Στα χνάρια του Οδυσσέα

Αργολίδα, Δήλος, Τρωάδα, Μαρώνεια, Τζέρμπα, Μάλτα, Κάτω Ιταλία, Σικελία, Κέρκυρα, Εφύρα, Ιθάκη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Κάποιοι ακολουθούν τον Δρόμο του Μεταξιού για να κάνουν διακοπές με νόημα. Εσείς μπορείτε να πλειοδοτήσετε επιχειρώντας τον Περίπλου του Οδυσσέα. Λίγο είναι να πάει κανείς στο ακρογιάλι όπου ο Οδυσσέας πάτησε στεριά και συναντήθηκε με τη Ναυσικά; Ποιος δεν θα ήθελε ένα ταξίδι «ανάμεσα στη φαντασία, το μύθο και την πραγματικότητα», όπως το θέτει ο καθηγητής Μάριος Ραφαήλ; Η ιδέα που προωθήθηκε προ ετών από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς ήταν να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες για να προβληθεί διεθνώς ως πολιτισμική διαδρομή ο Περίπλους του Οδυσσέα. Αμέσως συμφώνησε ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού που κυκλοφόρησε το 1996 ένα μικρό τεύχος με τίτλο Ο Περίπλους του Οδυσσέα. Το ζήτημα όμως είναι φθάνοντας σε έναν τόπο ιστορικά φορτισμένο να γνωρίζει κανείς πώς επηρέασαν οι σκηνές του Ομήρου τους κατοπινούς γεωγράφους, φιλοσόφους, αρχαιολόγους, ποιητές και καλλιτέχνες. Εχει γίνει τόση συζήτηση στη διάρκεια των αιώνων, ώστε σήμερα οι καθηγητές του τόμου αυτού είναι σε θέση να μας αποκαλύπτουν, εκτός από τα επικρατέστερα σενάρια, ως και τα άγνωστα κουτσομπολιά για τις σχέσεις του Οδυσσέα με όσους απάντησε στον δρόμο του.

Ο όγκος των πληροφοριών τιθασεύτηκε από τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Φάνη Κακριδή, κλασικό φιλόλογο και ομηριστή, πρόεδρο του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών της Ιθάκης. Ως ανταποκριτές από τα μέρη εκτός Ελλάδος λειτούργησαν οι καθηγητές Anthony Bonanno από τη Μάλτα, Mhamed Fantar από την Τυνησία και Marcello Gigante από την Ιταλία, οι οποίοι παραχώρησαν τα άρθρα τους για να ενταχθούν στο πανόραμα του Περίπλου. Αργολίδα, Δήλος, Τρωάδα, Μαρώνεια, Τζέρμπα, Μάλτα, Κάτω Ιταλία, Σικελία, Κέρκυρα, Εφύρα, Ιθάκη είναι οι σταθμοί της διαδρομής. Το ενιαίο ύφος των κειμένων και η χαρίεσσα διάθεση οφείλονται στην τελική συγγραφή του κ. Κακριδή. Οι εικόνες που συνοδεύουν τα κείμενα, πότε μνημείων της αρχαιότητας - νομισμάτων, αγαλμάτων, παραστάσεων -, πότε των γεωγραφικών σημείων που πιθανολογούμε ότι ταυτίζονται με τις ομηρικές περιγραφές και τις πανάρχαιες διηγήσεις, δίνουν τροφή στη φαντασία του ταξιδιώτη.

Πάμε λοιπόν να βρούμε πού περιπλανήθηκε το παγκόσμιο σύμβολο του πολυμήχανου ταξιδιώτη. Ηδη τον 3ο αι. π.Χ. ο μεγάλος γεωγράφος Ερατοσθένης είχε πει ειρωνικά ότι «τότε θα βρει κανείς πού περιπλανήθηκε ο Οδυσσέας, όταν ανακαλύψει τον τεχνίτη που έραψε τον ασκό των ανέμων!». Και όμως πολλοί αναζήτησαν έκτοτε την Αιολία, μαζί με το νησί της Κίρκης, το νησί της Καλυψώς και τους άλλους μυθικούς τόπους. Κάποιοι υποστήριξαν θέσεις που ήθελαν τον Οδυσσέα να φθάνει στα δυτικά παράλια της Αφρικής ή στις χώρες της Βαλτικής. Ορισμένοι όμως σταθμοί θεωρούνται βέβαιοι, αφού στην Οδύσσεια εύκολα διακρίνουμε μια «αληθινή» εξιστόρηση των δοκιμασιών του ήρωα στον γνωστό ελληνικό χώρο, σε συνδυασμό με «φανταστικές» θαλασσινές αφηγήσεις σε μέρη όπου συμβαίνουν τα πιο περίεργα και τρομακτικά πράγματα, με μονόφθαλμους κύκλωπες, λωτοφάγους, σειρήνες, μάγισσες. Τα στοιχεία της φαντασίας δεν αποκλείουν μια ρεαλιστική πραγματικότητα. Στο μόνο σημείο στο οποίο συμφωνούν οι επαΐοντες είναι ότι ο Ομηρος ανακάτεψε επίτηδες πραγματικά και φανταστικά στοιχεία. Αλλωστε ποιητής ήταν. Δεν αποκλείεται να έκανε και έναν «συμφυρμό» των μυθολογικών κύκλων των Αργοναυτών και της Οδύσσειας, οπότε βρίσκουμε τον Οδυσσέα μια στην Ανατολή και μια στη Δύση. Εχοντας όλα αυτά υπόψη καταλήγει κανείς στην περιπλάνηση που ξεδιπλώνεται στον τόμο με πλήθος μαρτυρίες, εικόνες και ποιητικές ερμηνείες. Πολλά τα αινίγματα που θέτει η αφήγηση του Ομήρου, όπως επί παραδείγματι ποια ήταν η εθνικότητα των Τρώων που μιλούσαν ελληνικά, τι απέγιναν οι Φαίακες προτού εποικήσουν το νησί οι Κερκυραίοι, γιατί δεν αναφέρεται από τον Ομηρο το Ναύπλιο στις πόλεις της Αργολίδας που συμμετείχαν στην τρωική εκστρατεία και άλλα τινά παρόμοια. Οι απαντήσεις βασίζονται σε σπαρταριστές πληροφορίες από την αρχαιότητα ή τους μεταγενέστερους χρόνους. Αξίζει να αναφέρουμε τα περί Ναυπλίου: ανάμεσα στους ήρωες που ξεκίνησαν για την Τροία ήταν και ο ευφυής και εφευρετικός Παλαμήδης, αντίπαλον δέος για τον Οδυσσέα που κατάφερε γρήγορα να τον παγιδέψει και να πείσει τους Αχαιούς να τον δικάσουν για προδοσία. Ο Παλαμήδης θανατώθηκε άδικα και αυτόν μνημόνευσε και ο Σωκράτης προτού πιει το κώνειο. Ο Ομηρος δεν θέλησε να εκθέσει τον ήρωά του, τον θαλασσοπόρο Οδυσσέα, οπότε απάλειψε το όνομα του Παλαμήδη και μαζί το όνομα της πόλης του. Ο Απολλόδωρος μας πληροφορεί ότι ο πατέρας του, ο Ναύπλιος, για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του άρχισε να προωθεί εραστές στις αυλές των βασιλιάδων που έλειπαν, για να ξελογιάσουν τις γυναίκες τους. Ετσι συγκεντρώθηκαν και οι μνηστήρες στην Ιθάκη, οι μόνοι ίσως που απέτυχαν!



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 20-10-2002