό φορμαλισμό και τη δομιστική κληρονομιά του στις σύγχρονες γραμματολογικές σπουδές έως τη μεταδομική στροφή προς τον αναγνώστη.





Ογδοος τόμος (πρώτη έκδοση στα ελληνικά) της σειράς Cambridge History of Literary Criticism, που αναλαμβάνει την εξιστόρηση της πορείας την οποία έχουν διαγράψει οι γραμματολογικές σπουδές από την κλασική αρχαιότητα ώς την αυγή του 21ου αιώνα. Ο όγδοος τόμος, με τον οποίο το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Ιδρύματος Μανώλη Τριανταφυλλίδη εγκαινιάζει τη μετάφραση αυτής της καθ' όλα σημαντικής σειράς, έχει ως αντικείμενο τις θεωρίες λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, εστιάζοντας την προσοχή του στους κλάδους του Ρωσικού Φορμαλισμού, της Γλωσσολογίας, της Σημειωτικής, της Αφηγηματολογίας, της Αποδόμησης, της Ερμηνευτικής, της Φαινομενολογίας και των θεωριών της πρόσληψης και των γλωσσικών πράξεων. Οπως παρατηρούν στην εισαγωγή τους ο Μίλτος Πεχλιβάνος και ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, το εκδοτικό εγχείρημα της Cambridge History of Literary Criticism διαδέχεται την πολυσυζητημένη ιστορική σύνθεση του Rene Wellek, προσφέροντας στη διεθνή (και κατ' ακολουθίαν στην ελληνική) βιβλιογραφία ένα καίριο σημείο αναφοράς. Ακολουθώντας τη σύγχρονη αντίληψη περί ιστορίας της λογοτεχνίας, το έργο δεν είναι γραμμένο από έναν μελετητή, αλλά από πολλούς διαφορετικούς συνεργάτες, εξειδικευμένους στο θέμα το οποίο παρουσιάζουν. Το γεγονός αυτό μπορεί να προσδίδει από τη μια πλευρά μιαν ορισμένη ανισομέρεια στο σύνολο (δεν έχουν όλοι οι συνεργάτες την ίδια αναλυτική ικανότητα και το ίδιο γνωστικό βεληνεκές), ενισχύει, όμως, από την άλλη μεριά την προσπάθεια με μια μεγάλη ποικιλία προσεγγίσεων, που βοηθούν τον αναγνώστη να συλλάβει ένα ουσιαστικό μέρος της πολυμορφίας των φαινομένων τα οποία τίθενται υπό εξέταση. Σε αυτήν ακριβώς την πολυμορφία ζητούσε από τον αναγνώστη να στρέψει το βλέμμα του και ο επιμελητής τού ανά χείρας τόμου Raman Selden, που σημείωνε (αντλώ και πάλι από το εισαγωγικό σημείωμα των Ελλήνων επιμελητών) σχετικά: «Η θεωρία της λογοτεχνίας μετασχηματίζει τη μελέτη της λογοτεχνίας σε μιαν αρένα εντός της οποίας εναλλακτικοί τρόποι της ανάγνωσης ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο». Περιττό, νομίζω, να τονίσω από τη μεριά μου το βάρος της παρουσίασης ενός τέτοιου έργου στα καθ' ημάς. Σε μια χώρα όπου η θεωρία της λογοτεχνίας εξακολουθεί να παραμένει στα αζήτητα, πώς μπορούμε να μείνουμε αδιάφοροι απέναντι σε μια τέτοια, κυριολεκτικά μνημειώδη προσπάθεια; Ως προς τα περιεχόμενα του τόμου, στο πρώτο μέρος χαρτογραφείται ο πρωτοποριακός ρόλος των φορμαλιστών της Μόσχας και της Πετρούπολης με χρονικό όριο την περίοδο των σταλινικών διώξεων, ενώ στο δεύτερο μέρος γίνεται αναφορά στην ερμηνευτική στροφή και στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές εκδοχές της αισθητικής της πρόσληψης και της αναγνωστικής ανταπόκρισης.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/07/2004