Σατουρνάλια. Οι έρευνες του Πόπλιου Αυρήλιου στην αρχαία Ρώμη

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Πατρίκιοι, πληβείοι, προλετάριοι

Με φόντο τα Σατουρνάλια, την αρχαία καρναβαλική γιορτή όπου οι αφέντες μετατρέπονται σε σκλάβους και οι σκλάβοι γεύονται τη γλυκιά μέθη της εξουσίας, ο ντετέκτιβ με την τήβεννο Πόπλιος Αυρήλιος οδηγείται σε μια απρόβλεπτη έρευνα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΙΕΡΩΣΗ ΑΚΟΜΗ ΣΤΑ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑ- «ΣΤΑ
ΠΑΙΔΙΑ ΣΚΛΑΒΟΥΣ ΤΟΥ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ»- Η
ΙΤΑΛΙΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΝΤΑΝΙΛΑ ΚΟΜΑΣΤΡΙ ΜΟΝΤΑΝΑΡΙ
ΑΦΗΝΕΙ ΝΑ ΕΝΝΟΗΘΕΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΣΕΙ
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΜΑΣ. ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
ΤΗ ΔΙΚΑΙΩΝΕΙ

Όλο και πιο συχνά βλέπουμε διεθνώς να συνταιριάζεται η παραδοσιακή αστυνομική περιπέτεια- του τύπου «ποιος το έκανε;»- με το ιστορικό μυθιστόρημα και τον σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό. Απότοκο αυτής της τριπλέτας είναι ένα αφήγημα που μας ψυχαγωγεί, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζει τις ιστορικές μας γνώσεις και μας εμποδίζει να διολισθήσουμε σε γαϊδουρινών διαστάσεων κοινωνική ακηδία. Ό,τι καλύτερο για όσους δεν ταυτίζουν το καλοκαίρι με την αποβλάκωση.

Άτακτος

Η δημοφιλής στην πατρίδα της- και όχι μόνο- Ντανίλα Κομάστρι Μοντανάρι έχει διαλέξει ως σκηνικό για τις αστυνομικές της περιπέτειες την αρχαία Ρώμη- για την ακρίβεια, τον ακατάπαυστα ταραχώδη πρώτο αιώνα μετά Χριστόνκαι ως αφηγηματικό της όχημα τον ιδιοσυγκρασιακά πολυσύνθετο συγκλητικό Πόπλιο Αυρήλιο Στάτιο. Οι « Έρευνες του Πόπλιου Αυρήλιου » αριθμούν ήδη δώδεκα τόμους- στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Άγρα οι δύο κι ετοιμάζεται οσονούπω ο τρίτος. Ο Πόπλιος Αυρήλιος αναδύεται ως ένας ιδιαίτερα ελκυστικός άνδρας που έχει πατήσει τα σαράντα- τηρουμένων των αναλογιών, σήμερα θα πατούσε τα εξήντα- και μολαταύτα διατηρεί το ελευθέριο φρόνημά του (ιδίως σε ό,τι αφορά τον ποδόγυρο), κάτι που όχι μόνο αντίκειται στην αναμενόμενη gravitas (σοβαρότητα) του Ρωμαίου αξιωματούχου, αλλά και τον εμπλέκει τακτικά σε ερωτικές μπερδεψοδουλειές με κάθε άλλο παρά ακίνδυνες παρενέργειες. Στα Σατουρνάλια φερ΄ ειπείν κρέμεται διαρκώς ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι του η συνεύρεσή του με μια ιέρεια της θεάς Εστίας- έγκλημα καθοσιώσεως που, μόλις λίγα χρόνια νωρίτερα, κολαζόταν με δημόσια μαστίγωση έως θανάτου (για τον άνδρα) κι ενταφιασμό εν ζωή (για τη διπλά τυχερή γυναίκα). Παρ΄ ότι στις ημέρες του Πόπλιου Αυρήλιου η ποινή αυτή δεν εφαρμόζεται πλέον, ο διασυρμός παραμένει ακέραιος και τον σέρνει εκόντα άκοντα προς τη φρονιμάδα: «Με την πάροδο των ετών, το ασεβές πνεύμα του κινδύνευε να εκφυλιστεί σε μια πληκτική και ανόητη ακεραιότητα». Δεν υπάρχει ατακτούλης μεσήλικας εις τον αιώνα τον άπαντα που να μην έχει νιώσει παρόμοια μελαγχολικά συναισθήματα.

Διαπλεκόμενοι

Εάν θέλαμε πάντως να εφαρμόσουμε και στην περίπτωση του Πόπλιου Αυρήλιου Στάτιου τη γνωστή ουαϊλδική παραδοξολογία, θα διευκρινίζαμε ότι ο συγκεκριμένος συγκλητικός παραείναι «σοβαρός» για να μην είναι «ανάλαφρος». Έχει πλήρη επίγνωση αφενός της κοινωνικής του θέσης και των πλεονεκτημάτων της- καθώς προέρχεται από μια ιστορική οικογένεια «παλαιών ευγενών», αισθάνεται μια φυσική απέχθεια για τους homines novi, τους νεόπλουτους που θεωρούν τη Ρώμη συνώνυμη «όχι τόσο πολιτισμού, όσο φόρων και δασμών»-, αφετέρου των σαθρών θεμελίων (πόσο σκανδαλιστικά όμοιους, Ντανίλα, καταδεικνύεις τους αρχαίους συγκλητικούς με τους σύγχρονους κοινοβουλευτικούς άνδρες) επί των οποίων οικοδομείται η ευημερία των συναδέλφων του στη Σύγκλητο. Σε έναν σύντομο φιλιππικό του μάλιστα δεν διστάζει να κατακεραυνώσει όλους τους ενεχόμενους στα αρχαία διαπλεκόμενα: «Σας κατηγορώ ότι χρησιμοποιείτε αυτή την υψηλή συνεδρία για τους δόλιους σκοπούς σας, ότι ευνοείτε κανόνες ικανούς να προστατεύσουν τις αμφιλεγόμενες υποθέσεις σας, ότι νοθεύετε τον ρωμαϊκό νόμο για να αυξήσετε τα βρώμικα οφέλη σας». Όπως αντιλαμβάνεστε, οι φωτογραφικές νομοθετικές ρυθμίσεις ανακαλύφτηκαν πολλούς αιώνες πριν από την ίδια τη φωτογραφία.
Μην ξεγελαστείτε από το σκληρό κουκούτσι των Σατουρναλίων και θεωρήσετε ότι θα διαβάσετε καμιά μαρξιστική μπροσούρα υπό αστυνομική λεοντή. Ο αφηγηματικός τόνος- ενοχλητικά μερικές φορές- παραμένει εσαεί εύθυμος και παιγνιώδης. Ένας θίασος από χαρακτήρες καρικατούρες- η απολαυστική κουτσομπόλα Παμπωνία, ο αυθάδης απελεύθερος γραμματέας Κάστορας, ο σεμνότυφος επιστάτης Πάρις- πλαισιώνουν τον Πόπλιο Αυρήλιο Στάτιο και μεταμορφώνουν τη ζοφερή κάθοδό του στον προλεταριακό Άδη σε αξέχαστη κυριακάτικη εκδρομή.

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΝ ΣΚΟΥΠΙΔΙΩΝ

Το έναυσμα στα Σατουρνάλια είναι κλασικότροπο.
Μια σειρά από φαινομενικά ατυχήματα, φαινομενικές αυτοχειρίες και ολοφάνερες δολοφονίες εκ πρώτης όψεως άσχετων μεταξύ τους προσώπωνενός αριστοκράτη οιωνοσκόπου, ενός προλετάριου αλητάκου κι ενός πληβείου κιβδηλοποιού- κατά τη νύχτα των Σατουρναλίων, του καρναβαλιού προς τιμήν του θεού Κρόνου, φέρνει τον Πόπλιο Αυρήλιο Στάτιο στην άβολη και ριψοκίνδυνη θέση εκείνου που θα επιχειρήσει να συνδυάσει τα ασυνδύαστα και να αποδώσει νόημα, αν όχι και δικαιοσύνη. Η έρευνά του θα τον οδηγήσει σε ύποπτα σοκάκια, στην υποβαθμισμένη πολυπληθέστατη συνοικία της Σοβώρας- την αρχαία Τρούμπα, ποιητική αδεία-, εκεί όπου δεν συνηθίζουν να μας ξεναγούν οι συμβατικοί ιστορικοί. Εκεί όπου στοιβάζονται τα ανθρώπινα σκουπίδια- είτε επειδή κυριολεκτικά τρέφονται από τα σκουπίδια και την περιστασιακή ελεημοσύνη των πλουσίων (ορδές από υποσιτισμένους κόλακες, οι λεγόμενοι clientes, συνοδεύουν και δοξολογούν αδιάκοπα κάθε ξυπασμένο προνομιούχο), είτε επειδή πετάγονται μόλις γεννηθούν στα σκουπίδια, καθώς η γέννησή τους δεν συνάδει με τα αυστηρά ρωμαϊκά ήθη ή με τα ακόμη αυστηρότερα ρωμαϊκά οικογενειακά συμφέροντα. Αυτά τα τελευταία, τα παιδιά των σκουπιδιών, η ανεξάντλητη δεξαμενή- εάν κι εφόσον επιζήσουν- για τις αυριανές πόρνες και τους αυριανούς εγκληματίες (μην πάτε μακριά, ψάχτε στις σημερινές φαβέλας) είναι και ο αόρατος μίτος, το μοτίβο που εμφανίζεται κι επανεμφανίζεται στην έρευνα του Πόπλιου Αυρήλιου, το κρυφό μονοπάτι που ενώνει τα ανώτερα με τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

Πέτρος Τατσόπουλος, Τα Νέα, 11/8/2007