Μικρά Ασία 1921

Η ιστορία των τόπων και των ανθρώπων συχνά γράφεται μέσα από τον τρόπο με τον οποίο κοιτάζουμε τα πράγματα. Η ιστορική καταγραφή, είτε κειμενική είτε οπτική, είναι ταυτόχρονα και η ίδια μέρος αυτής της ιστορίας. Διαμορφώνει, καθώς διαμορφώνεται, απόψεις, θέσεις, βεβαιότητες και υποψίες. Η δουλειά του φωτογράφου, του ιστορικού ερευνητή και του εκδότη έχει πολλές ομοιότητες, καθώς μέσα από τις προσεγγίσεις και τις επιλογές της καλείται να εναρμονίσει τα δεδομένα με τις υποθέσεις, την αντικειμενικότητα με το προσωπικό συναίσθημα, την καταγραφή με την ερμηνεία και το παρελθόν με το παρόν.
Ο παρών τόμος φωτογραφιών του Henri-Paul Boissonnas είναι πλήρης συναντήσεων: ο πολεμικός ανταποκριτής συναντά το φιλότεχνο περιηγητή, ο φωτογράφος το ζωγράφο, ο εμποτισμένος με φιλελληνισμό δυτικός ορθολογισμός τη γοητεία της εξωτικής Ανατολής. Ακόμα και στην επεξεργασία αυτού του υλικού ο ιστορικός λόγος των σύγχρονων ερευνητών συναντά τον προσωπικό λόγο των γραμμάτων και του ημερολογίου του Boissonnas. [...]

Λάζαρος Εφραίμογλου
Πρόεδρος Ιδρ. Μείζονος Πολιτισμού

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πιάνοντας τον μίτο της ιστορίας από την αρχή, θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα προχριστιανικά χρόνια για να καταλογίσουμε μια πρωτιά: οι Ελβετοί της εποχής εκείνης υπήρξαν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που διάβαζαν τα ελληνικά καλύτερα από τα λατινικά. Αιώνες αργότερα ο Ιωάννης Καποδίστριας ως υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας θα συνέβαλλε τα μάλα για την οριστική ένωση των καντονίων της Ελβετίας σε ένα ομόσπονδο κράτος ενώ λίγο μετά οι φιλέλληνες Ελβετοί θα εκδήλωναν με κάθε τρόπο τη συμπαράστασή τους στον ελληνικό επαναστατικό αγώνα. Μια αμφίδρομη σχέση και μια φιλελληνική παράδοση την οποία συνεχίζει η οικογένεια Μπουασονά εδώ και τρεις γενιές, από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας. Απόδειξη το φωτογραφικό λεύκωμα Henri- Paul Boissonnas: Μικρά Ασία 1921. Μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία για τη μικρασιατική εκστρατεία ενός γόνου της οικογενείας με υλικό - φωτογραφίες, υδατογραφίες, επιστολές και άλλα ντοκουμέντα - που εκδόθηκε χάρη στη συμβολή δύο ιδρυμάτων: του Μουσείου Μπενάκη, όπου έγινε η δωρεά του αρχείου από τον Λυκ Μπουασονά, ιστορικό της τέχνης και γιο του Ανρί, και του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού. Για την επέτειο των 80 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή.

Γενεύη, Αθήνα, Μικρά Ασία. Φωτογράφος, ακολουθώντας το επάγγελμα του πατέρα του, Φρεντ Μπουασονά - οι φωτογραφίες του οποίου συνιστούν σήμερα το καλύτερο και αρτιότερο οδοιπορικό στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα -, ζωγράφος όμως κατά την προσωπική του επιλογή, ο Ανρί βρέθηκε σε ηλικία 25 ετών να παρακολουθεί τα ελληνικά στρατεύματα στη Μικρά Ασία, συνδέοντας έτσι το όνομά του με ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της νεότερης Ελλάδας. Μέσα από τις 250 φωτογραφίες του, αδημοσίευτες κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, οι σκηνές της στρατιωτικής ζωής εναλλάσσονται με αυτές των καθημερινών ανθρώπων ενώ παράλληλα ο ίδιος αναζητεί συνειδητά και επίμονα τα σημάδια του ελληνικού πολιτισμού στα βάθη της Μικράς Ασίας. Οφείλει την εμπειρία αυτή στον πατέρα του, ο οποίος διαβλέποντας το ενδιαφέρον του κοινού των εφημερίδων και των περιοδικών για την άμεση ανταπόκριση και το πολεμικό ρεπορτάζ υπήρξε ο πρώτος που εισηγήθηκε, από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα ήδη, τη χρήση της φωτογραφίας για την προβολή των ελληνικών θέσεων. Κάτι που θα γίνει τελικώς αποδεκτό από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1918 ενώ υλοποίηση της συμφωνίας αποτελεί η ανάθεση στον Ανρί Μπουασονά της φωτογράφισης της μικρασιατικής εκστρατείας σε μια εποχή που η Ελλάδα αναζητεί τρόπους ευνοϊκής μεταχείρισης από τον ξένο Τύπο.

Εφοδιασμένος με ελληνικό διπλωματικό διαβατήριο ο Ανρί θα φθάσει στη Σμύρνη στις 5 Ιουνίου του 1921 και από εκεί η άδεια για το Βόρειο Μέτωπο και την Προύσα θα τον φέρει κοντά στον στόχο του. Φωτογραφίζει το 6ο Σύνταγμα της VII Μεραρχίας που παρελαύνει, τις ατέλειωτες καμηλοεφοδιοπομπές αλλά και τα αξιοθέατα της πόλης και από τις 10 Ιουλίου ακολουθεί με απόσταση μερικών ημερών τη θερινή επίθεση της στρατιάς. Κιουτάχεια, Εσκί Σεχίρ, Χαμιντιέ, Ινλάν Κατραντζί, ποταμός Σαγγάριος. Μια πορεία που θα τον φέρει για πρώτη φορά αντιμέτωπο με τον πόλεμο και η φωτογραφική του μηχανή θα καταγράψει την επέλαση του ιππικού στην Μπελτζεμίζα, τη μεταφορά τραυματιών, ένα αιχμάλωτο τουρκικό τάγμα, αλλά και τους στρατιώτες σε ώρα ανάπαυλας, τις βυζαντινές εκκλησίες, ακόμη και ένα μοναστήρι περιστρεφόμενων δερβίσηδων. Από το μέτωπο θα αποχωρήσει μετά την αναδίπλωση της στρατιάς, στη συνέχεια θα κάνει ένα ταξίδι στην Εφεσο, την οποία θα φωτογραφίσει διεξοδικά, και στις 3 Νοεμβρίου θα φύγει για την πατρίδα του.

Στις φωτογραφίες του Ανρί Μπουασονά η βαθιά καλλιτεχνική ματιά του είναι αυτή που δίνει το στίγμα. Ούτως ή άλλως δεν πρόκειται για ένα καθαρά πολεμικό ρεπορτάζ. Οι σκηνές μάχης και σκληρού ρεαλισμού απουσιάζουν, από την άλλη όμως απουσιάζουν και οι στημένες φωτογραφίες, αυτές που η Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού ζητούσε από τους φωτογράφους της. Και το όφελος σήμερα, πέρα από την ψύχραιμη ιστορική καταγραφή, είναι η αποτύπωση μιας εικόνας, που χωρίς εθνοκεντρικές εξάρσεις και υπερβολές κρατάει τη μνήμη ζωντανή.



ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 02-03-2003