Το βιβλίο των αιρέσεων

Κριτική:

Αιρέσεις και αναιρέσεις

Κατασκευαστής σταυρολέξων που έχει γράψει στίχους για τραγούδια και άλλα δύο βιβλία λογοτεχνίας, ο Σταμάτης Δαγδελένης έγραψε ένα απολαυστικό «μπορχεσιανό βιβλίο» με σατιρικό πνεύμα για δέκα (φανταστικές) αιρέσεις που οδηγούνται στην αναίρεσή τους
Αν ο τίτλος αυτού του βιβλίου θυμίζει έντονα Μπόρχες, τι να πούμε για τον υπότιτλο, που θα έκανε τον Μπόρχες να αναγαλλιάσει ή να ζηλέψει, καθώς απηχεί ένα παλιό όνειρό του: να γράψει ένα μυθιστόρημα που θα το αποτελούσαν περιλήψεις πολλών μυθιστορημάτων.

Προσπαθώντας να καταλάβω γιατί άρεσε τόσο πολύ στον Αργεντινό αυτή η ιδέα (που τη βρίσκω κι εγώ ολοένα ελκυστικότερη), σκέφτομαι ότι ίσως συναντιούνται σ΄ αυτή δύο διαφορετι- κές, αλλά εξίσου βαθιές επιθυμίες: η επιθυμία του συγγραφέα να συλλάβει όλες τις μυθιστορη- ματικές ιδέες του με τρόπο τόσο πλήρη και σαφή ώστε να μπορεί να τις περιγράψει, μία προς μία, όπως ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει τη μακέτα ενός οικοδομήματος, χωρίς να υποβληθεί στην άχαρη και βασανιστική δοκιμασία του χτισίματος, της πάλης με τα σκληρά υλικά της γλώσσας, της κατατριβής σε τε χνικά προβλήματα και λεπτομέρειες που τον απομακρύνουν από το όραμά του· και, από την άλλη, η επιθυμία του βιβλιοθηκάριου, του ληξίαρχου των βιβλίων, της αγαπημένης μορφής του Μπόρχες, για ένα βιβλίο που θα περιέγραφε συνοπτικά, αλλά και ζωντανά όλα τα βιβλία της βιβλιοθήκης του.
Ας πάρουμε το θέμα των αιρέσεων. Θα μπορούσε να υπάρξει μια τεράστια βιβλιοθήκη γύρω από τις αιρέσεις, με βιβλία ιστορικά, θρησκειολογικά, κοινωνιολογικά, ανθρωπολογικά, φιλοσοφικά, και αν μπορούσε κανείς να τα διαβάσει όλα θα αποκτούσε μια σχετικά πλήρη εικόνα όχι για την καθεμιά αίρεση χωριστά ούτε για όλες μαζί, αλλά για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Γιατί κάθε αίρεση ανταποκρίνεται σε ψυχικές ανάγκες, κοινωνικές πιέσεις, ταξικά ή πολιτικά συμφέροντα, προσωπικές διαθέσεις κ.λπ. που δεν αναγνωρίζονται από το επίσημο δόγμα, γι΄ αυτό ο παραβατικός χαρακτήρας της έχει κάτι το εκρηκτικά αληθινό: εκφράζει το επικίνδυνο και απαγορευμένο από την εξουσία υπόλοιπο της θεσμικά οργανωμένης ανθρώπινης υπόστασης.
Ο Σταμάτης Δαγδελένης έφτιαξε μια μικρή, επίτομη βιβλιοθήκη με δέκα «μπορχεσιανά» μυθιστορήματα, που αναφέρονται σε ισάριθμες (φανταστικές) αιρέσεις από όλες τις φάσεις που διέτρεξε ο χριστιανισμός. Η σαρκική επιθυμία, η εμπορική πονηριά, η μεγαλομανία, η ιδεοληψία, το αίσθημα ενοχής, ακόμα και ένα... τσιγαριλίκι προβάλλουν ως απώτερες γενεσιουργές αιτίες πίσω από τις φιλοσοφικές αφετηρίες των διαφόρων αιρεσιαρχών. Εννοείται ότι το πνεύμα του βιβλίου είναι σατιρικό. Όχι με στόχο να γελοιοποιήσει ή να απομυθοποιήσει τις αιρέσεις μα να επισημάνει κάτι σημαντικότερο: ότι μια αίρεση εκμεταλλεύεται πάντοτε λογικά κενά και αντιφάσεις του επίσημου δόγματος, επικαλείται δηλαδή τη λογική, αλλά, καθώς δεν μπορεί και δεν θέλει να ξεφύγει από τις καταστατικές αρχές του δόγματος, οι οποίες βρίσκονται επέκεινα της λογικής, είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει την «επανορθωτική» γραμμή της ώς τις πιο ακραίες, παράλογες και κατά κανόνα καταστροφικές συνέπειές της- η αίρεση οδηγείται τελικά στην αναίρεσή της. Αυτό το θέμα αναπτύσσεται με ιδιαίτερα σπαρταριστό τρόπο στο μεγαλύτερο από τα δέκα «μυθιστορήματα», με τίτλο «Η Εκκλησία της ΄Υστατης ΄Ωρας», όπου ένας ιδεαλιστής καθολικός παπάς υποκύπτει στη δεινή θεολογική διαλεκτική ενός αρχιμαφιόζου και ιδρύει μια αίρεση που υπηρετεί, εν αγνοία του, τα συμφέροντα της Οργάνωσης, ώσπου θυσιάζεται και ο ίδιος από τον εμπνευστή του.

Ένα βιβλίο- το τρίτο του 54χρονου Σταμάτη Δαγδελένη- απολαυστικό στην ανάγνωση, χάρη στην ευρηματικότητα των ιστοριών του και το παιγνιώδες ύφος του, με την ειρωνική του επίφαση λογιοσύνης και εμβρίθειας. Χωρίς έκπληξη μαθαίνουμε, αφού το τελειώσουμε, ότι το μακροβιότερο επάγγελμα που άσκησε ο συγγραφέας του ήταν αυτό του κατασκευαστή σταυρολέξων και παρεμφερών παιγνίων.

Δημοσθένης Κούρτοβικ,Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο, 10/5/2008