Η κολυμβήτρια

Η άνοδος, η δόξα, η πτώση και η τελική συντριβή μιας πρωταθλήτριας της κολύμβησης. Η πορεία της από τον αγώνα για την κατάκτηση της πρώτης θέσης μέχρι την παράνοια, πορεία ανάλογη μ' εκείνη κάθε ειδώλου.


«Σ' αυτή τη γεμάτη ένταση και λάμψη καταγραφή μιας ζωής, που ξεφεύγει από τα κοινά μέτρα, ο Μπρόουντυ πέτυχε μια ολοζώντανη και απόλυτη πειστική απεικόνιση της παράνοιας. Λίγοι συγγραφείς κατορθώνουν να δώσουν τόση ομορφιά και τέτοια δύναμη στο πρώτο τους βιβλίο. Ομολογώ πως περιμένω ανυπόμονα το επόμενο».

Times

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το πολύκροτο πρώτο μυθιστόρημα του Αγγλου Μπιλ Μπρόουντι είναι εξ ολοκλήρου γραμμένο στο δεύτερο πρόσωπο και ίσως σ' αυτό να οφείλεται η αλλόκοτη αίσθηση που δημιουργείται στον αναγνώστη: Ο συγγραφέας αφηγείται με το «εσύ», που σημαίνει είτε πως ο ίδιος παρακολουθεί στενά την ηρωίδα του είτε η ηρωίδα του απευθύνεται στον εαυτό της, μια υπόθεση που δικαιώνεται προς το τέλος, όταν μαθαίνουμε πως καταλήγει σε ψυχιατρική κλινική, όπου και νοσηλεύεται για σοβαρή ψύχωση. Η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, μια δεινή κολυμβήτρια, παραμένει χωρίς όνομα σε όλη τη διάρκεια (εκτός από το παρατσούκλι Ψυχώ που της δίνουν οι άλλες κολυμβήτριες), σε μικρή ηλικία ονειρεύεται να πετάξει όπως οι πεταλούδες, τα ονόματα των οποίων αποστηθίζει, σύντομα όμως προσγειώνεται σε μια πισίνα. Εκεί την περιμένει ένας καινούριος υγρός κόσμος και σύντομα μαθαίνει τους νόμους του. Το νερό γίνεται το φυσικό στοιχείο της κι ενώ επιδίδεται στο άθλημα της πεταλούδας, κρατάει την ελπίδα πως κάποια στιγμή θα πετάξει έξω από τα όρια του εαυτού της, όπως οι πραγματικές πεταλούδες που τόσο θαυμάζει. Το τίμημα που πληρώνει για τη στενή σχέση της με το νερό, η ικανότητά της να βυθίζεται και να υψώνεται υπερβαίνοντας ακόμα και τους φυσικούς νόμους, είναι η πολτοποίηση κάθε νεανικού ονείρου πρώτα στον ανταγωνιστικό αθλητικό στίβο και αργότερα, στα ανθρωποβόρα κυκλώματα του θεάματος. Η εξάντληση επέρχεται μαζί με την καταστροφή του νευρικού της συστήματος λόγω των συνεχών δοκιμασιών και της εξοικείωσής της με τον πόνο, που είναι για εκείνη το «άλλο όνομα της απόλαυσης», καταδικάζοντάς την, τελικά, σε έναν κόσμο σολιψικό, μη δυνάμενη να αμυνθεί στη βαρβαρότητα των σύγχρονων συστημάτων ποδηγέτησης των νεαρών προικισμένων ατόμων.



Η εκτέλεση της πρωταθλήτριας



Η ανώνυμη ηρωίδα στον κόσμο της πισίνας αποθέτει ολόκληρο το νεανικό δυναμικό της κι εφόσον δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο (πατέρας και Προπονητής κυνικά την προειδοποιούν γι' αυτό), καταγίνεται με τη δική της βελτίωση, σε μια χώρα όπου όλες οι δομές, οικογενειακές και κοινωνικές, βρίσκονται σε αποσύνθεση. Στη μικρή κολυμβήτρια δεν παρουσιάζονται άλλες επιλογές πέρα από τον αθλητισμό και το μόντελινγκ, καθώς οποιαδήποτε εργασία σε γραφείο, όπως την ενημερώνει ο πατέρας της, ισοδυναμεί με την παράδοσή της στα σύγχρονα «στρατόπεδα συγκέντρωσης των ψυχών».

Στην πισίνα βιώνει στην εφηβεία της την υπέρβαση του εαυτού της, εξοικειώνεται με τη σκληρή προσπάθεια, που λίγο διαφέρει στην περιγραφή από την πλέον ακραία μορφή τιμωρίας. Εκεί την αναλαμβάνει ο Προπονητής, ο οποίος φροντίζει να την ενημερώσει πως «η γραμμή του μέλλοντος είναι ευθεία» και πως πρέπει με κάθε τρόπο να αφοσιωθεί στα τρία Σίγμα:

«Συγκέντρωση, Στόχοι, Συνέπεια», τα οποία περιγράφουν τον πλήρη κύκλο της καλής κολυμβήτριας. Παραπαίοντας ανάμεσα στις διαταγές του Προπονητή, ο οποίος την κακοποιεί με κάθε τρόπο, και στα άλλα τρία χλευαστικά Σίγμα του πατέρα της, που κυριαρχούν στο σύγχρονο κόσμο, «Σάχλα, Σχολαστικότητα, Σκοταδισμός», η ηρωίδα ασπάζεται τα βίτσια του πρώτου.

Το δεύτερο αφηγηματικό πρόσωπο λειτουργεί υποβλητικά στην περιγραφή αυτής της σχεδόν μαρτυρικής ζωής. Παρακολουθούμε την ηρωίδα να παρατηρεί τον εαυτό της, να διασταυρώνεται με αυτόν, καθώς πηγαινοέρχεται στην πισίνα σπάζοντας χρόνους, να δημιουργεί νέα ρεκόρ όταν κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στο πρωτάθλημα της Κοινοπολιτείας, ύστατο απομεινάρι της βρετανικής αυτοκρατορίας, να κακοποιείται και να δοξάζεται, δόξα που παρουσιάζεται κι αυτή ως μια άλλη μορφή κακοποίησης. Το σύστημα που την ανέδειξε φροντίζει βέβαια να της δώσει μια δεύτερη ευκαιρία σε έναν εξίσου ανταγωνιστικό στίβο, στο χώρο της διαφήμισης και προώθησης προϊόντων.



Στην πισίνα της ζωής



Αυτά στο πρώτο κεφάλαιο. Στο δεύτερο κεφάλαιο τη βρίσκουμε, σε κάποια παραλία, στα δεκαοχτώ, να διαβάζει τον «Πεταλούδα», μυθιστόρημα που αναφέρεται σε έναν κατάδικο που δραπέτευσε, και η ζωή της τα επόμενα λίγα χρόνια που παρακολουθούμε λίγο διαφέρει από τη ζωή ενός κατάδικου. Την αναλαμβάνει ο μάνατζέρ της ή «Προπονητής νούμερο δύο» και την παραδίδει σε έναν χώρο όπου εκείνο που μετράει είναι το μόνιμο χαμόγελο κι ένα ημερολόγιο γεμάτο ραντεβού, χώρο όπου τα μετάλλιά της μπορούν να εξαργυρωθούν με τον καλύτερο τρόπο. Βγαίνοντας από την πισίνα παρακολουθεί τους άλλους στην «πισίνα της ζωής» του Λονδίνου, αλλά τώρα υποψιάζεται πως «οι αγώνες που έδιναν δεν είχαν κανόνες, δεν είχαν αφετηρία ούτε τέρμα».

Νιώθει σαν να είχε βγει από μια φυλακή, εκτεθειμένη σε άλλες μορφές βίας και κυρίως στη βία της εικόνας της. Η εικόνα της βρισκόταν παντού, σε γιγαντοαφίσες, σε έντυπα, σε τηλεοράσεις, ενώ η αίσθηση πως όλα συνέβαιναν σε κάποια άλλη δεν την εγκατέλειπε. Ήλπιζε πως η ζωή αυτή θα της πρόσφερε τη δυνατότητα των αλλεπάλληλων μεταμορφώσεων, αλλά αυτό που βρήκε ήταν έναν κόσμος όπου δεν υπάρχεις αν δεν αποδεχθείς τη θέση του αντικειμένου για τον εαυτό σου. Ο μάνατζέρ της την ενημερώνει πως σημασία δεν έχει το τι κάνει, αλλά ο βαθμός της ζήτησής της. Ο αθλητισμός παρουσιάζεται σαν ένα ακόμα σύστημα που παράγει πρωταθλητές /εξαρτήματα που με τα μετάλλιά τους ανεβάζουν το κύρος φτηνών και άχρηστων προϊόντων/ σκουπιδιών, πείθοντας τους αγοραστές. Τα ρεκόρ δεν είναι παρά μια μελλοντική επένδυση, εύκολα ρευστοποιήσιμη στην αρένα της κοινωνίας του θεάματος, που όλα τ' αλέθει.



Μετάλλια και φυλαχτά



Υπάρχει όμως κάτι που δεν εξαργυρώνεται. Η ηρωίδα δεν είναι διατεθειμένη να ποζάρει γυμνή κι αυτό την καθιστά λιγότερο περιζήτητη. Η αντίστασή της στον ευτελισμό, όταν της ζητήθηκε, μετά την αποτυχία της στα τηλεοπτικά πρωινάδικα, να γίνει η πρωταθλήτρια/ πορνοστάρ, η ενστικτώδης άμυνά της να μην ποζάρει σαν κρέας σε φτηνοπεριοδικά, να μη «γλιστρήσει στην κοινή μοίρα του φύλου της», που είναι, όπως έλεγε και ο μάνατζέρ της, «βυζιά - κώλοι ...ή, αν προτιμάτε, κώλοι - βυζιά», τη βγάζει έξω από το παιχνίδι. Με κίνητρο, όχι τη σεμνοτυφία ούτε την αδιαφορία της για το χρήμα, αλλά το φόβο πως όλο το παρελθόν της κινδύνευε να μετατραπεί «σε βυζιά και κώλους που επέπλεαν στην πισίνα» και η ίδια να γίνει βορά στο αδηφάγο σουπερμάρκετ σωμάτων. Το όπλο της είναι τα μετάλλιά της, που τα φοράει συνεχώς σαν φυλαχτά. Κάποια στιγμή θα τα χαρίσει στους ζητιάνους, όπως και όλες τις πιστωτικές της κάρτες, και θα τρέξει απελπισμένη στην πόλη, για να βρεθεί στο αστυνομικό τμήμα και από εκεί σε ψυχιατρική κλινική.

Ακολουθώντας την τροχιά της πορείας τής ηρωίδας του, ο Μπρόουντι μας παρέχει μια αφήγηση που αιφνιδιάζει με την ποιητική ακρίβεια και την οξύτητα που διαθέτει, αφήγηση η οποία άλλοτε αγγίζει τις βαθύτατες γωνιές του ανθρώπινου ασυνείδητου και άλλοτε απογειώνεται. Η μετάφραση αποδίδει το κλίμα και τη θερμοκρασία του απαιτητικού αυτού μυθιστορήματος. Μυθιστόρημα άκρως φεμινιστικό και πολιτικό, που δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τον έντεχνο λόγο για να καταγγείλει.

ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/06/2002