Μόμπιους Ντικ

Μια χαμένη ερωμένη κάνει ξανά την εμφάνισή της στη ζωή του φυσικού Τζον Ρίνγκερ, όταν αυτός λαμβάνει ένα μυστηριώδες γραπτό μήνυμα. Αυτό το μήνυμα, όμως, πράγματι προέρχεται από τη γυναίκα που κάποτε γνώρισε; Το Μόμπιους Ντικ είναι μια εξαιρετικά ευρηματική ιστορία, που συνδυάζει το τεχνολογικό θρίλερ, την ιστορική φαντασία, τη φιλοσοφία και τη φάρσα μ' ένα θίασο χαρακτήρων που συμπεριλαμβάνει συνθέτες, επιστήμονες, ιδιοφυΐες και παράφρονες. Ο Ρίνγκερ ταξιδεύει σ' ένα απομακρυσμένο ερευνητικό κέντρο όπου γίνεται λόγος για ένα νέο είδος τεχνολογίας επικοινωνιών, βασισμένο στους νόμους της κβαντικής φυσικής. Όμως, όσο πλησιάζει την αλήθεια σχετικά με τη χαμένη αγαπημένη του, ο κόσμος του αρχίζει να αλλάζει. Ανεξήγητες συμπτώσεις, περιπτώσεις τηλεπάθειας και ψευδών αναμνήσεων συνδυάζονται για να δημιουργήσουν με χιούμορ μια μεγάλη σπαζοκεφαλιά. Μήπως τα παράδοξα της κβαντικής μηχανικής κυβερνούν και τη μοίρα του Ρίνγκερ; Σταδιακά, τα κομμάτια του παζλ συνταιριάζονται, δημιουργώντας μια ευφυή και φιλόδοξη ιστορία- ένα φόρο τιμής στην κλασική λογοτεχνία κι ένα δριμύ «κατηγορώ» στην πολιτιστική μισαλλοδοξία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Αντριου Κρούμι είναι ένας σύγχρονος πεζογράφος από τη Σκοτία με διεθνή απήχηση -τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες (τέσσερα και στα ελληνικά) και έχουν αποσπάσει αξιόλογα λογοτεχνικά βραβεία. Παρά την ευρεία θεματολογία των μυθιστορημάτων του, ο Κρούμι έχει διαμορφώσει ένα αναγνωρίσιμο ύφος γραφής. Η σφραγίδα του διακρίνεται κυρίως στη δομή και στα κοινά συστατικά των έργων του -φυσικές επιστήμες και τεχνολογία, μουσική και λογοτεχνία και πάνω από όλα βιογραφία και ιστορία ιδεών. Σημειωτέον ότι τα στοιχεία αυτά αντανακλούν τις προσωπικές του κλίσεις. Είναι μάλλον ο μοναδικός λογοτέχνης που διαθέτει διδακτορικό στη Θεωρητική Φυσική, ενώ ταυτόχρονα αγαπάει τη μουσική, παίζει πιάνο και ερευνά αδιάκοπα νέα έργα, πρόσωπα και ιδέες.

Τα ενδιαφέροντά του είναι ομολογουμένως εξαιρετικά πλούσια και πιθανώς να φαντάζουν αντιφατικά. Ομως στον ανοίκειο συνδυασμό τους έγκειται κυρίως η ιδιαιτερότητα της γραφής τού Κρούμι -ένας συνδυασμός που προσφέρει την ευκαιρία για μεγάλες εναλλαγές ύφους, πλοκής, και πλαισίου, με αποτέλεσμα βιβλία που διαβάζονται απνευστί. Ο εκλεκτικισμός που διακρίνει τον Κρούμι στις επιρροές του αλλά και στις πηγές απ' όπου αντλεί τις ιστορίες του, δημιουργεί ψηφιδωτά διακειμενικότητας, με αποκορύφωμα το «Μόμπιους Ντικ», το οποίο επικαλείται διαφορετικά βιβλία, συγγραφείς και προσωπικότητες διαφόρων εποχών και ειδικοτήτων. Το «Μόμπιους Ντικ» βρίθει από αναφορές σε λογοτέχνες, μουσικούς και επιστήμονες -τους Τόμας Μαν, Χέρμαν Μέλβιλ (στον οποίο παραπέμπει και ο τίτλος του βιβλίου), Μούζιλ, Γκέτε, Σοπενχάουερ, Φίχτε, Νίτσε, Μπραμς, Λιστ, και τους φυσικούς Χάιζενμπεργκ και Μπορ, μεταξύ άλλων-, ενώ ταυτόχρονα ανασυστήνει φανταστικές σκηνές από τη ζωή του συνθέτη Σούμαν και του Σρέντινγκερ, νομπελίστα Φυσικής, όπως καταγράφονται στα υποθετικά βιβλία ενός φανταστικού συγγραφέα μέσα στο μυθιστόρημα.



Κβαντική θεωρία, πολλαπλοί κόσμοι και παράλληλες πλοκές



Οι παραπάνω συγχωνεύσεις και συμφυρμοί επιστήμης και τέχνης, ιστορικού βίου και μυθιστορίας έχουν ως αποτέλεσμα μια σπονδυλωτή δομή επεισοδίων, που όμως τελικά σχετίζονται με τους πιο απίθανους τρόπους. Στα κεφάλαια του βιβλίου εκτυλίσσονται, αποσπασματικά και σε ποικίλες χρονικές ζώνες, παράλληλες πλοκές, οι οποίες τέμνονται σε κάποιο πρόσωπο, μέρος ή συμβάν, μέσω ευφυών συμπτώσεων, αναλογιών και αναδιπλασιασμών. Εκείνο όμως που κυρίως συνέχει το μυθιστόρημα και τα επιμέρους μοτίβα που αναπτύσσονται είναι το αίνιγμα της πραγματικότητας και της ταυτότητας, που κινεί την κεντρική πλοκή, η οποία προσιδιάζει σε θρίλερ επιστημονικής φαντασίας, αναμειγνύοντας με δεξιοτεχνία επιστημονικές θεωρίες με χιούμορ, κριτική ειρωνεία και αισθαντικότητα.

Ο Τζον Ρίγκερ, φυσικός επιστήμονας και ήρωας του μυθιστορήματος, ορμώμενος από ένα μυστηριώδες μήνυμα που λαμβάνει στο κινητό του, το οποίο πιθανώς προέρχεται από έναν χαμένο έρωτα, οδηγείται και κυριολεκτικά εξαφανίζεται μέσα στα σωθικά ενός πελώριου και τερατώδους μηχανισμού, μιας τεχνολογικής δίνης. Μια μηχανή που είχε σχεδιαστεί μυστικά ώστε να ξεπεράσει το Διαδίκτυο σε αμεσότητα και εμβέλεια, μετατρέπεται σε πύλη στο πολλαπλό σύμπαν -δηλαδή, σε ένα σύμπαν όπου όλοι οι πιθανοί και ιστορικά υπαρκτοί κόσμοι, το μέλλον και το παρελθόν, συνυπάρχουν και είναι εξίσου αληθινοί, διαλύοντας έτσι κάθε σταθερή αίσθηση πραγματικότητας και ταυτότητας. Ετσι αυτή η κεντρική σύλληψη ενοποιεί και εξηγεί τις επιμέρους πλοκές που αναφέρονται σε διαφορετικές πραγματικότητες και ανθρώπους.

Η γοητευτική ιδέα των πολλαπλών κόσμων και της δυνατότητας πραγματοποίησης κάθε πιθανότητας σε κάποιον (άλλο) κόσμο, σε μια παράλληλη πραγματικότητα, αντλείται από τις φυσικές επιστήμες, και ειδικότερα από τη θεωρία της Κβαντομηχανικής. Οπως έχει αποδειχθεί, σε υποατομικό επίπεδο δεν ισχύει η καθησυχαστική Νευτώνεια αιτιοκρατία, αλλά, αντιθέτως, παρατηρείται ενδεχομενικότητα, δηλαδή, η πιθανότητα πολλαπλών τροχιών ενός ηλεκτρονίου, τις οποίες περιορίζει η παρέμβαση του παρατηρητή σε μία και μόνη πραγματοποιημένη τροχιά -η πραγματικότητα, επομένως, τρόπον τινά δημιουργείται από τον ίδιο τον θεατή. Η φαντασία του Κρούμι εκκινεί μεν από τη συγκεκριμένη επιστημονική θεωρία (την οποία αναλύει εναργώς μέσα στο μυθιστόρημα), αλλά μεταφέρει το φαινόμενο αυτό στο επίπεδο του ανθρώπινου μακρόκοσμου και επιπλέον πειραματίζεται όχι μόνο με την πιθανότητα ύπαρξης αλλά και της αλληλεπίδρασης των δυνητικών και υπαρκτών κόσμων και βίων.



Ο μεταμοντέρνος σχετικισμός και η «αλήθεια» των πολυεθνικών



Υπάρχει κάτι θεμελιακά συναρπαστικό και ενίοτε παρηγορητικό γύρω από το να φαντάζεται κανείς εναλλακτικά σενάρια για κάτι που συνέβη ή θέλει να συμβεί -υποτίθεται ότι τα όνειρα επιτελούν ακριβώς αυτή την εργασία και οι θρησκείες εν μέρει αυτό υπόσχονται. Ταυτόχρονα, ωστόσο, μια παρόμοια επιθυμία και ένα τέτοιο σκεπτικό τυγχάνει να χαρακτηρίζουν επίσης τη σύγχρονη μεταμοντέρνα εποχή, όπου υποτίθεται ότι όλα είναι πιθανά (και θεμιτά), ενώ αμφισβητείται η αντικειμενική αλήθεια. Από αυτή την άποψη, με αφορμή μια περιπέτεια ο Κρούμι συνθέτει ένα «μυθιστόρημα ιδεών», το οποίο ανακαλεί την πρακτική των Διαφωτιστών να θέτουν φιλοσοφικά και ιδιαίτερα ηθικά και πολιτικά ερωτήματα μέσω της λογοτεχνίας. Είναι πειρασμός επομένως να ερμηνεύσει κανείς το συγκεκριμένο έργο ως ένα είδος αλληγορίας για τους κινδύνους και τα κίνητρα του μεταμοντέρνου σχετικισμού.

Στο τέλος της ιστορίας, ο συγγραφέας εμμέσως αποσαφηνίζει τις θέσεις του, απορρίπτοντας τη μεταμοντέρνα θεώρηση του κόσμου ως απλής αφήγησης, που δεν δεσμεύεται από αντικειμενικούς νόμους και δεν προβάλλει καμία αξίωση αλήθειας. Και ενώ από πλευράς σύνθεσης θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι τα έργα του Κρούμι επιστρατεύουν τεχνικές προσφιλείς στη μεταμοντέρνα γραφή (εκλεκτικισμός, δομική αποσπασματικότητα, ρητή διακειμενικότητα, ανιεράρχητη μείξη ειδών, βιβλίο μέσα στο βιβλίο, για παράδειγμα), εντούτοις, μέσω ενός χαρακτήρα-αφηγητή, ο συγγραφέας, αντιθέτως, ασκεί δριμεία κριτική προς τη μεταμοντέρνα στάση ζωής και σκέψης, προβάλλοντας θέματα ηθικής τάξης, τα οποία ο μεταμοντερνισμός θέτει καταστατικά εντός παρενθέσεως ή τα αφήνει «ανοιχτά».

Ετσι, στην πορεία του μυθιστορήματος, το κυνήγι για την εύρεση της παλαιάς ερωμένης μετατρέπεται σε κυνήγι της αλήθειας, αρθρώνοντας ένα καίριο ερώτημα για την (καταστρεπτική) δύναμη και τα όρια της τεχνολογίας, η οποία μεταβάλλει την αίσθηση της πραγματικότητας ή μάλλον κατασκευάζει πραγματικότητες. Το αφήγημα του Κρούμι καταγγέλλει τη μεταμοντέρνα αδιαφορία προς την αλήθεια, την οποία συνδέει με τη δικαιοσύνη, και όχι με την εξουσία, όπως προτείνει η μεταμοντέρνα θεωρία, ώστε να νομιμοποιήσει τον αποκλεισμό κάθε αιτήματος για αλήθεια. «Η Κόλαση είναι το μέρος όπου εγκαταλείπεται κάθε αλήθεια», διαβάζουμε. Η σημερινή αμφισβήτηση της έννοιας της αλήθειας, μας θυμίζει ο Κρούμι, στην ουσία οδηγεί στην αποσιώπηση εγκλημάτων, στην απαξίωση της ανθρώπινης μαρτυρίας και τη χειραγώγηση της επιστήμης, χάριν πολιτικών και κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων. Γιατί η προώθηση της ιδέας των πολλαπλών κόσμων, που θεματοποιείται στο μυθιστόρημα, εν τέλει εμφανίζεται να συγκαλύπτει μια στυγνή επιχειρηματική κερδοσκοπία, έναν κεφαλαιοκρατικό ολοκληρωτισμό, ο οποίος παραλληλίζεται με τον ναζισμό ως προς την αδιαφορία του για τον άνθρωπο και την αλήθεια των ανισοτήτων και της αδικίας. Η κβαντομηχανή, η οποία κατασκευάζεται κρυφά στις εγκαταστάσεις ενός πυρηνικού εργοστασίου, θέτει σε κίνδυνο την ανθρωπότητα προς όφελος κολοσσιαίων υπερεθνικών εταιρειών, οι οποίες ουσιαστικά υπαγορεύουν τις κατευθύνσεις της επιστημονικής έρευνας και εντέλει καθορίζουν τι είναι αλήθεια και τι πραγματικότητα.

Πέρα όμως από τον καίριο πολιτικό προβληματισμό του και τον απολαυστικό επιστημονισμό του, το «Μόμπιους Ντικ» αποτελεί επίσης όργιο φαντασίας και θησαυρό σατιρικών, εφιαλτικών και ερωτικών σκηνών, που αναδεικνύουν τον Κρούμι σε έναν από τους σημαντικότερους νεότερους συγγραφείς.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/01/2007