Ο κακός πολίτης στην κλασική Αθήνα

Το βιβλίο ρίχνει μια νέα ματιά στην αθηναϊκή δημοκρατία των κλασικών χρόνων, από τα τέλη του 6ου αιώνα μέχρι το 322 π.Χ., διερευνώντας την κακή πολιτειακή συμπεριφορά τόσο ως κοινωνική πραγματικότητα όσο και ως ιδέα.

Οι Αθηναίοι πολίτες καλούνταν να στηρίξουν την πόλη τους οποιαδήποτε στιγμή τούς ζητηθεί, προσφέροντας τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες, καθώς και οικονομική ενίσχυση. Αυτά τα καθήκοντα ήταν θεμελια­κής σημασίας για το πώς οι Αθηναίοι αντιλαμβάνονταν την έννοια του πολίτη και τη σχέση του με την πολιτεία, και η συνεπής εκπλήρωσή τους ήταν απαραίτητη για τη συλλογική ευδοκίμηση της πόλης. Ωστόσο, οι αρχαίες πηγές είναι γεμάτες μομφές εναντίον ιδιωτών που απέφευγαν αυτές τις υποχρεώσεις ή τις επιτελούσαν με πλημμελή τρόπο. Οι καταγγελίες για αποφυγή της στράτευσης, για λιποψυχία στο πεδίο της μάχης, για αποφυγή της χρηματοδότησης πολυέξοδων δημόσιων υπηρεσιών και της καταβολής του πολεμικού φόρου είναι πολύ συχνές.

Εξετάζοντας τη φύση και το εύρος της κακής πολιτειακής συμπεριφοράς, καθώς και τους θεσμικούς και ιδεολογικούς τρόπους με τους οποίους η πόλη αντιμετώπισε αυτό το φαινόμενο, η μελέτη αποσκοπεί στο να φωτίσει τη σχέση πόλης–πολίτη στο πλαίσιο της αθηναϊκής δημοκρατίας και κατ’ επέκταση το ευρύτερο ζήτημα των εντάσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα ατομικά συμφέροντα και τη δημόσια εξουσία στις ανθρώπινες κοινωνίες.


Είμαστε εύκολοι στην δοξολογία της αρχαίας μας κληρονομιάς και όλο ο κσόμος θαυμάζει τα επιτεύγματα της κλασικής Αθήνας στον τομέα της δημοκρατίας και του πολιτισμού. Υπάρχουν όμως πτυχές και γκρίζες ζώνες που δεν έχουν μελετηθεί αρκούντως. Ο συγγραφέας καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, στις ΗΠΑ, μελετάει την κακή πολιτειακή συμπεριφορά στην κλασική Αθήνα (508/507 – 322/323 π.Χ.). Ο κακός πολίτης συγκρουόταν με τα αθηναϊκά ιδεώδη και ο μελετητής διερευνά το πώς απαντούσε η πολιτεία σε αυτές τις παραβατικές συμπεριφορές. Τον απασχολεί ο ιδιοτελής πολίτης που θέτει το συμφέρον του πάνω από την ιδιότητα του αθηναίου πολίτη. Ο απρόθυμος να στρατευθεί όσο και ο δειλός οπλίτης. Μελετάει επίσης την φοροαποφυγή και τις οικονομικές απάτες εκ μέρους των πολιτών σε βάρος του αθηναϊκού κράτους. Σε αυτό το εκτενές κεφάλαιο εξετάζει αναλυτικά τις συμπεριφορές και την ψυχολογία της αθηναϊκής ελίτ σε διάφορες καταστάσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις αναφέρεται στο ποια μέτρα ελάμβανε το αθηναϊκό κράτος για να συνετίσει, να τιμωρήσει ή να αποθαρρύνει τον κακό πολίτη.
Γιάννης Ν. Μπασκόζος


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ευχαριστίες
Συντομογραφίες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Οι άλλοι Αθηναίοι

1. Ο ΙΔΙΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
Το ατομικό συμφέρον και η ιδιότητα του πολίτη στην αρχαία Αθήνα
Ανθρώπινη φύση και ατομικό συμφέρον
Ο δημοκρατικός πολίτης και το ατομικό συμφέρον
Τακτικές επιτέλεσης του ρόλου του πολίτη: ο ιδιοτελής πολίτης
Οι αντιδράσεις εκ μέρους της πόλης: καταναγκασμός και πειθώς

2. Ο ΑΠΡΟΘΥΜΟΣ ΕΦΕΔΡΟΣ
Η αποφυγή της στράτευσης και η υποχρεωτική στρατιωτική υπηρεσία
Κίνητρα
Ευκαιρίες
Η στρατολόγηση και η αποφυγή της μέσα από το πρίσμα της τραγωδίας

3. Ο ΔΕΙΛΟΣ ΟΠΛΙΤΗΣ
Η δειλία κατά τη διάρκεια της εκστρατείας
Η στιγμή της επιστράτευσης
Λιποταξία
Η αντοχή στις κακουχίες
Προτού ξεσπάσει η μάχη
Η μάχη
Υποχώρηση
Νίκη
Η δειλία πίσω στην πατρίδα
Η επιστροφή του πολίτη στο σπίτι του
Νομική ευθύνη για τη δειλία;
Γενναιότητα και δειλία στον δημοκρατικό λόγο

4. Ο ΠΟΛΥΜΗΧΑΝΟΣ ΦΟΡΟΦΥΓΑΣ
Οικονομικές υποχρεώσεις: κανόνες και θεσμοί
Επιλογή
Εξαιρέσεις
Η τάξη των λειτουργών
Ένα σύστημα υπό πίεση
508/507–432 π.Χ.
431–404 π.Χ.
403–321 π.Χ.
Τα όρια της φιλοτιμίας
Το κόστος
Ανταμοιβές
Ισότιμη μεταχείριση
Καταναγκασμός
Επιλογές και στρατηγικές απόκρυψη της περιουσίας
Η ανάθεση των οικονομικών υποχρεώσεων
Η επιτέλεση μιας λειτουργίας
Η αναπαράσταση της δημόσιας υπηρεσίας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο χωρίων
Γενικό ευρετήριο