Ο αιώνας των κομμουνισμών

Ο κομμουνισμός σημάδεψε βαθιά την ιστορία του 20ού αιώνα. Μοιραίο προϊόν φαντασίωσης για κάποιους, μήτρα εγκλημάτων για άλλους, ο κομμουνισμός είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο σύνθετος. Ήρθε η ώρα για πιο αποστασιοποιημένες και πιο νηφάλιες εκτιμήσεις. Ο κομμουνισμός, αφενός μεν ενέπνευσε τα απελευθερωτικά κινήματα του 20ού αιώνα και προσέφερε στις λαϊκές τάξεις τη δυνατότητα ενεργότερης συμμετοχής στην πολιτική ζωή, αφετέρου όμως προσέφυγε σε ποικίλες μορφές πραγματικής και συμβολικής βίας.







Ο κομμουνισμός υπήρξε αρχικά η μεγάλη ελπίδα και κατόπιν η μεγάλη απογοήτευση του εικοστού αιώνα. Οι συγγραφείς του «Αιώνα των κομμουνισμών» μας προειδοποιούν από την αρχή: αν θέλουμε να κατανοήσουμε την ιδιαιτερότητα του ιστορικού φαινομένου του κομμουνισμού, θα πρέπει να αποφύγουμε ένα πρωταρχικό μεθοδολογικό σφάλμα. Δεν πρέπει να συρικνώσουμε αυτό το πολύπλοκο και εσωτερικά αντιφατικό φαινόμενο σε μία και μόνη ιδιότητα (στην ιδεολογία, στη βία, στην ουτοπία, σε μια κοσμική θρησκεία κ.λπ.). Δεν πρέπει να εξετάσουμε τον κομμουνισμό «στον ενικό». Μολονότι από πρώτη άποψη το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα στον 20ό αιώνα φαίνεται να παραπέμπει σε μιαν ενιαία και συμπαγή ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα, στην πραγματικότητα καλύπτει μια μεγάλη ετερογένεια ιστορικών καταστάσεων και φαινομένων. «Στην πραγματικότητα ο κομμουνισμός κλίνεται, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του και σε όλες τις εκφάνσεις του, στον πληθυντικό».

Πρέπει να αποφύγουμε τον ιδεολογικό πειρασμό να περιορίσουμε αυτήν την ποικιλία και την πολυπλοκότητα σε μια υποτιθέμενη «φύση» του κομμουνισμού, που θα οφειλόταν είτε σε μιαν οργανική «πλάνη» είτε σε ένα μοναδικό πείραμα, σε ένα «ατύχημα της ιστορίας» που βασίστηκε στην καταστολή και στο έγκλημα.

Το παρόν συλλογικό έργο παρουσιάζεται ως μια καταγραφή των ερμηνειών του κομμουνισμού (επίσημων, αιρετικών, πανεπιστημιακών), έπειτα ως μια ανάλυση των μεγάλων φάσεων της ιστορίας των κομμουνισμών (στην ΕΣΣΔ, στην Κίνα, στην Ευρώπη, στη Λατινική Αμερική, στον αραβικό κόσμο και αλλού) και στη συνέχεια ως μια περιήγηση στην «ανθρωπογεωγραφία» των κομμουνιστικών κινημάτων και οργανώσεων (οι άνθρωποι, οι κοινωνικές ομάδες και ταυτότητες, οι κομματικές διαδρομές). Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του έργου επιχειρείται μια θεωρητική σύνθεση και γίνεται μια προσπάθεια να απαντηθούν γενικότερα ερωτήματα γύρω από τις σχέσεις βίας και κομμουνισμού, τη σημασία του αντιφασισμού και τη σύνδεση του κομμουνισμού με την πολιτικοποίηση της εργατικής τάξης. Επιλέγοντας μια οπτική κοινωνικής ιστορίας του πολιτικού, οι συγγραφείς αυτού του έργου φιλοδοξούν να διευρύνουν το πεδίο της συζήτησης, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τις απλουστεύσεις άλλων προσεγγίσεων, από τη σκοπιά λ.χ. της πολιτικής ιστορίας ή της ιστορίας των ιδεών, που καταλήγουν να βλέπουν τον κομμουνισμό ως αποκλειστική υπόθεση ηγεσιών, μικρών ομάδων επαναστατών και διανοουμένων ή ερμηνεύουν μονοσήμαντα την ιστορία του με βάση ορισμένες έννοιες - κλειδιά (ολοκληρωτισμός, εγκληματική βία κ.ά.).

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001