Η επερχόμενη φυλή

Γυναικοκρατούμενη κοινωνία, ιπτάμενες μηχανές, ρομπότ, τηλέφωνα, αυτόματες οικιακές συσκευές, λέϊζερ -πράγματα που η ανθρωπότητα δεν είχε καν φανταστεί- είναι όλα εδώ. Και όλα τούτα χάρη στην περιβόητη πλέον δύναμη Βρίλ, μια δύναμη που η υπόγεια Φυλή αντλεί από το περιβάλλον και κτευθύνει με την εξασκημένη, υπεράνθρωπη θέλησή της. Πολλοί βλέπουν στη Βριλ τη σύγχρονη πυρηνική ενέργεια, αν και φαίνεται να μοιάζει περισσότερο με την ενέργεια που αναζητούσε ο Τέσλα.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο οραματισμός του μέλλοντος που επιχειρείται από διανοούμενους και επιστήμονες ως μια προέκταση του σήμερα στο αύριο, προϋποθέτει βαθιά γνώση του κοινωνικοπολιτικού συστήματος της εποχής τους, γι' αυτό και συνδέεται άμεσα με την Ουτοπία και την Αντιουτοπία. Οσο πιο προβληματική διαπιστώνεται η πραγματικότητα τόσο πιο ιδανική σχεδιάζεται σε ένα απώτερο μέλλον. Πρόκειται, όπως είναι ευνόητο, για πρόταση καλύτερων συνθηκών ζωής, που αν δεν πραγματοποιηθεί τότε η μετεξέλιξη της προαναφερθείσας προβληματικής πραγματικότητας θα οδηγήσει στο σκοτεινό οικοδόμημα μιας εφιαλτικής μελλοντικής αντιουτοπικής κοινωνίας, σύμφωνα με τους νόμους του ιστορικού προτσές.

Πολιτικές στη βάση τους, η Ουτοπία και η Αντιουτοπία σκοπεύουν όχι μόνο στην κριτική ή ακόμη και στην καταγγελία του υπάρχοντος συστήματος που τις προκάλεσε, αλλά, κατά βάθος, στη μετωπική επίθεση εναντίον του με απώτερο σκοπό και προοπτική την ανατροπή του και την αντικατάστασή του με ένα άλλο. Οι επιπτώσεις, ωστόσο, μιας τέτοιας ενέργειας είναι γνωστές. Ο συγγραφέας ή ο επιστήμονας φιμώνεται, τα μέτρα «προστασίας» του κοινωνικού συνόλου σκληραίνουν και η κρατική τρομοκρατία μεγιστοποιείται. Ο «επαναστάτης οραματιστής» γνωρίζει τις αποκρουστικές μεθόδους της εξουσίας και για να μην προκαλέσει τον ερεθισμό της κρατικής μηχανής, αλλά και για να φέρει καλύτερα αποτελέσματα, επιλέγει τη μορφή του παραμυθιού προκειμένου να στιγματίσει τα κακώς κείμενα. Ο μύθος του είναι συνήθως υποτυπώδης και επιλέγεται τέτοιος προκειμένου να εξυπηρετήσει την πρόθεση. Ενας ταξιδιώτης, εξερευνητής, δραπέτης ή αυτόμολος βρίσκεται ξαφνικά σε έναν άλλο κόσμο, άγνωστο και αχαρτογράφητο που μπορεί να είναι ή ένας γήινος παράδεισος ή μια γήινη κόλαση. Στην πρώτη περίπτωση, το ανθρώπινο πρόβλημα με ό,τι το συνιστά έχει λυθεί οριστικά, ενώ στη δεύτερη έχει επιδεινωθεί δραματικά. Αρχετυπική μήτρα της Μελλοντολογίας η «Πολιτεία» του Πλάτωνος, στο κλασικό σχήμα της οποίας θα προσφύγουν όλοι οι μετέπειτα συγγραφείς του είδους προκειμένου να οικοδομήσουν τη δική τους.

Σ' αυτούς ανήκει και ο Εντουαρντ Μπάλγουερ Λίτον. Εκφραστής του πνεύματος της βικτοριανής Αγγλίας, μιας εποχής έντονων ανακατατάξεων, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η ανάγκη για κοινωνική, αν όχι και πολιτική μεταρρύθμιση, σχεδιάζει ένα «νέο, θαυμαστό κόσμο» με επαναστατικές προδιαγραφές σε όλα τα επίπεδα, η αλλαγή του οποίου οφείλεται κυρίως και βασικά στη βιομηχανική επανάσταση. Εχοντας βρεθεί στο κέντρο αυτής της σπουδαίας μεταβατικής περιόδου, ο συγγραφέας, πνεύμα ελεύθερο, προοδευτικό και οραματικό, συλλαμβάνει τον επαναστατικό παλμό της αλλά και το «μεταλλικό» ήχο του επερχόμενου επιστημονικοτεχνολογικού μέλλοντος. Ο τίτλος του έργου το υποδηλώνει εξάλλου σαφέστατα· ο μύθος του απλώς το επιβεβαιώνει.

Ενας νεαρός ερευνητής, εκπρόσωπος της εποχής του (στον οποίο ο συγγραφέας δανείζει τη φωνή του), ανήσυχος και «ανοιχτός» στις νέες προκλήσεις του αιώνα του, εξερευνώντας τα βάθη ενός ορυχείου βρίσκεται ξαφνικά σ' έναν άλλο κόσμο εκπληκτικής τελειότητας, την οποία εξασφαλίζει η μυστηριώδης ενέργεια-δύναμη «Βριλ» που οι κάτοικοι αυτού του υπόγειου παραδείσου εξάγουν απ' τις «απόκρυφες δυνάμεις της φύσης». Η κατάλληλη χρησιμοποίησή της προσφέρει πλήθος αγαθών, αιώνια ευημερία και κατάργηση των τάξεων. Ο ανώτατος άρχοντας είναι ο κύριος εκφραστής του πολιτεύματος που υπακούουν τυφλά οι πάντες, οι οποίοι μετά το θάνατό τους επιστρέφουν στους κόλπους του αιώνιου Θεού. Σ' αυτή την «τέλεια» φυλή των υπερανθρώπων τον πρώτο λόγο έχει η γυναίκα, ενώ οι όποιοι «αντιφρονούντες» απλώς «εξαφανίζονται». Και είναι φυσικό αφού το πολιτικό, το θρησκευτικό και το υλικό πρόβλημα έχει λυθεί οριστικά διά παντός· και επομένως αφού η ευτυχία έχει εξασφαλιστεί, θρησκευτικές, πολιτικές και καλλιτεχνικές συζητήσεις και εκδηλώσεις, και γενικά οι όποιες πνευματικές ανησυχίες, απαγορεύονται. Ζώντας σε μια επίπεδη ευδαιμονία, οι κάτοικοι αυτής της στατικής ουτοπίας δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να λειτουργούν σαν αυτόματα που έχουν προγραμματιστεί να εκτελούν τις ίδιες πάντα κινήσεις, με αποτέλεσμα να έχουν απολέσει την προοπτική του μέλλοντος. Αποθέωση του ολοκληρωτισμού, η εν λόγω κατασκευή «ευαγγελίζεται», όπως όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα που ξεκινούν από την προσπάθεια χειραφέτησης του ανθρώπου, την κατάκτηση όλου του επίγειου κόσμου και την πλήρη υποταγή του στο κοινωνικοπολιτικό της σύστημα. Το στεγανό αυτό ομοιόμορφο οικοδόμημα δεν επιτρέπει την παραμικρή ρωγμή στο περιτοίχισμά του, με το ανεδαφικό επιχείρημα ότι, αφού έχει επιτευχθεί η σταθερότητα, η φαντασία, δηλαδή η δημιουργική σκέψη, δεν έχει λόγο ύπαρξης. Ετσι κι αλλιώς η επιστημονικοτεχνολογική «τελειότητα» εξασφαλίζει την ύπνωση. Ιπτάμενες μηχανές, ρομπότ, τηλέφωνα, ασανσέρ, αυτόματες οικιακές συσκευές, ατομικοί αποτεφρωτήρες, ακτίνες λέιζερ, έλεγχος του περιβάλλοντος, του καιρού και της φύσης γενικότερα, καθώς επίσης και εκλεκτή τροφή είναι όλα εκείνα τα υλικά αγαά που την εξασφαλίζουν. Ολοκληρωτισμός, ανώτερη ράτσα, γενετική μηχανική, προγραμματισμένη κοινωνία, εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, είναι θέματα που θίγονται με τολμηρότητα σκέψης στο εντυπωσιακό, πρωτοποριακό αυτό μυθιστόρημα και που ο άνθρωπος έμελλε να τα δει να πραγματοποιούνται στον επόμενο αιώνα. Οραματιστής ενός εκπληκτικού μέλλοντος, ο συγγραφέας κατορθώνει να συλλάβει μέσα από το φανταστικό του κόσμο μια πραγματικότητα που ούτε ο ίδιος φυσικά δεν μπορούσε να διανοηθεί.

Ο βαρόνος Εντουαρντ Τζορτζ Ερλ Μπάλγουερ Λίτον (Λονδίνο 1803-Ντέβονσαϊρ 1873), πολιτικός και συγγραφέας, υπήρξε μια από τις πλέον σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του. Εμφανίζεται στα γράμματα με το προκλητικό μυθιστόρημα «Πέλαμ» (1828). Εκτοτε, και μέχρι το θάνατό του, γράφει συνεχώς. Το πλούσιο και πολυποίκιλο έργο του (ποίηση, θέατρο, μυθιστόρημα, μετάφραση, δοκίμιο, πολιτική και κοινωνιολογική μελέτη) είναι συγκεντρωμένο σε σαράντα τόμους. Ανήκει στη συντηρητική, ανώτερη τάξη, αλλά εκ φύσεως προοδευτικός απορρίπτει τον άκαμπτο δογματισμό της και προχωρώντας τολμηρά ακόμη πιο μακριά απορρίπτει και το δαρβινισμό, και το μαρξισμό και τις Ουτοπίες (πολύ εύστοχα στη δική του σχεδιάζει στο βάθος της το δηλητηριώδες σπέρμα της Αντιουτοπίας), με αποτέλεσμα να δεχτεί τα πυρά μιας μερίδας κριτικών, ιδίως του Γουίλιαμ Θάκερεϊ. Αντίθετα, ο Μπέρναρ Σο και ο Τσαρλς Ντίκενς τον θαυμάζουν και τον εκτιμούν απεριόριστα, ενώ ο ίδιος είχε επιτεθεί με δριμύτητα στον εθνικό ποιητή της Αγγλίας Αλφρεντ Τένισον. Η λογοτεχνική του εργασία απεικονίζει την αγγλική κοινωνία της εποχή του σχολιάζοντας με δηκτικότητα, ειρωνεία και σαρκασμό τα τρωτά της. Το ανά χείρας τελευταίο μυθιστόρημά του, που ευτύχησε να δει δημοσιευμένο λίγο πριν από το θάνατό του, συνοψίζει, μπορεί να πει κανείς, την προβληματική του, γι' αυτό και θεωρείται η παρακαταθήκη του ως πνευματικού ανθρώπου.*



* Περισσότερα περί Ουτοπίας και Κούφιας Γης στα τεύχη της «Βιβλιοθήκης», αρ. 71, Παρασκευή, 8 Οκτωβρίου 1999: Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ: Ο Κόκκινος Πλανήτης, και αρ. 97, Παρασκευή, 7 Απριλίου 2000: Τζον Γιούρι Λόιντ: Ητίδορφα ή η Ακρη της Γης.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/02/2001