Φώναξέ το στα βουνά

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε όλα τα μυθιστορήματα του Τζέιμς Μπόλντουιν εντοπίζονται τα προσωπικά του βιώματα αλλά το «Φώναξέ το στα βουνά», που είναι και το πρώτο του δημοσιευμένο έργο, θεωρείται ένα κατεξοχήν αυτοβιογραφικό έργο ενηλικίωσης. Ο ίδιος είχε δηλώσει πως το συγκεκριμένο μυθιστόρημα τον βοήθησε να συμφιλιωθεί με τις δυσκολίες που αντιμετώπισε μεγαλώνοντας στο Χάρλεμ και πως όφειλε να το γράψει, πριν γράψει οτιδήποτε άλλο. Μέσα από τον κεντρικό ήρωά του περιγράφονται η παιδική ηλικία, η φτώχεια και η στέρηση, ο ρατσισμός αλλά και ο ανταγωνισμός με τον τυραννικό του πατέρα, που ήταν ιεροκήρυκας, η εσωτερική του μάχη, η αμφισβήτηση των θρησκευτικών δογμάτων που του επέβαλαν αλλά και η ομοφυλοφιλία του, που θα είναι το κεντρικό θέμα του επόμενου μυθιστορήματός του, «Το Δωμάτιο του Τζοβάνι».



Και τα δύο έργα ολοκληρώθηκαν στο Παρίσι, όπου ο Μπόλντουιν κατέφυγε το 1948 σε ηλικία 24 χρόνων, αφήνοντας πίσω τη Νέα Υόρκη με λιγότερο από είκοσι δολάρια στην τσέπη και με ελάχιστη γνώση των γαλλικών. Τα πρώτα του χρόνια στο εξωτερικό πέρασαν σε άθλιες συνθήκες, με φτώχεια, αρρώστια και απομόνωση, όμως η παραμονή του εκεί του πρόσφερε την ελευθερία και την αίσθηση της απαλλαγής από τον ρατσισμό και την απομόνωση που τον καταδυνάστευε στην πατρίδα του, καθώς οι μαύροι Αμερικανοί γίνονταν εύκολα δεκτοί στους καλλιτεχνικούς παρισινούς κύκλους των εκπατρισμένων Αμερικανών.

Το «Φώναξέ το στα βουνά» χρειάστηκε πολλά χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η μεγαλύτερη δυσκολία οφειλόταν στην αυτοβιογραφική ποιότητα του έργου και στο θέμα το οποίο έξυνε παλιά ψυχικά τραύματα, ιδιαίτερα εκείνα που αφορούσαν τη σχέση με τον πατριό του, τον οποίο, μέχρι την εφηβεία, θεωρούσε και φυσικό του πατέρα. Η συγγραφή τού επέφερε και μια κάποιου είδους κάθαρση, απαλλάσσοντάς τον από το μίσος, τον θυμό, τον φόβο και τη συμφιλίωση με τις ρίζες και το παρελθόν του, καθώς αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τα βίαια αυτά συναισθήματα και να τα μετουσιώσει σε τέχνη. Το επόμενο μυθιστόρημά του είχε ακόμα περισσότερες δυσκολίες δημοσιοποίησης λόγω του θέματός του και του ομοφυλοφιλικού περιεχομένου, αλλά παρά τις αναστολές του δεν εγκατέλειψε τη γραφή του.

Ο Μπόλντουιν, νιώθοντας μια σχετική ασφάλεια στη Γαλλία, χρησιμοποίησε, όπως ο Χένρι Τζέιμς, (ένας ακόμα εκπατρισμένος Αμερικανός που έζησε και έγραψε στο Παρίσι) την απόσταση, για να αποσπάσει μια προοπτική του εαυτού του και των δεινών που υφίστανται οι μαύροι της Αμερικής. Μη έχοντας απαλλαγεί από τις εμπειρίες της αμερικανικής κουλτούρας, αλλά όντας ελεύθερος από τη συμμετοχή του σε αυτήν, άρχισε να ανακαλύπτει τους τρόπους που το προσωπικό βίωμα συνδέεται με το δημόσιο. Οπως ο Τζέιμς, άρχισε κι αυτός να διακρίνει στις μικρές πράξεις των ανθρώπων που ζουν μέσα στο πλαίσιο μιας κουλτούρας κάποιους μεταφορικούς υπαινιγμούς που αντανακλούν την ιδιαιτερότητα και τις συνήθειες ενός κοινωνικού συνόλου. Η ανάγνωση των έργων του μεγάλου Αμερικανού εκπατρισμένου συγγραφέα του έδωσε την ιδέα να περιγράψει την περιπέτεια και την εξέλιξη μιας κεντρικής συνείδησης, με αποτέλεσμα η δράση του μυθιστορήματος να περιστρέφεται γύρω από μια κρίσιμη στιγμή του ήρωά του: τα δέκατα τέταρτα γενέθλιά του.



Είσοδος στην εφηβεία



Το «Φώναξέ το στα βουνά» διηγείται την ιστορία του νεαρού Τζον Γκράιμς που μεγαλώνει σε μια φτωχή οικογένεια του Χάρλεμ, με πατέρα τον Γκάμπριελ Γκράιμς, ιεροκήρυκα στη μικρή τοπική πεντηκοστιανή εκκλησία. Ολοι θεωρούν πως κάποια μέρα ο Τζον θα γίνει σπουδαίος πάστορας, όμως ο ίδιος, εισερχόμενος στην εφηβεία, αρχίζει να σκέφτεται το πώς θα δραπετεύσει. Η επιθυμία διαφυγής οφείλεται εν μέρει στην έλξη που ασκεί πάνω του ο άγνωστος κόσμος, αλλά και στον τρόμο που του εμπνέει ο τυραννικός του πατέρας, παρά την προστασία της μητέρας του Ελίζαμπεθ και της θείας του Φλόρενς, που λειτουργούν ως κυματοθραύστες της πατρικής οργής.

Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφονται η οικογενειακή ζωή του Τζον, ο θυμός, η φτώχεια και οι ενοχές του κάθε μέλους ξεχωριστά. Η ένταση κλιμακώνεται μέχρι να οδηγηθούμε στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, όπου, ύστερα από μια ολονύχτια παραμονή στην εκκλησία, ο Τζον γίνεται αποδεκτός στην εκκλησιαστική κοινότητα έχοντας προηγουμένως βιώσει μια κατανυκτική εμπειρία ως νεοφώτιστος, η οποία περιγράφεται ως κάποιου είδους πνευματική κατάληψη. Στα ενδιάμεσα κεφάλαια περιγράφονται οι περιπέτειες της θείας του, της μητέρας του αλλά και του πατέρα του, που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν από τον Νότο στη Νέα Υόρκη, η σκληρή ζωή τους και οι αδικίες που υπέστησαν, οι οποίες αντανακλώνται στη ζωή του Τζον.

Παρότι φαινομενικά στο μυθιστόρημα καταγράφεται η ιστορία μιας οικογένειας μαύρων στο Χάρλεμ, ο Μπόλντουιν κατορθώνει να συνθέσει μια ιδιαίτερα σύνθετη τοιχογραφία της συγκεκριμένης κοινότητας, χρησιμοποιώντας το κάθε μέλος χωριστά ως όχημα προκειμένου να αποτυπώσει τις επιμέρους ιδιαιτερότητές της. Ταυτόχρονα, αποδίδοντας στα θέματα που πραγματεύεται μια οικουμενική βαρύτητα και σημασία, τα καθιστά ικανά να ξεφύγουν από τα όρια του μικρόκοσμου που περιγράφει και από τα προβλήματα μιας οικογένειας μαύρων κατά τη δεκαετία του '30, παρουσιάζοντας τους Γκράιμς ως χαρακτήρες μιας βιβλικής ιστορίας, οι οποίοι σηκώνουν το βάρος της ανθρώπινης οδύνης, ενώ το μίσος, ο έρωτας, η αφοσίωση, η εκδίκηση, η ενοχή και τα άλλα βαθιά συναισθήματα που βιώνουν υπερβαίνουν το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ο συγγραφέας τούς τοποθετεί και αποκτούν μια διαχρονική, πανανθρώπινη ποιότητα.



«Η οδός της Απώλειας»



Το κεντρικό δράμα του βιβλίου αφορά τον αγώνα του Τζον να συνθηκολογήσει με τον εαυτό του σε σχέση με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ο αγώνας αυτός αφορά επίσης τη σύναψη ειρήνης και με τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειάς του, τα οποία ύστερα από μια σειρά ψυχικών και φυσικών αναταραχών, μοιάζουν παγιδευμένα σε ισχυρότερες από αυτά δυνάμεις μέσα σε ένα παρόν που δεν επέλεξαν. Το εντονότερο συναίσθημα στρέφεται ενάντια στον πατριό του, μια εχθρότητα που ο Τζον παλεύει να ξεπεράσει. Ταυτόχρονα παλεύει με τους πειρασμούς που ελλοχεύουν σε κάθε βήμα του, πειρασμοί που αφθονούν στον εξωτερικό κόσμο, στην «Οδό της Απώλειας»: τη σεξουαλικότητα, την οκνηρία, την αμαρτία, ακόμα και την ελευθερία. Αλλά το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η ενοχή για τις αμαρτωλές του παρορμήσεις, οι οποίες ενσαρκώνονται στην έλξη που αισθάνεται για έναν μεγαλύτερο νεαρό, τον Ελάιζα.

Η προσωρινή αναστολή των διλημμάτων του επέρχεται με τη μεταστροφή του μετά τη δυνατή υπερβατική του εμπειρία, καθώς ο Τζον βγαίνει από το εκστατικό παραλήρημα με την αίσθηση πως έχει τουλάχιστον προσωρινά σωθεί, αν και βαθιά μέσα του γνωρίζει πως η νίκη του είναι προσωρινή και πως οι δυνάμεις του σκότους δεν έχουν οριστικά οπισθοχωρήσει: ο αγώνας του θα συνεχιστεί γιατί δεν έχει ακόμα απαλλαγεί από τον θυμό ενάντια στον πατέρα του και επιπλέον η συγκίνηση που ένιωσε από το φιλί που του έδωσε στο μέτωπο ο Ελάιζα δεν τον έχει εγκαταλείψει.

Το «Φώναξέ το στα βουνά» φέρνει σε επαφή δύο βασικά θέματα της ιστορίας της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα: τον ρόλο της Εκκλησίας και τις σχέσεις ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς. Η σχέση αυτή, παρότι δεν δηλώνεται, υπονοείται σιωπηρά και αποτελεί κεντρικό μέρος της αφήγησης, καθώς πίσω από τις γραμμές εξηγείται και ο λόγος που ο Χριστιανισμός υπήρξε πόλος έλξης για τους υποτελείς: η υπόσχεση ενός καλύτερου μελλοντικού κόσμου τούς έδινε τη δύναμη να σηκώσουν τα βάρη της παρούσας μίζερης καθημερινότητάς τους και κατέστειλε την ανάγκη απόδοσης δικαιοσύνης, εκδίκησης και χειραφέτησης.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/01/2007