Μια παλιά ερωμένη

Ένας άνδρας, ο Ρινό ντε Μαρινύ, παγιδευμένος ανάμεσα σε μια όμορφη, αγνή γυναίκα και μια πόρνη. Η όμορφη γυναίκα είναι η γυναίκα του, η Ερμανγκάρντ. Η πόρνη είναι η Βελλίνι: μια σπανιόλα που δεν είναι καν όμορφη, αλλά του έχει δηλητηριάσει την καρδιά, το σώμα και το αίμα. Ο Μαρινύ, ορκίστηκε να διακόψει και απομακρύνθηκε μακριά από το Παρίσι μαζί με τη γυναίκα του. Όμως μια μέρα ξανασυναντά τη Βελλίνι. Και η αγνή Ερμανγκάρντ, σε μια από τις διαβολικές σκηνές του έργου του Barbey, μέσα σε μια φοβερή χιονοθύελλα, θα παραστεί άθελά της, κολλημένη στις γρίλιες ενός παραθύρου, στις βίαιες περιπτύξεις του ζευγαριού και λίγο έλειψε να πεθάνει.



Στο έργο του Μπαρμπέ ντ' Ωρεβιγί (1808-1889) η femme fatale, προϊόν του παρακμιακού κλίματος της εποχής, αποτελεί κεντρικό μυθιστορηματικό πρόσωπο, τονίζοντας το ατελές της γυναικείας φύσης. Από τις εκδόσεις Printa, σε μια πολύ προσεγμένη μετάφραση του Βασίλη Πουλάκου και επιμέλεια της Αγγελικής Σταθοπούλου, δημοσιεύτηκε πρόσφατα το έργο του Ωρεβιγί «Μια παλιά ερωμένη». Με την έκδοση αυτή καλύπτεται, έστω και εν μέρει, το μεγάλο κενό της μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα γάλλων συγγραφέων της Παρακμής. Με τη δημοσίευσή του (1851), το έργο χαρακτηρίστηκε πολύ τολμηρό και δημιούργησε σκάνδαλο. Μια δεύτερη έκδοση που ακολούθησε (1858) ήταν ιδιαίτερα λογοκριμένη. Έργο-σταθμός στη μυθιστορηματική πορεία του Μπαρμπέ το Μια παλιά ερωμένη διαθέτει μια σειρά από θεματικά δίπολα ­η αριστοκρατία και οι λαϊκές μάζες, το Παρίσι και η επαρχία, το κοινωνικό και το ερωτικό κ.ά.­, μέσα από τα οποία αναδεικνύεται το μοιραίο στην ερωτική έλξη, το μυστήριο που καλύπτει την αμαρτία και την πτώση. «Το έργο αυτό θα μπορούσε να είχε την υπογραφή του Μπωντλαίρ» γράφει ένας μελετητής του Ωρεβιγί. Στο «Μια παλιά ερωμένη», οι ερωτικές παρωθήσεις, οι ορμές της ζωής και του θανάτου, που αντιπαραθέτουν την ενέργεια της libido με τη σκοτεινή δύναμη της destrudo, διαπερνούν όλο το μυθιστόρημα και κατευθύνουν την πλοκή. Η διαβολική Βελλίνι, ερωμένη του αριστοκράτη Ρυνό, φαντάζει ακόμη πιο σατανική όταν έχει στο απέναντι άκρο του δίπολου μια αγγελική, blondo e grassoto, σύζυγο που βιώνει τη δική της via dolorosa, αποδεχόμενη με αρκετή δόση μαζοχισμού την αρπαγή του αγαπημένου της.


Στο έργο αυτό, το ανδρικό μυθιστορηματικό πρόσωπο δεν υπάρχει παρά μόνο μέσα από τη σχέση του με τη Βελλίνι. Παρ' όλο τον μισογυνισμό του, ο Ρυνό εμφανίζεται αδύναμος να ελευθερωθεί από τη γυναίκα-Κίρκη. Ένα συμβόλαιο διαστροφής και φετιχισμού ενώνει τον Ρυνό με τη Βελλίνι, κάτι σαν μια παράνομη συνθήκη που αντιτίθεται στον θεσμό του γάμου. Πολύ μακριά από το παραδοσιακό πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς, η Βελλίνι περιγράφεται άσχημη, μικροκαμωμένη και υπερβολικά αδύνατη, με δέρμα σκούρο «σαν κρασί από ηλιοκαμένο σταφύλι της πατρίδας της», μια «καυτή και διεστραμμένη Σπανιόλα» που έχει συχνά όψη «μεταμφιεσμένου σε γυναίκα νεαρού αγοριού». Οι κριτικοί έχουν τονίσει την έντονη παρουσία του ερμαφρόδιτου και του ανδρόγυνου στο έργο αυτό. Ο ανδρογυνισμός της ηρωίδας γίνεται εμφανής και από τις αμφίσημες και παράδοξες ενδυματολογικές της επιλογές που της επιτρέπουν να μετακινείται ανάμεσα στον αρσενικό και στον θηλυκό πόλο. Στο παράδοξο αυτό μυθιστόρημα η λατρεία του αίματος που διακατέχει το φαντασιακό του συγγραφέα εκδηλώνεται με σαφήνεια: το αίμα ρέει άφθονο σε πολλές σκηνές, η γραφή άλλωστε του Ωρεβιγί έχει ονομαστεί «βαμπιρική».


Το «Μια παλιά ερωμένη» είναι ένα παράξενο όσο και ανατρεπτικό έργο, όπου με την πληθωρικότητα που τον χαρακτηρίζει ο Ωρεβιγί προαναγγέλλει το νοσηρό κλίμα των έργων της Παρακμής στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία fin de siecle.

Βασιλική Λαλαγιάννη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 04-03-2001