ΜΜΕ και κοινωνία

Η ελληνική έκδοση των ΜΜΕ και Κοινωνία εγκαινιάζει τη σειρά μελετών για την επικοινωνία και της πολιτισμικές σπουδές από τις Εκδόσεις Πατάκη με τη φιλοδοξία να προσθέσει ένα σημαντικό βιβλίο στην αυξανόμενη ελληνική βιβλιογραφία πάνω στα μέσα επικοινωνίας και το σύγχρονο πολιτισμό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρά το γεγονός ότι όλοι αναγνωρίζουν τον ρόλο των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη διαμόρφωση της στάσης ζωής της σύγχρονης κοινωνίας, λίγοι επιχειρούν μια εμβάθυνση στους τρόπους και στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να επιτευχθεί ο ρόλος αυτός. Αλλωστε σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον πολλές φορές οι γνώσεις που συσσωρεύονται δεν αργούν να χαρακτηρισθούν παρωχημένες, με αποτέλεσμα να απαιτείται μια συνεχής προσπάθεια για τη διατήρηση ενός επιθυμητού βαθμού ενημέρωσης.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα αποτελεί προϊόν μιας πολυετούς έρευνας, η οποία επιχειρεί να προσεγγίσει το ζήτημα της επιρροής και της αλληλεπίδρασης μεταξύ της επικοινωνίας και των media από τη μια (εφημερίδες, ραδιόφωνο και τηλεόραση) και της κοινωνίας από την άλλη. Το γεγονός δε ότι αποτελεί μια συλλογή άρθρων 19 ακαδημαϊκών του δυτικού κόσμου, με συγκεκριμένη χρονολογική κλιμάκωση, συντείνει στη συνολική κάλυψη του ζητήματος μέσω μιας ποικιλίας θεωρητικών προσεγγίσεων και διαφορετικών εμπειριών.

Επίσης, επειδή πρόκειται για μια μεγάλη ποικιλία απόψεων που διασταυρώνονται στο βιβλίο αυτό, δεν θα μπορούσε να μιλήσει εύκολα κανείς για έναν κοινό προσδιοριστικό παράγοντα. Αλλωστε αυτό είναι λογικό όταν υπάρχει μια πληθώρα διαφορετικών σημείων εισαγωγής. Ωστόσο μπορεί να μιλήσει κανείς για έναν κοινό άξονα περιστροφής: την εμπειρία από τα 40 και πλέον χρόνια επικυριαρχίας των ΜΜΕ στη δημόσια ζωή. Η βασική ερώτηση που τίθεται λοιπόν πίσω από κάθε άρθρο είναι το quo vadis. Το πού πηγαίνουν, δηλαδή, τα ΜΜΕ και η κοινωνία.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη: σε αυτό των γενικών θεωρήσεων και των εννοιολογικών προσδιορισμών, σε αυτό της εξειδικευμένης θεώρησης της παραγωγής των ΜΜΕ και σε αυτό της μελέτης των νοηματικών εννοιών. Αναλυτικότερα, στο πρώτο μέρος εξετάζεται η επικοινωνία μέσω ενός πολιτισμικού και οικονομικού πρίσματος παράλληλα με κάποιες αιρετικές θεωρήσεις των ΜΜΕ, όπως είναι το φεμινιστικό και το μεταμοντερνιστικό πρίσμα. Επίσης εξετάζεται η σχέση αλληλεπίδρασης των ΜΜΕ με το δημοκρατικό πολίτευμα και το δημόσιο συμφέρον. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου επέρχεται μια πιο μεγάλη εξειδίκευση πάνω στην πολύ προσεκτικά καθορισμένη έννοια της παραγωγής των ΜΜΕ ως προς την κοινωνιολογική διάσταση της ειδησεογραφίας, την ψυχαγωγία, την παγκοσμιοποίηση της ηλεκτρονικής ειδησεογραφίας και τον επαγγελματισμό στα αμερικανικά ειδησεογραφικά ΜΜΕ. Το τρίτο μέρος ασχολείται με τη μετάδοση και την πρόσληψη των διαφόρων νοημάτων που εκπέμπονται και πώς αυτά αλληλεπιδρούν με τη λαϊκή κουλτούρα, το φύλο των ανθρώπων κ.ο.κ.

Θα άξιζε να σταθεί κανείς περισσότερο σε ορισμένα συγκεκριμένα σημεία, όπως το άρθρο του Daniel C. Hallin (σελ. 343-367), το οποίο πραγματεύεται την εμπορική κουλτούρα και τον επαγγελματισμό των αμερικανικών ΜΜΕ ως προς τον τομέα των ειδήσεων, κυρίως για έναν ιδιαίτερο λόγο: τη συμβατότητά τους με την εν Ελλάδι ισχύουσα κατάσταση. Ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει εύκολα την ιδιαίτερη σημασία τους.

Σε αυτό το άρθρο ο συγγραφέας κάνει αναφορά στον μη εξυγιαντικό ανταγωνισμό που επικρατεί μεταξύ των αμερικανικών ΜΜΕ, που οδήγησε σταδιακά στην επικράτηση των ειδήσεων από το αστυνομικό δελτίο (πτώματα, τραγικές ιστορίες κτλ.), στον απολεσθέντα επαγγελματισμό που εξελάμβανε τα ΜΜΕ ως ένα λειτούργημα επωφελές για το δημόσιο συμφέρον και στις αντιδράσεις που δημιουργούνται από την κατά καιρούς επικράτηση των διαφόρων ειδησεογραφικών τάσεων.

Μέσω μιας ιστορικής αναδρομής στην αμερικανική ειδησεογραφία και δημοσιογραφία (ηλεκτρονική και έντυπη) των τελευταίων 50 ετών ο Hallin καταδεικνύει τη σημαντική της μεταστροφή από «ένα δημόσιο λειτούργημα επαγγελματικού τύπου που ο αληθινός επαγγελματίας δεν θα έκανε ποτέ επί χρήμασι», όπως ανέφερε από το 1947 η Αμερικανική Επιτροπή Ελευθεροτυπίας (Commission on Freedom of the Press), σε ένα κατ' εξοχήν κερδοσκοπικό σύστημα το οποίο κινητοποιείται από την προσδοκία της υψηλής τηλεθέασης και του συνεπαγόμενου κέρδους εις βάρος της ποιότητας.

Για ένα μεγάλο διάστημα, από το 1940 ως και τις αρχές της δεκαετίας του '70, αναφέρει ο Hallin, τα ειδησεογραφικά τμήματα ήταν ζημιογόνα ή οριακά κερδοφόρα. Η μεταστροφή που ξεκίνησε από τα «χρυσοτόκα» προγράμματα τύπου reality και από τις «αιματοβαμμένες» και κίτρινες ειδήσεις ωστόσο επικράτησε, ίσως και επειδή αυτή ήταν η «απαίτηση του κοινού». Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήρθε το τέλος του δημοσιογραφικού επαγγελματισμού, ο Hallin επισημαίνει πως απλώς ο τελευταίος διέρχεται αφενός μεν μια κρίση ταυτότητας, αφετέρου δε μια κρίση μείωσης του ποσοστού συμμετοχής του στις ειδήσεις.

Επίσης, ο Hallin διαπιστώνει μια «ταξική» διαίρεση του κοινού που παρακολουθεί τις ειδήσεις. Οι μεν ευκατάστατοι και μορφωμένοι συγκλίνουν περισσότερο προς την παρακολούθηση της «επαγγελματικοποιημένης και σοβαρής ειδησεογραφίας» ­ αλλά αυτοί αποτελούν μειονότητα ­, η δε «εργατική τάξη» συγκλίνει προς την «κίτρινη ειδησεογραφία» και αυτή είναι η πλειονότητα. Αυτή η διαίρεση, κατά τον Hallin, είναι και η πλέον αρνητική καθώς τίθενται νέοι, και ενισχύονται οι υπάρχοντες, κοινωνικοί φραγμοί, οι οποίοι στερούν από το μεγαλύτερο ποσοστό της αμερικανικής (εμείς θα λέγαμε και της ελληνικής) κοινωνίας την πρόσβαση στη σοβαρή και στην αντικειμενική πληροφόρηση.

Σταθήκαμε ειδικότερα σε ένα από τα 17 άρθρα του βιβλίου ­ χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα υπόλοιπα στερούνται αξίας ­, κυρίως λόγω της συνάφειας που οι διαπιστώσεις του έχουν με την καθ' ημάς πραγματικότητα. Θα πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι η ειδησεογραφία δεν είναι παρά μόνο ένας από τους προσδιοριστικούς παράγοντες των ΜΜΕ. Και όπως αναφέρεται στο βιβλίο, η «λαϊκή κουλτούρα» έχει φθάσει στο σημείο να επηρεάζεται σε τόσο μεγάλο ποσοστό από αυτά, ώστε ένας επαναπροσδιορισμός του ρόλου τους να είναι περισσότερο από ποτέ επιβεβλημένος.



Νίκος Α. Κεράνης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 09-09-2001