Η δόξα που υπήρξε

Ο Κνουτ Μπούλνες θεωρούσε τον Βασίλειο Θ' Παγκόσμιο Αυτοκράτορα της Γης στον 27ο αιώνα, ως έναν άκακο εκκεντρικό, μέχρι τη στιγμή που δημοσιεύτηκε το αυτοκρατορικό διάταγμά του το οποίο απομόνωνε την Ελλάδα μέσα σε ένα δυναμικό πεδίο. Βέβαια, ούτε και τότε ανησύχησε, όμως τα πράγματα πήραν διαφορετική τροπή όταν οι Έλληνες και οι απόγονοί τους εξαφανίστηκαν απ' όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της γυναίκας του φίλου του Μπούλνες, του Γουάιεμ Φλιν.
Ο Μπούλνες συνφώνησε, λίγο απρόθυμα βέβαια, να βοηθήσει τον Φλιν να βρει τη γυναίκα του. Κατάφεραν να περάσουν μέσα από το δυναμικό πεδίο και προς μεγάλη τους έκπληξη βρέθηκαν στην Ελλάδα της εποχής του Περικλή, του Σωκράτη και του Ευριπίδη... Και σαν μην έφτανε αυτό, δεν τους κυνηγούσαν μόνο οι στρατιώτες του Περικλή, αλλά και κάτι παράξενοι τύποι με αυτόματα...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η επιστημονική φαντασία επιστρατεύεται σχεδόν πάντοτε όχι τόσο για να επιβεβαιωθούν οι άπειρες δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνολογίας όσο για να επισημανθούν οι θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις τους πάνω στον ανθρώπινο παράγοντα. Το ταξίδι στο χρόνο, για παράδειγμα, δεν γίνεται για να αποδειχθεί ότι ο άνθρωπος μπορεί να κατασκευάσει μια χρονομηχανή που θα τον μεταφέρει στο παρελθόν ή στο μέλλον. Γίνεται για κοινωνικοπολιτικούς λόγους. Κυρίως για σχολιασμό της Ιστορίας, όπως τη διαμόρφωσε η ανθρώπινη ιδεολογία, φιλοσοφία και πολιτική.

Το υπαινίσσεται εμμέσως πλην σαφώς ο Λ. Σπρέιγκ ντε Καμπ (γενν. 1907), ένα από τους πιο ενδιαφέροντες Αμερικανούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, φάνταζι, ηρωικής και ιστορικής φαντασίας, αλλά και ρεαλιστικής λογοτεχνίας, στο ανά χείρας μυθιστόρημά του, με το οποίο κάνει τη γνωριμία του ο Ελληνας αναγνώστης. Ο μύθος του, τον οποίο ο συγγραφέας εξιστορεί παραστατικά με κινηματογραφική αμεσότητα, λειτουργεί βασικά ως πρόσχημα, προκειμένου να ασκήσει κριτική σε μια ολόκληρη ιστορική εποχή, στη συγκεκριμένη περίπτωση στο Χρυσό Αιώνα του Περικλή. Υπό ευρεία έννοια, ωστόσο, επιχειρεί να στρέψει τα βέλη του εναντίον του αμοραλισμού της απολυταρχικής εξουσίας και, κατ' επέκταση, των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Αυτή τουλάχιστον μοιάζει να είναι η φιλόδοξη πρόθεσή του, όπως ανιχνεύεται μέσα από το γραφικά φαντεζίστικο μύθο του, σύμφωνα με τον οποίο παγκόσμιος αυτοκράτορας κατά τον 27ο αιώνα είναι ο Βασίλειος Θ', ένας εξωτερικά εκκεντρικός, μάλλον καλόβολος και άκακος άνθρωπος. Στην πραγματικότητα, όμως, «πάσχει» από αλαζονικό μεγαλοϊδεατισμό και από το σύνδρομο της δικτατορικών αποχρώσεων εξουσίας: οραματίζεται τον απόλυτο έλεγχο ολόκληρου του πλανήτη. Η υπερεπιστήμη και η υπερτεχνολογία της εποχής του τού προσφέρουν τα κατάλληλα μέσα να πραγματοποιήσει τα μεγαλεπήβολα, ανεδαφικά σχέδιά του. Με ένα εκπληκτικό ενεργειακό πεδίο απομονώνει τη σύγχρονη Ελλάδα από τον υπόλοιπο κόσμο και με μια εξίσου εκπληκτική «μηχανή προσδιορισμού συμπεριφοράς» επαναβιώνει στο χώρο της τον προαναφερθέντα Χρυσό Αιώνα του Περικλή, με τον εαυτό του στο ρόλο του μεγάλου πολιτικού. Ανάλογους ρόλους αναθέτει σε όλους τους σύγχρονους κατοίκους των Αθηνών. Ενας δημοσιογράφος, για παράδειγμα, «υποδύεται» τον ...Ευριπίδη. Απώτερος σκοπός του φαντασιόπληκτου μονάρχη είναι να αποφύγει τα ...λάθη που έκανε ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος, ώστε να διορθώσει αφ' ενός μεν την Ιστορία, αφ' ετέρου, να δημιουργήσει ως εκ τούτου τον πραγματικό Χρυσό Αιώνα σε παγκόσμια πλέον κλίμακα. Ενας Ισπανός και ένας Αγγλος που αναζητεί την Ελληνίδα γυναίκα του στη σύγχρονη, αλλά «ανύπαρκτη» πλέον Ελλάδα, βρίσκονται ξαφνικά στην Αρχαία Αθήνα.

Αυτό το έμμεσο ταξίδι στο χρόνο δίνει την ευκαιρία στο συγγραφέα -αν δεν είναι και η βαθύτερη πρόθεσή του- να κριτικάρει, σχολιάσει και σαρκάσει ακόμα την πόλη-κράτος των Αθηνών, τους κατοίκους της, το κοινωνικοπολιτικό της σύστημα, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό γενικότερα, σε μία από τις σημαντικότερες στιγμές της Ιστορίας του.

Κατά την άποψή του, λοιπόν, η Αθήνα είναι μια βρώμικη πόλη, όχι και πολύ καλά οργανωμένη. Οι δρόμοι της είναι γεμάτοι σκουπίδια και τόσο στενοί, ώστε δεν μπορούν ούτε δύο άνθρωποι μαζί να περάσουν. Δεν έχουν πεζοδρόμια ούτε ονόματα ούτε αριθμούς στα σπίτια, κι αν κάποιος χτυπήσει την πόρτα ενός απ' αυτά, ζητώντας ευγενικά μια πληροφορία, του τη δίνουν μόνο αν είναι Αθηναίος, διαφορετικά αμολάνε τα σκυλιά τους να τον κυνηγήσουν, οπότε αν θέλει κανείς να περάσει για Αθηναίος, δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευγενής. Οι Αθηναίοι συλλήβδην είναι απατεώνες και το ίδιο ρυπαροί με τους μακρυμάλληδες, λιγδερούς, βλοσυρότατους Σπαρτιάτες και, φυσικά, δεν μοιάζουν καθόλου με θεούς. Συν τοις άλλοις δεν ξέρουν να φτιάχνουν ένα πραγματικό μπρέκφαστ, όπως οι ευγενείς Αγγλοι, ενώ η Πνύκα θυμίζει χάβρα Ιουδαίων από τις φωνές τους. Οι γυναίκες τους, βεβαίως, παραμένουν κλειδωμένες στο γυναικωνίτη, οι δε αυλητρίδες των συμποσίων είναι ολοφάνερα άπλυτες. Στα πανδοχεία τα κρεβάτια είναι γεμάτα ψύλλους, ράφτες δεν υπάρχουν και στις ταβέρνες για να φάει κανείς, πρέπει να πάει ο ίδιος το φαγητό που θέλει να του μαγειρέψουν. Κι όσο για την Ακρόπολη, μοιάζει με αμερικανικό λούνα παρκ, με τους βαμμένους ναούς και τα ζωγραφισμένα αγάλματα. Το δε άγαλμα της θεάς Αθηνάς που κοσμεί τον Παρθενώνα -μεγάλο μέρος από το χρυσό που χρειάστηκε για την οικοδόμησή του το «τσέπωσε» ο Φειδίας- είναι πολύ απλά χοντροκομμένο. Οι Αθηναίοι φιλόσοφοι πάλι δεν συζητούν επί εικοσιτετραώρού βάσεως για φιλοσοφία, αλλά, κυρίως, για καθημερινές ανοησίες. Μερικοί μάλιστα απ' αυτούς, όπως, για παράδειγμα, ο Αναξαγόρας, ο Πρωταγόρας, ο Δημόκριτος, οφείλουν τις πρωτοποριακές τους ιδέες στη σοφία των δύο χρονοταξιδιωτών· και η αρχαία ελληνική τραγωδία και αττική κωμωδία δεν είναι παρά ένα παράξενο θέαμα με μάσκες και ξυλοπάπουτσα(!), και όχι μόνο: το θέατρο του μισογύνη Ευριπίδη, που ταξιδεύει μονίμως στα σύννεφα, είναι απλά, πολύ απλά «παλιόεργα». Ο Περικλής, τέλος, είναι ένας απότομος, στρυφνός, κλειστός, λιγομίλητος άνθρωπος, τους λόγους του οποίου, αυτού του δεινού ρήτορα, έγραφε η Ασπασία.

Είναι φυσικό, λοιπόν, σε ένα τόσο ...πρωτόγονο περιβάλλον, οι δύο χρονοταξιδιώτες, με την αγγλική τους κουλτούρα και τη γνώση-πείρα του μέλλοντος, να κινούνται άνετα, να κριτικάρουν αφ' υψηλού τους «βάρβαρους» Ελληνες, των οποίων «Η δόξα που υπήρξε» είναι μία, το λιγότερο, «ιστορική απάτη», και με τη δυναμικότητα που τους διακρίνει καταφέρνουν να εκθρονίσουν τον ...ελληνόπληκτο, λίγο πολύ παρανοϊκό αυτοκράτορα και να επαναφέρουν την παγκόσμια τάξη και ομαλότητα.

Η ιστορία που μας διηγείται ο κύριος Λ. Σπρέιγκ ντε Καμπ είναι γραφικά εξωτική, όπως ήδη ειπώθηκε, σαν ταινία εποχής του Χόλιγουντ, και ανιστόρητη, όπως και σχεδόν όλες οι ανάλογες υπερπαραγωγές της Μέκκας του κινηματογράφου, που παραποιούν και διαστρέφουν συνήθως ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα για ύποπτους, αλλά, βεβαίως, ολοφάνερα αναγνωρίσιμους λόγους.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/03/2003