Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης

Έκδοση του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης





Κριτική

Μια από τις πιο αξιέπαινες ενέργειες στο πλαίσιο του θεσμού «Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» ήταν η πρωτοβουλία του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης να χρηματοδοτήσει μια έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της πόλης. Το Επαγγελματικό Επιμελητήριο διοργάνωσε, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης και υπό την προεδρία της καθηγήτριας Ελένης Μπιμπίκου-Αντωνιάδη, ένα επιτυχημένο ιστορικό συνέδριο με διεθνή συμμετοχή, τα πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν προ έτους. Το θέμα του ήταν «Επαγγέλματα, παραγωγή - εμπόριο, κοινωνική ζωή στη Θεσσαλονίκη, 18ος-20ός αιώνας». Ταυτοχρόνως το Επαγγελματικό Επιμελητήριο ανέθεσε στον Αλέξανδρο Δάγκα να διεκπεραιώσει μια έρευνα για την οικονομική δομή και τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας στην πόλη κατά την περίοδο 1912-1940. Την εποπτεία της έρευνας είχε η Ελένη Μπιμπίκου-Αντωνιάδη, καθηγήτρια του Αλ. Δάγκα στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι.


Το έργο διαρθρώνεται σε τρία μέρη: Στο πρώτο εξετάζεται η οικονομική ζωή της Θεσσαλονίκης την εποχή του κοινωνικού μετασχηματισμού της, στις αρχές του 20ού αιώνα. Στο δεύτερο διερευνάται ο ρόλος των επαγγελματιών στην ιστορική διαδρομή της πόλης μετά το 1912. Στο τρίτο, τέλος, καταγράφονται και ταξινομούνται τα επαγγέλματα των κατοίκων της πόλης και ανιχνεύεται ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας στη Θεσσαλονίκη της περιόδου 1912-1940.


Η συνεισφορά του βιβλίου δεν εξαντλείται μόνο στα κείμενά του και στους πίνακες με τους χρήσιμους αριθμούς. Ο αναγνώστης ανακαλύπτει στις σελίδες του μια σειρά σπάνιες φωτογραφίες και καρτ ποστάλ, που δεν χρησιμεύουν απλώς ως εικονογραφικός διάκοσμος των κειμένων αλλά συχνά δένονται με αυτά και ως εξαιρετικά οπτικά τεκμήρια προωθούν τις γνώσεις και τον προβληματισμό για την ιστορική, οικονομική και κοινωνική τοπογραφία της πόλης.


Οι εικόνες μνήμης λοιπόν του βιβλίου έρχονται να προστεθούν στις πολλές νέες πηγές που χρησιμοποιεί το έργο: γερμανικά, αμερικανικά και γαλλικά αρχεία και κυρίως το έγγραφο Salonik (μια απόρρητη έκθεση 201 δακτυλογραφημένων σελίδων του Ηαndelsmuseum της Βιέννης που χρονολογείται από τον Δεκέμβριο του 1915). Στοιχεία από τον Τύπο των βαλκανικών χωρών (όχι όμως όσα θα περίμενε κανείς και από τις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, π.χ. ενδιαφέροντα κλισέ διαφημίσεων), δημογραφικά δεδομένα και εκλογικοί κατάλογοι στηρίζουν επαρκώς τη διερεύνηση και την καταγραφή του οικονομικού χώρου και παρέχουν τα ερεθίσματα για νέες προσεγγίσεις στους γνωστούς-άγνωστους κοινωνικούς τόπους της πόλης του 20ού αιώνα.


Οι κλάδοι των κατασκευών, της μεταλλουργίας, της ξυλουργίας, της βυρσοδεψίας, της υφαντουργίας, της χαρτοποιίας και της καπνοβιομηχανίας αναλύονται διεξοδικά, αλλά υπάρχει εκτενής παρουσίαση και για τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες, τις τράπεζες, τις ασφάλειες, το εμπόριο, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταγραφή του επαγγελματικού-βιοτεχνικού δυναμικού της Θεσσαλονίκης και των μεταβολών του την περίοδο της μεγάλης οικονομικής ύφεσης (1929-1931).


Μέσα από τους πίνακες και τις αναλύσεις του έργου αναδύεται ένας ολόκληρος κόσμος. Είναι οι βιοτέχνες-επαγγελματίες της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης ενδοχώρας της που διεκδικούν και αυτοί τη θέση που τους ανήκει στον «πίνακα» της ιστορίας: υποδηματοποιοί, αρτοποιοί, χαλκουργοί, επιδιορθωτές ωρολογίων και κοσμημάτων, εμπορορράπτες και μοδίστρες, εργολάβοι οικοδομών, κιβωτοποιοί, καθεκλοποιοί, ζαχαροπλάστες, αρωματοποιοί, καφεκόπτες, επιπλοποιοί, τυπογράφοι, φωτογράφοι, λιθογράφοι, βιβλιοδέτες, επινικελωτές, εφαπλωματοποιοί, ξυλουργοί, σιδηρουργοί, καροποιοί, ποτοποιοί, ηλεκτρολόγοι, ασβεστοποιοί, αγγειοπλάστες, πεταλωτές, χαλβαδοποιοί, υφαντουργοί, οπλοποιοί, βαρελοποιοί, ταπετσιέρηδες, σφραγιδοχαράκτες, ζωγράφοι-επιγραφοποιοί, σαρωθροποιοί, κουλουροποιοί, μπογατσοποιοί, υδραυλικοί, φερετροποιοί, στιλβωτές, ομβρελοποιοί, βυρσοδέψες, ναυπηγοί κ.ά.


Αν η πολιτική ιστορία της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1912-1940 έχει ακόμη πολλά κενά να καλύψει και αρκετά αμφιλεγόμενα και αδιευκρίνιστα σημεία να ξεκαθαρίσει, η οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης την ίδια περίοδο, που ήταν ως σήμερα terra incognita για την επιστημονική ιστοριογραφία, αποκτά τη δική της κιβωτό μνήμης. Αν εξαιρέσει κανείς ορισμένες ειδικές μελέτες από τον πρωτοπόρο Κ. Μοσκώφ ως τον Ευ. Χεκίμογλου και την έκδοση του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης για την ιστορική φυσιογνωμία του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης, που έγινε με την επιστημονική εποπτεία του υπογράφοντος, η σχετική βιβλιογραφία είχε από την εποχή του Γ. Χριστοδούλου (1936!) να εμπλουτιστεί, ιδίως σε ό,τι αφορά την καταγραφή και την ανάλυση της οικονομικής διάρθρωσης στην πόλη. Τώρα χρειαζόμαστε μερικές συστηματικές μελέτες για την αμφίδρομη σχέση πολιτικής και οικονομικής ιστορίας και την κατανόηση των διεργασιών που προσδιόρισαν τις συνειδήσεις, τις νοοτροπίες, τις κυρίαρχες «αξίες» και τις πολιτικές-εκλογικές συμπεριφορές στη Θεσσαλονίκη.


Οι στατιστικές εργασίες του βιβλίου πάντως συμβάλλουν στον εντοπισμό των χαρακτηριστικών του πληθυσμού ­και κυρίως των επαγγελματιών­ στη Θεσσαλονίκη της περιόδου 1915-1940.


Αξιοποιώντας τους προπολεμικούς εκλογικούς καταλόγους το έργο καταθέτει νέα χρήσιμα στοιχεία και επιβάλλει την επανατοποθέτηση ορισμένων ζητημάτων που έχουν σχέση, επί παραδείγματι, με την κινητικότητα του μουσουλμανικού και του εβραϊκού πληθυσμού τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της πόλης στο νεοελληνικό κράτος.


Αξιοπρόσεκτο είναι και το υλικό που περιέχεται στο παράρτημα σχετικά με τη σωματειακή οργάνωση, τη συγκεκριμένη συσσωμάτωση των επαγγελματιών της πόλης ­ ώριμος καρπός πολύχρονης έρευνας του Αλ. Δάγκα.


Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για το εντυπωσιακό φωτογραφικό παράρτημα που αναφέρεται στην πρώτη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης (1926). Επίσης για τα επίμετρα των Γιώργου Μαγούλιου και Ευάγγελου Χεκίμογλου. Το κείμενο του Γ. Μαγούλιου έχει θέμα τη διαβαλκανική οικονομική συνεργασία και τον σύγχρονο ρόλο της Θεσσαλονίκης. Η μελέτη του Ευ. Χεκίμογλου για τα επαγγέλματα της Θεσσαλονίκης στην οθωμανική περίοδο συμπληρώνει κατά τρόπο πολύ θετικό τη συνολική «εικόνα» του βιβλίου. Αν και οι διαθέσιμες πηγές περιορίζουν αρκετά το συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο, ο συγγραφέας καταφέρνει να παρουσιάσει με υποδειγματική γλαφυρότητα μια ιδιαίτερα χρήσιμη «κάτοψη» των επαγγελματικών κατηγοριών που συναντούμε στη Θεσσαλονίκη τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.


Και ως αμετανόητοι «αιθεροβάμονες» αναμένουμε να δούμε σύντομα πώς θα ανταποκριθεί σε αυτή την ιστορική προσφορά η σύγχρονη κοινωνία, η δημόσια διοίκηση και η αυτοδιοίκηση της πόλης, οι μεγάλες τράπεζες και άλλες οργανώσεις, υποστηρίζοντας ερευνητικά εγχειρήματα που θα καταλήξουν σε αντίστοιχες εκδόσεις.


Οι νέοι πολίτες της Θεσσαλονίκης, τα παιδιά μας, οι επερχόμενες γενιές πρέπει να μάθουν ότι η Ιστορία δεν είναι βέβαια αυτή που «σερβίρεται» ως «λάιτ» νοσταλγική αναπόληση του παρελθόντος (αν και η νοσταλγία αυτή καθαυτή δεν είναι αναγκαία αρνητική, όταν δεν είναι επιλεκτική και όταν οδηγεί σε αναπαράσταση του βιωμένου παρελθόντος με «ήχο και φως»). Η Ιστορία μπορεί και πρέπει να είναι ο μηχανισμός της αποκάλυψης και ταυτόχρονα μπορεί να είναι η απόλαυση που προσφέρει το ιστορικό έργο ως έντυπο «ντοκυμαντέρ» που διασώζει και αναδεικνύει το καθημερινό έπος όλων αυτών που δημιούργησαν τις σημερινές δυνατότητες και προοπτικές της Θεσσαλονίκης.

Γιώργος Αναστασιάδης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 4-02-2001