Το ηθικό-αισθητικό ως οργανική και διαλεκτική σχέση

Κάθε πολιτισμική μεταβολή, είτε προκύπτει ειρηνικά είτε με την βία, ιστορικά φέρει το ειδικό βάρος μιας ειδικής κατηγορίας εξατομικευμένων βουλήσεων, εκείνη των πολιτικών. Θα ήταν πράγματι ανακριβής ο ισχυρισμός, ότι ακόμη και στις πιο ελεύθερες κοινωνίες δεν υπήρξαν στιγμές όπου ο καθολικός πρακτικός νους, η ίδια η ηθική, δεν κάμφθηκε υπέρ πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η παρούσα μελέτη ξεκινά εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους το πολιτισμικό σύστημα της Δύσης αφομοίωσε, επεξεργάστηκε και εν τέλει εκδήλωσε την πρακτικότητα, σε μία εξέχουσας σημασίας στιγμή συνάντησης ιδεολογιών: τον Μεσαίωνα. Στη συνέχεια εστιάζει στο Βυζάντιο, ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σύζευξης πολιτισμών της ίδιας περιόδου, στο εσωτερικό του οποίου προσεγγίστηκε, συγκρούστηκε και αναδημιουργήθηκε η φιλοσοφία της Ελληνικής αρχαιότητας, ως Ελληνο-Χριστιανική. Προκειμένου να ακολουθηθεί η διαλεκτική πορεία του νου σε σχέση με την πρακτικότητα, αναζητήθηκαν κριτήρια ικανά να διαφωτίσουν βήμα προς βήμα και με ακρίβεια, τις στιγμές αυτής της πορείας. Καθρέφτης των διαλεκτικών αλληλεπιδράσεων της πρακτικότητας είναι ο πρώτος βαθμός του θεωρητικού νου, η άμεση ενορατική γνώση ή αισθητική εποπτεία: η αισθητική μεταφορά βιωμάτων, ό,τι ονομάζουμε έκφραση, αντανακλά στην ιστορική στιγμή: η ενέργεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτυπώνει τον οργανικό δεσμό μεταξύ των διαλεκτικών αλληλεπιδράσεων, ο οποίος γενικεύεται ως λογική του ηθικοκοινωνικού και πολιτικού συστήματος. Τούτη είναι η λογική της πρακτικότητας, της καθολικά εκδηλωμένης βουλητικής δραστηριότητας, η οποία, παρόλο που δεν μετασχηματίζεται σε ομοιογένεια, εντούτοις περιέχει το κοινώς αποδεκτό αίτιο, το ενωτικό σημείο μεταξύ των διαφορετικών βουλήσεων. Η βυζαντινή πολιτισμική ποικιλομορφία εκδηλώνει όλα τα χαρακτηριστικά μιας διαλεκτικής σχέσης· η δε ακολουθία μίας ενιαίας φιλοσοφικής συνιστώσας, καθιστά αυτή τη σχέση και οργανική.