Σκλάβοι της ελευθερίας ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Φόρος τιμής στον Ντεφόε, τον Κόνραντ και τον Μέλβιλ, οι Σκλάβοι της ελευθερίας αφηγούνται την ιστορία μιας ουτοπίας με αιματηρό τέλος. Η δράση εκτυλίσσεται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, πάνω στο εμπορικό πλοίο Σάντ’ Άννα που ξεκινά το ταξίδι του από τη Βρετάνη με τελικό προορισμό την Αμερική. Στο πλήρωμα ξεχωρίζει η μορφή του Τρίτου Πλοιάρχου, πρώην αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, Φλοριάνο ντι Σανταφλόρα. Τι να είναι άραγε αυτό που έφερε τον νεαρό αριστοκράτη, πρόσωπο παράξενο και γοητευτικό, σ’ ένα ιστιοφόρο τόσο αταίριαστο με την καταγωγή και την καριέρα του; Από τι προσπαθεί να ξεφύγει; Το μυστικό του δεν θα το μάθουμε παρά μόνο στο τέλος.

Το Σάντ’ Αννα έχει βάλει ρότα για τον Κόλπο της Γουινέας. Εκεί αποκαλύπτεται ο πραγματικός σκοπός του ταξιδιού. Το Σάντ’
Άννα είναι ένα δουλεμπορικό, και το φορτίο του μέλλει να είναι εκατοντάδες άντρες και γυναίκες καταδικασμένοι στη σκλαβιά.
Ο Φλοριάνο, αφοσιωμένος στα βιβλία του, ιδιαίτερα συνδεδεμένος με τον νεαρό μούτσο Γιαν Κεργκενέκ (εκείνον που αφηγείται, έπειτα από πενήντα και παραπάνω χρόνια, την ιστορία), χάρη και στην ερωτική έλξη που του ασκεί μια νεαρή Αφρικανή σκλάβα, θα περάσει από την απάθεια στη δράση, οργανώνοντας την ανταρσία που θα οδηγήσει στην ίδρυση μιας αποικίας απελεύθερων, η οποία όμως θα έχει τραγική κατάληξη. Ιστορία και φαντασία συμπλέκονται για να συνθέσουν ένα αφηγηματικό ψηφιδωτό στο οποίο οι χαρακτήρες αποτελούν τα σύμβολα της αιώνιας μάχης μεταξύ καλού και κακού, ενστίκτου και λογικής, ελευθερίας και καταπίεσης, πραγματικότητας και ουτοπίας.

«Διαβάζοντας αυτή την πλήρη υψηλών αισθημάτων, περιπετειώδη αφήγηση, που συνδέεται με την παράδοση των αγγλοσαξονικών θαλασσινών μυθιστορημάτων, διαπιστώνουμε ότι ο συγγραφέας είναι ποιητής.Θαυμαστής και μεταφραστής του D.H. Lawrence, ο Κόντε περιγράφει τις ανθρώπινες σχέσεις (παθιασμένη φιλία μεταξύ ανδρών, σφοδρός πόθος για τις γυναίκες, δίψα για κοινωνική δικαιοσύνη, απέχθεια για κάθε μορφή ρατσισμού) ακολουθώντας το παράδειγμά του. Διακρίνεται, εξάλλου, από εκπληκτική άνεση στο είδος του περιπετειώδους μυθιστορήματος, αλλά αποβάλλει από την αφήγησή του οτιδήποτε συμβατικό, στερεότυπο, βαρύ, ακόμα και στην περιγραφή των πιο βίαιων συναισθημάτων.

Ο Beccaria, o Hugo, o Michelet, o Senghor είναι οι πνευματικοί του οδηγοί. Καταγγέλλοντας το δουλεμπόριο, ο Κόντε εξιστορεί ένα πολιτικό και ερωτικό όνειρο· "σας μιλώ για μια μακρινή περιπέτεια και για τον άνθρωπο που αγάπησα περισσότερο στον κόσμο, και στο όνομα αυτής της αγάπης μου, μήπως θα πρέπει όλοι μας να αναρωτηθούμε, αν αφήσουμε στην άκρη την αγάπη, τι είμαστε άραγε;…"».

Rene de Ceccatty, Le Monde

Κριτική:

Ναυτικοί ήρωες και δουλέμποροι

Ενα κράμα ναυτικής περιπέτειας και θαλασσινού μελοδράματος με φόντο τον αποικιοκρατικό κόσμο την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, είναι το μυθιστόρημα του Ιταλού Τζουζέπε Κόντε (γεν. 1945). Αν σας αρέσουν τα κλασικά μυθιστορήματα που εξάρουν τα αποθέματα ψυχής, αφοσίωσης, αυταπάρνησης, έρωτα, σκληρότητας και στοχασμού στη φύση της ζωής και του θανάτου, το «Σκλάβοι της Ελευθερίας» («Il Terzo Ufficiale») είναι ένα βιβλίο που δύσκολα θα αφήσετε από τα χέρια σας.

Αυτό «έπαθα» κι εγώ. Αρχισα να το διαβάζω από περιέργεια, ομολογώ δεν ήξερα τον συγγραφέα αλλά κάτι με τράβηξε. Εχω αδυναμία στις θαλασσινές περιπέτειες, στις ιστορίες με αντιξοότητες και προκλήσεις, πόσω μάλλον όταν ο ιστορικός περίγυρος είναι τόσο ελκυστικός: ένα εμπορικό ιστιοφόρο σαλπάρει από τη Νάντη (που σαν το Λίβερπουλ πλούτιζε από τα σκλαβοπάζαρα), στα τέλη του 18ου αιώνα, με τελικό προορισμό τις Δυτικές Ινδίες αφού πρώτα κάνει στάση στην Αφρική, στη Γουινέα για να «φορτώσει» ανθρώπινο εμπόρευμα. Την ιστορία, που διαδραματίζεται λίγο πριν και λίγο μετά το σημαδιακό έτος «1792», αφηγείται ο Γιαν Κεργενέκ, νεαρός μούτσος τότε, που, χωρίς να γνωρίζει καν ανάγνωση και γραφή, άφησε τα λάχανα και τα χωράφια για να μπαρκάρει. Ο Γιαν αποκτά το ίνδαλμά του. Είναι ο «Τρίτος Πλοίαρχος» (ο τίτλος του βιβλίου στα ιταλικά), ο Ιταλός Φλοριάνο ντι Σανταφλόρα.

Ο Φλοριάνο έχει όλα τα στοιχεία του ηρωισμού. Είναι λιγομίλητος, σκεφτικός, ατρόμητος, με παρελθόν, διαβασμένος, καταφεύγει στα βιβλία του και δείχνει να γνωρίζει και να καταλαβαίνει πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνει. Με τον Γιαν αναπτύσσουν μια σχέση δασκάλου - μαθητή. Η διαφορά ηλικίας τους είναι - δεν είναι δέκα χρόνια, αλλά αυτά που τους χωρίζουν (εμπειρίες, μόρφωση, σεξ, κακουχίες) γίνονται ένας «ωκεανός» που επισφραγίζει την αφοσίωση.

Οταν, με τα πολλά, φθάνουν στη Γουινέα, ο Φλοριάνο ξεχωρίζει μια νεαρή Αφρικάνα, την παίρνει υπό την προστασία του και την ερωτεύεται. Ο παράνομος δεσμός αλλά και η περιφρόνηση προς τον νόμο του πλοίου, γίνονται η αφορμή για χιονοστιβάδα επεισοδίων, ορισμένα από αυτά με πολύ σκληρές σκηνές. Μετά την ανταρσία των «καλών» στο πλοίο, ο Φλοριάνο (που σώζεται από τους ναύτες του) ιδρύει στη Γουινέα μια ελεύθερη πόλη. Αλλά, τίποτε, δεν μπορεί να είναι προβλέψιμο και οι εξελίξεις είναι γοργές.

Αυτό το πλαίσιο, που μπορεί σε ορισμένους να θυμίζει «Κλασικά Εικονογραφημένα», έτσι απλοϊκά παρουσιασμένο, είναι η ραχοκοκαλιά ενός θαυμάσιου μυθιστορήματος, από τα ωραιότερα και τα πιο ψυχαγωγικά που έχω διαβάσει τον τελευταίον καιρό. Υπάρχουν σελίδες και σκηνές, και ψυχικές και σωματικές συγκρούσεις, μεγάλης δύναμης, ομορφιάς και ουσίας. Και ο Τζουζέπε Κόντε ξετυλίγει έναν ύμνο στην ελευθερία, χωρίς «κοιλιές» και «αδύναμα σημεία». Αξιοι οι συνειρμοί στους Νταφόε, Κόνραντ και Μέλβιλ. Οι χαρακτήρες που έπλασε ο Κόντε αντλούν από ένα τεράστιο απόθεμα κοινού θυμικού από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Εξαιρετική η μετάφραση της Δήμητρας Δότση.

Νίκος Βατόπουλος, H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17/4/2009