Είμαστε όλοι Αμερικανοί;

Γιατί λοιπόν είμαστε -έπρεπε να είμαστε- με τους Αμερικανούς, που δέχθηκαν την θεοκρατική βαρβαρότητα του Μπιν Λάντεν; Για τον ίδιο λόγο που έπρεπε να είμαστε με τους Παλαιστίνιους όταν ισοπεδωνόταν η Τζενίν, για τον ίδιο λόγο που έπρεπε να είμαστε με τους Ισραηλινούς όταν ένας καμικάζι ανατιναζόταν σ' ένα σχολικό λεωφορείο. Για να θυμηθούμε τον Διογένη τον Κυνικό, ο οποίος πριν από 24 αιώνες τολμούσε να διακηρύσσει ότι «είμαι, είμαστε, πολίτες του κόσμου». Εννοώντας προφανώς ότι αυτό που μας καθορίζει, δεν είναι ούτε η καταγωγή ούτε η ένταξη σε κάποια κοινωνική ομάδα, αλλά κυρίως η αποδοχή κάποιων ευρύτερων αξιών, κάποιων καθολικότερων φιλοδοξιών. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το ενδιαφέρον και ευχάριστο στο διάβασμα αυτό βιβλίο έχει ως συγγραφέα το διευθυντή της γνωστής και έγκυρης εφημερίδας «LE MONDE» και αποτελεί την επέκταση ενός άρθρου, που γράφτηκε εν θερμώ το βράδυ της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και δημοσιεύτηκε (με τον ίδιο τίτλο, αλλά χωρίς ερωτηματικό) την επόμενη μέρα. Το βιβλίο αυτό, που το χαρακτηρίζει ο αναλυτικός ορθολογισμός, προσπαθεί να εξετάσει χωρίς προκαταλήψεις το πώς διαμορφώνεται η παγκόσμια πολιτική σκηνή, ιδιαίτερα μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στη Νέα Υόρκη το Σεπτέμβριο 2001, που είχε συνέπεια, όπως λέει ο συγγραφέας, ένα γιγαντιαίο ωστικό κύμα. Καθώς οι λαοί αλλάζουν στη διάρκεια των πολέμων, το βιβλίο προσπαθεί να συλλάβει τη λογική των μετασχηματισμών που χαρακτηρίζουν την Αμερική, και κατά προέκταση ολόκληρο τον κόσμο. Το «Είμαστε όλοι Αμερικανοί» γράφτηκε την ημέρα της τρομοκρατικής επίθεσης, για να εκφράσει την αλληλεγγύη μας απέναντι στον αμερικανικό λαό (όπως δήλωνε ο ηγέτης του γαλλικού Κ.Κ. Ρομπέρ Υ, μέσα στο γαλλικό Κοινοβούλιο, «Είμαι αλληλέγγυος με τον αμερικανικό λαό»), απορρίπτει έναν πρωτόγονο αντιαμερικανισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι πρέπει να θυσιάσουμε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες στις απαιτήσεις του αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία, όπως φαίνεται να πιστεύει ο Τζορτζ Μπους. Αντίθετα, όσοι δήλωναν τη συγκεκριμένη στιγμή «Είμαστε όλοι Αμερικανοί» επιβεβαίωναν την αποδοχή εκ μέρους τους των οικουμενικών αξιών, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της απόλυτης προσήλωσης στην αξία της κριτικής σκέψης και της λογικής. Οπως γράφει ο Σήφης Πολυμίλης στην πολύ ωραία εισαγωγή του:

«Γιατί λοιπόν είμαστε -έπρεπε να είμαστε- με τους Αμερικανούς, που δέχτηκαν τη θεοκρατική βαρβαρότητα του Μπιν Λάντεν; Για τον ίδιο λόγο που έπρεπε να είμαστε με τους Παλαιστινίους όταν ισοπεδωνόταν η Τζενίν, για τον ίδιο λόγο που έπρεπε να είμαστε με τους Ισραηλινούς όταν ένας καμικάζι ανατιναζόταν σ' ένα σχολικό λεωφορείο... Απέναντι σε φανατικούς, στους οποίους η ζωή -η δική τους και των άλλων- δεν μετράει, απέναντι σε πράξεις με φασιστικό - γενοκτονικό χαρακτήρα, απέναντι στην "αισθητικοποίηση του εγκλήματος, που εξισώνει την κενότητα της αγοραίας Αμερικής με τον ισλαμικό μηδενισμό", απέναντι σ' αυτούς που αντί "να πολεμούν με τα όπλα της νεωτερικότητας, βρίσκουν στην Αμερική τον ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο", δεν μπορεί παρά να είμαστε Αμερικανοί, με τον τρόπο του Διογένη του Κυνικού, 2.400 χρόνια πριν. Δηλαδή, πολίτες του κόσμου, αφοσιωμένοι στην οικουμενική κοινότητα των ανθρώπινων όντων».

Ο Κολομπανί καλεί αυτούς που, δαιμονοποιώντας την Αμερική, αποδέχονται το θρησκευτικό φονταμενταλισμό και ως αντιιμπεριαλιστική την τακτική του Μπιν Λάντεν, να συνειδητοποιήσουν ότι «εκτός από την εποχή των ναζί, είναι δύσκολο να βρούμε αλλού ένα δόγμα που να προβάλλει με τόσο συστηματικό τρόπο το φόνο ως αρχή και κινητήρια δύναμη μιας πολιτικής». Ο πολιτικός ισλαμισμός, όπως εγκαθιδρύθηκε στην Τεχεράνη κι όπως τον διεκδικεί ο Μπιν Λάντεν, αποτελεί την έκφραση μιας συντηρητικής επανάστασης με τις δύο κύριες συνιστώσες της: την απόρριψη της νεωτερικότητας και την απόρριψη της δημοκρατίας. Για ν' αντικρούσει την άποψη ότι «ο ισλαμισμός είναι ο λαός», ο Κολομπανί εξετάζει αυτά που, πέρα από τη μεγαλομανία του, παρόμοια με αυτήν του Χίτλερ, εκφράζει ο Μπιν Λάντεν, ένας αρρωστημένος κήρυκας του παλιού ισλαμικού μεγαλείου, σε μια γλώσσα που είναι ελκυστική για έναν κόσμο που βρίσκεται σε σύγχυση κι αναρωτιέται για το μέλλον του. Για να καταλάβει κανείς ποιον παραφθαρμένο ισλαμισμό εκφράζει ο Μπιν Λάντεν, αρκεί να συγκρίνει τον ισλαμισμό του με αυτόν του ίδιου του Μωάμεθ. Στους αντίποδες του θρησκευτικού ολοκληρωτισμού, που αντιπροσωπεύουν ο Μπιν Λάντεν, οι Ταλιμπάν και οι λοιποί φονταμενταλιστές, υπήρξε και υπάρχει ένα Ισλάμ του πολιτισμού, της γνώσης, της ανοχής. Υπάρχουν, όπως πάντα, παντού στον κόσμο, δυνατότητες δημοκρατίας και αντιμετώπισης του θρησκευτικού ολοκληρωτισμού. Τα λάθη των Αμερικανών και οι υπερβολές τους δεν μπορούν να μας κάνουν να παραβλέψουμε τους κινδύνους του θρησκευτικού ολοκληρωτισμού.

Η αντίληψη ότι η δημοκρατία είναι καλή για τους αναπτυγμένους λαούς της Δύσης, αλλά δεν ταιριάζει ή δεν χρειάζεται στους «καθυστερημένους» λαούς, αποτελεί ύψιστη ύβρι και ρατσιστικό επιχείρημα απέναντι σ' αυτούς τους λαούς, στους οποίους δεν μπορούμε, δήθεν, να επιβάλλουμε τις οικουμενικές αξίες. Ανεξάρτητα με το πού γεννήθηκαν οι αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, οι πολιτισμοί αλλάζουν χάρη σ' αυτές. Οπως γράφει ο Κολομπανί, «αυτό είναι το πραγματικό διακύβευμα της παγκοσμιοποίησης, που πολύ συχνά περιγράφεται μόνο από την οικονομική πλευρά της, ενώ υπήρξε κατ' αρχάς, κατά τη διάρκεια του τέλους του 20ού αιώνα, ένα στοιχείο - κλειδί της γεωγραφικής επέκτασης μιας δημοκρατίας την οποία προσδοκά η πλειονότητα των μουσουλμανικών λαών, στην πρώτη σειρά των οποίων βρίσκονται αυτοί που αντιμετωπίζουν αυτόν το σύγχρονο φασισμό, που είναι ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός». Απέναντι σ' αυτόν το θρησκευτικό ολοκληρωτισμό συγκροτούνται συνασπισμοί φιλελευθέρων, πρώην μαρξιστών, αυθεντικών δημοκρατών, που αποφάσισαν ν' αντιδράσουν, δημιουργώντας, από τη Λατινική Αμερική μέχρι την Κίνα, περνώντας από την Ινδία και τη Ρωσία, μια δημοκρατική δύναμη, που εμπνέει την πορεία των λαών, συμπεριλαμβανομένης και της Αμερικής, την οποία δεν πρέπει ν' αρνηθούμε. Η Αμερική πρέπει και μπορεί ν' αλλάξει. Σ' αυτές τις δυνατότητες αλλαγής στην Αμερική είναι αφιερωμένο ένα κεφάλαιο του βιβλίου.

Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια αναδρομή στις κοινωνικές διεργασίες και τη δημιουργία των δημοκρατικών προϋποθέσεων του μεσοπολέμου, όταν σαρώθηκαν από τον Ρούζβελτ σημαντικές συντηρητικές και αντιδραστικές δυνάμεις, που επανήλθαν στο προσκήνιο μετά την έναρξη του ψυχρού πολέμου, οπότε ξεκίνησαν και οι παρεμβάσεις της CIA, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική και στη Νότια Ευρώπη, αλλά και οι προσπάθειές της να προσεταιριστεί τους ισλαμιστές στους αντικομμουνιστικούς της αγώνες. Χωρίς να κάνει ποτέ την αυτοκριτική της, η CIA συνεχίζει τις βλακείες της. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν τα πρωτοπόρα σημάδια μιας Αμερικής που αλλάζει, που είναι μια χώρα σε κίνηση, ικανή για την αλλαγή. «Με δυο λόγια, υπάρχουν λόγοι για τους οποίους μπορούμε, πρέπει να στοιχηματίσουμε σήμερα για μια καλύτερη Αμερική».

Σ' ένα άλλο κεφάλαιο ο συγγραφέας αναλύει τις επιπτώσεις που είχε το ωστικό κύμα της 11ης Σεπτεμβρίου σε διεθνές επίπεδο, με ανασύνθεση όλων των γεωστρατηγικών ισορροπιών του πλανήτη, όπως δείχνει η στάση του Φιντέλ Κάστρο, της Κίνας και της Ινδίας απέναντι στις ΗΠΑ και το τέλος των συμμαχιών του ψυχρού πολέμου. Ιδιαίτερα σημαντικές και παράδοξες είναι οι επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στον αραβομουσουλμανικό κόσμο, όπου υπάρχουν διάφορες κατηγορίες χωρών ως προς τα εσωτερικά τους προβλήματα και τη διεθνή τους θέση. Στις διαφοροποιήσεις αυτές στηρίζεται και η αντίκρουση των απόψεων του Χάντινγκτον για μετωπική σύγκρουση των πολιτισμών και επιστροφή στην περίοδο των Σταυροφοριών. Είναι, ασφαλώς, αστήριχτη η άποψη ότι ο ολοκληρωτικός ισλαμισμός είναι ένα αναπόφευκτο δεδομένο των χωρών αυτής της περιοχής και ότι είναι μάταιη κάθε προσπάθεια εκκοσμίκευσης. Το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου υποχρέωσε τόσο την Αμερική όσο και την Ευρώπη να εγκαταλείψουν την πολιτική της αδιαφορίας τους και να επικεντρώσουν την προσοχή τους σ' αυτή την περιοχή του κόσμου, όπου βέβαια η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση αποτελεί το κυρίαρχο γεγονός. Ο Κολομπανί αφιερώνει στο πρόβλημα αυτό ένα ολόκληρο κεφάλαιο, με το χαρακτηριστικό τίτλο «Είναι, άραγε, το Ισραήλ απλώς μια παρένθεση;». Με αξιοσημείωτη αντικειμενικότητα, ο συγγραφέας εξετάζει τους οραματισμούς για μια ενιαία Παλαιστίνη, που ξεπερνάνε την αντιπαράθεση με το Ισραήλ και τη λύση του προβλήματος της Ιερουσαλήμ, ως αποκρυστάλλωση των παθών και των θρησκευτικών προβλημάτων.

Το τελευταίο, πέμπτο, κεφάλαιο του βιβλίου, με τίτλο «Η μάχη των συνειδήσεων», αποτελεί μια αναδρομική εξέταση της στάσης των διανοουμένων σ' όλη τη μεταπολεμική περίοδο, με τον ευτελισμό αρχικά λόγω της κινητοποίησής τους από τα κομμουνιστικά κόμματα και τη χειραφέτησή τους μετά τον ψυχρό πόλεμο, οπότε διακρίνονται τρεις στιγμές καθοριστικές στην εξέλιξη του ρόλου των διανοουμένων: η πρώτη στιγμή είναι ο πρώτος πόλεμος του Αφγανιστάν το 1979, η δεύτερη στιγμή είναι η εισβολή του Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ το 1990 και ο Πόλεμος στον Κόλπο και η τρίτη στιγμή είναι η σύγκρουση στα Βαλκάνια. Είναι χαρακτηριστικό το ποιοι ήταν στη Γαλλία υπέρ του Σαντάμ Χουσεΐν και στη συνέχεια υπέρ του Μιλόσεβιτς, παραβλέποντας τα εγκλήματά του. Οσο για τον Μπιν Λάντεν, αρχικά δεν υπήρχαν διανοούμενοι να εγκρίνουν την πολιτική του, αλλά στη συνέχεια υπήρξαν τρεις ομάδες υποστηρικτών του: η πρώτη από αλληλεγγύη προς τον Τρίτο Κόσμο, που υποφέρει, αρνείται τη συνολική καταδίκη των Ταλιμπάν· η δεύτερη είναι εκείνοι για τους οποίους η πράξη των καμικάζι έχει αξία ανώτερη από τις αξίες που μπορεί να παραγάγει η κοινωνία των καταναλωτικών προβάτων και η τρίτη είναι απλώς πασιφιστική κι επηρεάζεται από έναν επίμονο αντιαμερικανισμό, που τον προκαλούν τα «εγκλήματα» της Αμερικής, που είναι «πιο ύπουλα, πιο μόνιμα και πιο επικίνδυνα».

Η ευθύνη των διανοουμένων προκύπτει από τη στάση τους απέναντι σε κάθε είδους ολοκληρωτισμό, όπου περιλαμβάνεται και ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός. Οπως γράφει ο Κολομπανί: «Κάθε διανοούμενος φοβάται κατ' αρχάς να συμμετάσχει σε μια προπαγάνδα. Ωστόσο, εδώ πρόκειται για τελείως διαφορετικό πράγμα από την "άμυνα της Δύσης". Πρόκειται για ήττα, πριν διαπράξει ανεπανόρθωτες ζημιές ένας φασισμός του οποίου ο στόχος, έστω κι αν δεν δηλώνεται απερίφραστα ως τέτοιος, είναι οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι. Ισως η Δύση να μην είναι άμεμπτη. Ισως να μην έχει το ηθικό δικαίωμα από την πλευρά της να διεξαγάγει αυτό τον πόλεμο. Αλλά, εάν δεν τον διεξαγάγει, αφήνει στην τύχη τους αυτούς που θα απειληθούν άμεσα αύριο: γυναίκες, διανοουμένους, δημοσιογράφους, μειονότητες που έχουν εξευτελιστεί, συντριβεί, βασανιστεί, κρεμαστεί, θυσιαστεί. Και γίνεται συνένοχος, σ' αυτές τις χώρες, ενός προαναγγελθέντος λουτρού αίματος. Η πομπή των θυμάτων, ας μην το ξεχνάμε ποτέ, είναι κατ' αρχάς μια πομπή μουσουλμανική. Αν αρνηθούμε τον αγώνα, σ' αυτήν την περίπτωση, σημαίνει ότι επιλέγουμε να εγκαταλείψουμε εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες στο έλεος μιας τρελής βίας».



ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΠΑΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/09/2002