Η αυτόγραφη νεομαρτυρολογική συλλογή του μοναχού Καισάριου Δαπόντε (1713-1784)

[...] Η αυτόγραφη νεομαρτυρολογική συλλογή του Δαπόντε εμφανίζει διττό ενδιαφέρον: αφενός, διότι καταγράφει τα εκτενή ή σύντομα Μαρτύρια τριάντα οκτώ νεομαρτύρων -και τους Βίους δύο μεγάλων αγιορειτών οσίων της εποχής του, του οσίου Ακακίου του Καυσοκαλυβίτη και του οσίου Ιεροθέου του Ιβηρίτη- με την ιδιαιτερότητα μάλιστα της μοναδικής εξιστόρησης των μαρτυρίων αρκετών εξ αυτών που μέχρι σήμερα ήταν άγνωστοι ή υπήρξαν πρόσωπα που γνώρισε ο ίδιος ο Καισάριος Δαπόντες ή που χρησιμοποίησε πρώτος τις σχετικές νεο-μαρτυρολογικές πηγές· αφετέρου, γιατί σχετίζεται άμεσα με το πρόγραμμα εικονογραφήσεως του νέου Καθολικού της μονής Ξηροποτάμου το 1783 και ειδικότερα με την απεικόνιση των νεομαρτύρων και οσίων της εν λόγω Συλλογής στη Λιτή του Καθολικού. Κατ' αυτόν τον τρόπο η χειρόγραφη νεομαρτυρολογική συλλογή του Καισαρίου Δαπόντε καθίσταται ένα κλασικό, ίσως και μοναδικό, παράδειγμα σχέσης και ερμηνείας λόγου και εικόνας στην ύστερη Τουρκοκρατία και είναι εύλογο να προσελκύσει το ενδιαφέρον όχι μόνον των αγιολόγων ή των ιστορικών αλλά και των ιστορικών της τέχνης.

Της εκδόσεως του κειμένου της Συλλογής προτάσσεται εκτενής Εισαγωγή, στην οποία παρουσιάζονται διεξοδικά τα ζητήματα της προελεύσεως και της ιστορίας του χειρογράφου, του περιεχομένου και του χρόνου συγκροτήσεώς της, αλλά και των πηγών του Δαπόντε, ζήτημα που εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς και των επιδράσεων, άμεσων ή έμμεσων, που άσκησε η Συλλογή αυτή στις μεταγενέστερες χειρόγραφες και έντυπες Συλλογές νεομαρτυρολογικών κειμένων. [...]