Οι ώρες

Με το μυθιστόρημα «Οι Ώρες» ο Μάϊκλ Κάνιγχαμ αποτίει φόρο τιμής στη ζωή και το έργο της Βιρτζίνα Γούλφ μέσα απο τη συγγραφή της ιστορίας μιας ομάδας ανθρώπων που παλεύουν διεκδικώντας το μερίδιό τους στον έρωτα, την ελπίδα αλλά και την απογοήτευση.
Ο Μάϊκλ Κάνιγχαμ, ξεκινώντας με την περιγραφή της τελευταίας μέρας της ζωής της Βιρτζίνια Γούλφ, μας μεταφέρει στον κόσμο δύο Αμερικανίδων που προσπαθούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους αλλά και να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των φίλων, των αγαπημένων, των συγγενών. [...]






Το 1920, η Βιρτζίνια Γουλφ προσπαθεί να ξεκινήσει το καινούργιο της μυθιστόρημα. Το 1940 στο Λος Αντζελες μια νεαρή νοικοκυρά διαβάζει την «Κυρία Ντάλαγουεϊ». Και στη Νέα Υόρκη των ημερών μας, μια σύγχρονη Κλαρίσσα ετοιμάζει το πάρτι της ζωής της. Οι παράλληλες γραμμές ποτέ δεν τέμνονται, ο συγγραφέας όμως του τιμημένου με το βραβείο Pulitzer 1999 μυθιστορήματος, δημιούργησε ένα έργο τέχνης όπου τρία πρόσωπα γίνονται ένα ενώ παρουσιάζονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες, ενσαρκώνοντας τις εμμονές και τους φόβους της διάσημης συγγραφέως. Έχοντας ήδη κυκλοφορήσει σε 14 χώρες, «Οι ώρες» του Μάικλ Κάνιγχαμ έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από τους κριτικούς και ταυτόχρονα από το αναγνωστικό κοινό, το οποίο ανέβασε το βιβλίο στις πρώτες θέσεις των μπεστ-σέλερ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι ώρες είναι ένα μυθιστόρημα που ευτύχησε εξαρχής. Τη βράβευσή του με το βραβείο Πούλιτζερ, το 1999, ακολούθησε η πρόσφατη μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη από διάσημους συντελεστές και λαμπρούς αστέρες του Χόλιγουντ.

Το έργο του Μάικλ Κάνιγχαμ βασίζεται ρητά στο μυθιστόρημα «Η κυρία Ντάλογουεϊ» της Βιρτζίνια Γουλφ, της σπουδαιότερης ίσως γυναίκας πεζογράφου του εικοστού αιώνα και κύριας εκπροσώπου του μοντερνισμού. Οι ώρες ήταν ο αρχικός τίτλος της ιστορίας, που τελικά εκδόθηκε το 1925 ως «Η κυρία Ντάλογουεϊ» (εκδόσεις «Γράμματα»). Χρησιμοποιώντας την κυρία Ντάλογουεϊ ως άξονα αναφοράς, ο Κάνιγχαμ αφηγείται, σε παράλληλες, εναλλασσόμενες γραμμές, κάποιες «ώρες» μιας φαινομενικά τυχαίας ημέρας στη ζωή τριών γυναικών, που ζουν σε διαφορετικούς τόπους και ιστορικές περιόδους.

Είναι συχνό φαινόμενο στη «μεταμοντέρνα» πεζογραφία να ξαναγράφεται ένα κλασικό έργο από μια σύγχρονη σκοπιά. Αυτή η πρακτική έχει συνήθως στόχο την κριτική του πρωτοτύπου για την αφέλεια, την προκατάληψη ή απλώς την ιστορική του περατότητα, σε σύγκριση με την αναστοχαστικότητα που επαγγέλλεται το εγχείρημα της επανεγγραφής του. Ενας άλλος στόχος είναι η άντληση από τον πλούτο ιδεών και τεχνικών που διαθέτει το πρωτότυπο, ειδικά αν συγκαταλέγεται στο διεθνή λογοτεχνικό κανόνα, όπως «Η κυρία Ντάλογουεϊ».

Οι ώρες, όμως, δεν αποσκοπούν στην κριτική ή τη χρήση του έργου της Γουλφ ως απλής αφετηρίας. Αντιθέτως, συντελούν στην επιβίωσή του. Ο Κάνιγχαμ έχει εμπεδώσει το ύφος και τις κοσμοαντιλήψεις της Γουλφ σε τέτοιο βαθμό, ώστε η γραφή του να φαντάζει σαν συνέχεια της δικής της. Ενδείκνυται, επομένως, η παράλληλη ανάγνωση των δύο έργων.

Η πρώτη ιστορία του Κάνιγχαμ διαδραματίζεται στη σημερινή Νέα Υόρκη μια μέρα του Ιουνίου, όταν η Κλαρίσα Βον, ευκατάστατη εκδότρια που συζεί με τη Σάλι, ετοιμάζει ένα πάρτι για να γιορτάσουν την απονομή σημαντικού λογοτεχνικού βραβείου στον επιστήθιο φίλο της Ρίτσαρντ, ο οποίος πεθαίνει από AIDS. Παρόμοια, το βιβλίο της Γουλφ αρχίζει με την Κλαρίσα Ντάλογουεϊ να βγαίνει στους δρόμους του Λονδίνου για να αγοράσει λουλούδια για το πάρτι της, κάποιο πρωινό του Ιουνίου, στις αρχές της δεκαετίας του '20. Η ταύτιση της Κλαρίσα Βον με το πρότυπό της επιβεβαιώνεται μέσω της επιμονής του Ρίτσαρντ να την αποκαλεί «κυρία Ντάλογουεϊ» και μέσω της κοινής, πληθωρικής, αλλά τελικά συμβατικής, ζωτικότητάς τους.

Στη δεύτερη ιστορία τα όρια μυθιστορίας και βιογραφίας καταργούνται, αφού πρωταγωνιστεί η ίδια η Βιρτζίνια Γουλφ την ημέρα που συνέλαβε την «Κυρία Ντάλογουεϊ», τον Ιούνιο του 1923, στο σπίτι όπου έστησαν με τον άντρα της το γνωστό εκδοτικό οίκο «Χόγκαρθ Πρες», λίγο έξω από το Λονδίνο. Ενώ η Γουλφ επεξεργάζεται το μυθιστόρημά της, επιζητεί τα δημιουργικά ερεθίσματα του μητροπολιτικού Λονδίνου ύστερα από μια περίοδο βαριάς ψυχολογικής κρίσης.

Η τρίτη ιστορία περιστρέφεται γύρω από κάποια Λόρα Μπράουν, μια νεαρή νοικοκυρά που ετοιμάζει τα γενέθλια του συζύγου της σε ένα προάστιο του εφησυχασμένου μεταπολεμικού Λος Αντζελες. Η Λόρα ασφυκτιά μέσα στο περιβάλλον μιας τυπικής πυρηνικής οικογένειας και διεκδικεί την ελευθερία της διαβάζοντας την «Κυρία Ντάλογουεϊ». Μέσω της σύνδεσής τους με το μυθιστόρημα της Γουλφ, οι τρεις αφηγήσεις συνενώνουν τους ρόλους του χαρακτήρα, του συγγραφέα και του αναγνώστη, προβάλλοντας έτσι την καθοριστική αλληλεπίδραση της λογοτεχνίας με την πράξη της ζωής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μανιώδης πρακτική ανάγνωσης της άσημης κυρίας Μπράουν, η οποία παραπέμπει σε δύο φιγούρες που σχετίζονται με τις θεωρίες της Γουλφ περί γραφής και γυναικείου ζητήματος. Η Γουλφ αποκαλεί «κυρία Μπράουν» το ιδανικό πρόσωπο κάθε μυθιστορήματος, τυχαία, αφανής, συνηθισμένη, είναι το αίνιγμα της ίδιας της ζωής που προσκαλεί το συγγραφέα να γράψει. Αντίστροφα, όμως, για να γράψει μια γυναίκα, δεν χρειάζεται απλώς ένα «δικό της δωμάτιο», όπως εκείνο που νοικιάζει η Λόρα Μπράουν για να διαβάσει μόνη της τη Γουλφ, αλλά και να σκοτώσει τον «άγγελο του σπιτιού», την παραδοσιακή εικόνα της οικιακής γυναίκας, προορισμένης να υπηρετεί τους άλλους.

Η γραφή του Κάνιγχαμ είναι λυρική, εσωστρεφής, στοχαστική. Τα πρόσωπα διατυπώνουν υπαρξιακά ερωτήματα και αμφιβάλλουν διαρκώς για τις επιλογές τους, την ταυτότητά τους, τις δυνατότητές τους, επιδεικνύοντας μια τυπική «γουλφική» αμφιθυμία. Οι χαρακτήρες δεν σκιαγραφούνται τόσο μέσω της δράσης τους όσο μέσα από τις σκέψεις τους και την προσπάθειά τους να συγχρονίσουν τη συνείδησή τους με την κάθε στιγμή της ζωής τους, δηλαδή να βιώσουν πλήρως το παρόν. «Οι ώρες» του τίτλου σημαίνουν συνεκδοχικά την ίδια τη ζωή, αλλά κυρίως εκείνες τις στιγμές αφύπνισης, όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τη δυσκολία ευθυγράμμισης του φύσει πολλαπλού εαυτού τους με την ενιαία και συνεπή εικόνα που απαιτείται εξωτερικά και ανανεώνουν το δικαίωμα επιλογής τους να μείνουν ή να φύγουν.

Στις Ωρες η καθημερινότητα αναδεικνύεται ως μια πολύπλοκη σκηνή, όπου συνηθισμένοι άνθρωποι παίρνουν ηρωικές διαστάσεις, παραπαίοντας ανάμεσα σε μια αίσθηση ματαίωσης και μια υπόσχεση εκπλήρωσης. Τα θέματα είναι ο έρωτας, η αγάπη, η φιλία, η δημιουργία. Ωστόσο, ελλοχεύει η ενόρμηση θανάτου. Το μυθιστόρημα αρχίζει με τον εκούσιο πνιγμό της Γουλφ το 1941, στον ποταμό Ουζ, κοντά στο σπίτι της στο Σάσεξ, και κορυφώνεται με την αυτοκτονία του οραματιστή ποιητή Ρίτσαρντ, ο οποίος ανακαλεί το διαταραγμένο αυτόχειρα Σέπτιμους, θύμα του τραύματος πολέμου στο μυθιστόρημα της Γουλφ.

Ο πόλεμος, η πολιτική εξουσία και το ψυχιατρικό κατεστημένο στηλιτεύονται με τραγικά ειρωνική υπαινικτικότητα στην Κυρία Ντάλογουεϊ, όπου, όπως ομολογεί η Γουλφ στο ημερολόγιό της, είχε ως πρόθεση να ασκήσει «κριτική στο κοινωνικό σύστημα». Αντιθέτως, η κριτική παρέμβαση του Κάνιγχαμ περιορίζεται στο πεδίο των προσωπικών σχέσεων, της ατομικής βούλησης και της ελεύθερης επιλογής σεξουαλικότητας, με παράπλευρες νύξεις στον καταναλωτισμό και το πρόβλημα του AIDS. Ετσι, το μυθιστόρημα απλώς αποτυπώνει το σύγχρονο πνεύμα περιχαράκωσης της έννοιας του πολιτικού στην ιδιωτική σφαίρα, αντί να συνδέσει το ιδιωτικό με το δημόσιο.

Η έμφαση σε υπαρξιακές αναζητήσεις που χαρακτηρίζει τις Ωρες, εκδηλώνεται επίσης στη μονομερή απεικόνιση της Γουλφ ως κλειστού, εύθραυστου πλάσματος, στερημένου από τη λαμπερή προσωπικότητα, τη σπάνια διανοητική καλλιέργεια, τη δημιουργική ευφυΐα, την πολυσχιδή παραγωγικότητα και την έντονα πολιτικοποιημένη σκέψη της πραγματικής Γουλφ -δηλαδή, ακριβώς εκείνα τα γνωρίσματα για τα οποία συνεχίζει να μας στοιχειώνει και εξασφαλίζει το ενδιαφέρον κάθε νέας ιδιοποίησής της. Ταυτόχρονα, όμως, με το συναισθηματικό τους τόνο και την αριστοτεχνική τους κατασκευή, Οι ώρες καταλαμβάνουν δικαιωματικά μια αυτόνομη θέση στη σύγχρονη πεζογραφική παραγωγή.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/03/2003