Paolo Carrer, Gero-Dimos

Ο πασίγνωστος γερο-Δήμος (Σεπτ.-Οκτ. 1859) του Παύλου Καρρέρ (1829-1896) σε ποίηση Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, αποτελεί την εμβληματικότερη μελωδία όλης της ελληνικής μουσικής. Η δημοτικότητά του (τόσο μεγάλη ώστε να λησμονηθεί εντελώς ο συνθέτης, και το έργο να θεωρείται ως δημοτικό τραγούδι), είναι πιθανότητα μοναδική στα παγκόσμια μουσικά χρονικά. Τις δύο σημαντικότερες χρονολογικά και ασφαλώς από τις αρχαιότερες μνείες του τραγουδιού οφείλουμε στον ίδιο το συνθέτη, στο σωζόμενο μέρος των ανεκτίμητων "Απομνημονευμάτων" του που διακόπτουν απότομα στο έτος 1887. Μνεία πρώτη: Τας 20 Απριλίου 1859 ανεχωρήσαμεν όπως κάμωμεν μίαν καλλιτεχνικήν εκδρομήν μέχρι Σμύρνης. Και κατά πρώτον εις τας Πάτρας όπου (...) παραμείναμεν ολίγας ημέρας δια τας εορτάς του Πάσχα. Εν τη μεγάλη πανηγύρει του Γεροκομείου, όπου συνάζονται χιλιάδες ανθρώπων και από όλα τα γύρωθεν χωριά, έλαβον την πρώτην νύξιν δια την μελοποίησιν του δευτέρου κλέφτιου άσματός μου "Εγέρασα μωρές παιδιά", ποίησις Βαλαωρίτου και το οποίον μετέπειτα επρόσθεσα εις τον 'Μάρκον Βότσαρην'. Δεν διευκρινίζει ποια ακριβώς ήταν αυτή η νύξις και δεν αναφέρει πότε ενσωμάτωσε το τραγούδι στην 4πρακτη όπερεά του 'Μάρκος Μπότσαρης'. Αγνοούμε αν αυτό έγινε πριν από την παγκόσμια "πρώτη" του έργου (Πάτρα, 30 Απριλίου, 1861) ή σε ποια μεταγενέστερη διδασκαλία του. Μνεία δεύτερη: Τον Σεπτέμβριον και Οκτώβριον του 1859 έγραψα την εξακολούθησιν των 'Ελληνικών μελωδιών' μου - 'Ανθός και η Αυγούλα' - 'Το φεγγάρι' - 'Ο Δήμος' - 'Το μοιρολόιτου Σαραντάρα', ποίημα του Διον. Καρρέρ - 'Αγάπη' - 'Ο στρατιώτης' και επί τέλους την δημοτικώτατων καταστάσαν μελωδίαν επί ποιήσεως Ιουλίου Τυπάλδου 'Η Μαρία' (...) Μορφολογικά θα χαρακτηρίζαμε το 'Γερο-Δήμο' στροφικό τραγούδι, με στοιχεία τριμερούς μορφής (ΑΑΒΑ). Και μόνο η παρεμβολή του Β (μέτρο 88 και μετά), 'Τρέχα παιδί μου γρήγορα, τρέχα ψηλά στη ράχη', θα αρκούσε για να διαψεύσει όσους διατηρούσαν την εντύπωση ότι πρόκειται για δημοτικό τραγούδι. Η μεταγραφή του έργου για κουρτέτο εγχόρδων από τον Νίκο Σκαλκώτα δεν είναι εύκολο να χρονολογηθεί. Η χειρόγραφη παρτιτούρα του Σκαλκώτα δεν σώζεται, όμως βρέθηκαν οι χειρόγραφες πάρτες των οργάνων και, το 1963, παραδόθηκαν στο Αρχείο Σκαλκώτα από τους αδελφούς Κουτσιμάνη, συνεργάτες του Σκαλκώτα στο "Κουαρτέτο Αθηνών". Ο Κωστής Δεμερτζής τοποθετεί τη μεταγραφή γύρω στο 1949, ενώ ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάνου εκτιμά ότι έγινε δύο χρόνια νωρίτερα -γύρω στο 1947- και της δίνει αριθμό καταλόγου 37α. Ο Σκαλκώτας εργάστηκε με βάση την (αχρονολόγητη) έκδοση για φωνή και πιάνο από τον οίοκο Ζ. Βελούδιου (με αύξοντα αριθμό 46, 1887/88;) ή από κάποια ανατύπωσή της και η ενασχόλησή του με το έργο θέτει το σημαντικότατο ερώτημα του βαθμού της εξοικειώσεώς του με την ελληνική μουσική του 19ου αι. (επικρατούντως επτανησιακή, ως γνωστόν) και της τυχόν συνειδητοποιήσεως από μέρους του των συνεπειών της ιεροεξεταστικής καταδικής της από τον Μανώλη Καλομοίρη.
Γιώργος Λεωτσάκος

The famous song Gero-Dimos (pronounced Yero-Dheemos, meaning 'Old Dimos'; Sept.-Oct. 1859) by Paolo Carrer (1829-1896), to the poetry of Aristotelis Valaoritis, is the most emblematic melody of all Greek Music. Its popularity, perhaps unique in the world, was such that the composer was completely forgotten and the work came to be considered a folk song. We owe the two most important chronologically, and certainly two of the earliest, references to the song to the composer himself, in the extant part of his invaluable Memoirs that end abruptly in the year 1887. First reference: On 20 April 1859, we set out on an artistic tour as far as Smyrna. And first at Patras where (...) we remained a few days for the Easter holidays. At the great Gerokomeio (Old People's Home) festival, where thousands of people gather from all the surrounding villages, I received the first hint for the setting of my second klepht song into music, 'I have grown old, O my lads', to the poetry of Valaoritis, which I subsequently added to 'Markos Botsaris'. He does not explain exactly what that hint was nor does he say when he incorporated the song in his 4-act opera Markos Botsaris. We do not know whether he did so before the work's world premiere (Patras, 30 April 1861) or for a later production. Second reference: In September and October 1859, I wrote the continuation of my 'Greek Melodies' - 'Blossom and Dawn' - 'The Moon'- 'Dimos' - 'The Lament of Sarandaras', to a poem by Dionysios Carrer - 'Love' - 'The Soldier', and finally what became a very folk-like melody, 'Maria', to the poetry of Ioulios Typaldos (...) With regard to form, we would characterize Gero-Dimos as a strophic song, with elements of a ternary form (AABA). The mere insertion of B (bar 88 onwards), Run, lad, quick! Run up to the ridge, would be enough to contradict those that were under the impression that it was a folk song. The transcription of the work for string quartet by Nikos Skalkottas cannot be easily dated. Skalkottas' manuscript score is not saved, but the manuscript instrument parts were found and, in 1963, were deposited at the Skalkottas Archive by the Koutsimanis brothers, colleagues of Skalkottas in the 'Athens Quartet'. Kostis Demertzis dates the transcription at about 1949, while Yannis G. Papaioannou places it two years earlier-around 1947-and assigns to it the catalogue number 37a. Skalkottas used the (undated) Z. Veloudios edition for voice and piano (with serial number 46, 1887/88?) or some reprint of it, and the fact that he took an interest in this work poses the important question of the degree of his familiarity with 19th century Greek music (predominantly Ionian, as we know) and whether he was aware of the consequences of its condemnation by Manolis Kalomiris and his followers. George Leotsakos