Ο Όγδοος μήνας

Ο Όγδοος μήνας είναι ο Αύγουστος, ο καυτός μήνας. Όταν ο κόκκινος ήλιος του Αυγούστου διαπερνά τα βλέφαρα κι ακινητοποιεί το χρόνο, παλιές κρυμμένες ιστορίες και επτασφράγιστα μυστικά ανασύρονται. Γιατί το παρόν δεν είναι ποτέ μονάχα παρόν, και η φαινομενική του αθωότητα δεν είναι παρά αντικατοπτρισμός. Οι δύο γυναίκες που συναντιόνται σε μια παραλία της βόρειας Κέρκυρας στέκονται στις δύο αντίθετες άκρες της ζωής, τα λόγια τους, όμως, θυμίζουν ήχο κι αντίλαλο. Η νιότη και η ωριμότητα καραδοκούν, θωπεύουν και λοιδωρούν η μία την άλλη.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Κατερίνα Δασκαλάκη, τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση του μυθιστορήματος «Ο άλλος πλους», επανεμφανίζεται στην πεζογραφία με ένα ακόμα βιβλίο, το τέταρτο κατά σειρά. Αν στο προηγούμενο μυθιστόρημα εντοπίζονταν ολισθήματα, όπως κουραστικοί πλατειασμοί, λιγωτική συναισθηματολογία, πνιγηρή κατατονία και ανεπιτυχείς εκβάσεις που παρακώλυαν τη ροή και τη συγκρότηση της αφήγησης και ακύρωναν την αρχική προσμονή, στο παρόν βιβλίο βρίσκουμε τη συγγραφέα σαφώς πιο εύστοχη, λιτή στα εκφραστικά μέσα, αποτελεσματική στην τιθάσευση του υλικού της, και την οπτική της πιο σφαιρική. Και αυτό το βιβλίο επιφυλάσσει ανατροπές, νεφελώδη, ανεξιχνίαστα σημεία που κεντρίζουν την περιέργεια και ωθούν στο αδιάλειπτο γύρισμα των σελίδων, συναισθηματικές εντάσεις και ψυχικές καταβυθίσεις, αλλά ευτυχώς εδώ επιβάλλονται οι ήπιοι τόνοι και το μέτρο, ακόμα και όταν η ιστορία τείνει να αποδράσει από την αληθοφάνεια. Επιπρόσθετα, η συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι είναι πιο ειλικρινής, εξομολογητική καλύτερα, διατεθειμένη να ανοιχτεί ανεπιφύλακτα στον αναγνώστη, χωρίς παραπλανητικές, θωπευτικές υπεκφυγές. Παρά την αυθαιρεσία, και πιθανότατα το ανυπόστατο αυτής της διαπίστωσης, υποπτεύομαι ότι σ' αυτό το βιβλίο η Δασκαλάκη αποδύεται σε μία πλάγια, υπαινικτική αυτοβιογράφηση. Με άλλα λόγια, εμφανίζεται περισσότερο εκτεθειμένη από προηγούμενες φορές, γεγονός ιδιαίτερα ευεργετικό και καθόλου προδοτικό για το αποτέλεσμα. Ευφυής, επίσης, αποβαίνει η επιλογή της να αναπτύξει την αφήγηση μέσα σ' ένα απλό -φαινομενικά τουλάχιστον- μυθοπλαστικό πλαίσιο και να μοιράσει τους ρόλους σ' έναν ολιγομελή θίασο. Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσε αφ' ενός να μην υποσκελίσει τον ελκυστικό μύθο της και αφ' ετέρου να αναδείξει διαυγώς τις απώτερες προθέσεις της.



Διαχυτικές εκμυστηρεύσεις



Αν και ο τίτλος παραπέμπει ευθέως στον κατεξοχήν καλοκαιρινό μήνα, τον Αύγουστο, ο οποίος με τη σειρά του ζωντανεύει αυτόματα εικόνες θερινής ραστώνης, αποφορτισμένων μυαλών και ρέμπελης διάθεσης, το μυθιστόρημα πόρρω απέχει από ανάλαφρο, ευφραντικό ανάγνωσμα. Η κεντρική φωνή του βιβλίου ανήκει σε μια όψιμης ηλικίας ηθοποιό, που παραθερίζει με τον άντρα της σε μια περιοχή της Βόρειας Κέρκυρας, μέρος το οποίο είχε αποτελέσει άπαξ προορισμό διακοπών κατά τα εφηβικά της χρόνια. Εκεί αναπτύσσει εφήμερη φιλία με μια νεαρή κοπέλα. Οι καθημερινές συζητήσεις τους φανερώνουν σταδιακά ότι υφίστανται ισχυρά συνδετικά σημεία μεταξύ των δύο γυναικών και ότι η συμπτωματική συνάντησή τους είναι κατ' ουσίαν προσχεδιασμένη και προφανώς εσκεμμένη. Εξελικτικά, οι ανεξήγητα διαχυτικές εκμυστηρεύσεις της κοπέλας εμπλουτίζονται και συμπληρώνονται από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της πρωταγωνίστριας. Η τελευταία υπήρξε ερωμένη του πατέρα της πρώτης, ενός ατόμου θυελλώδους ιδιοσυγκρασίας, ενώ έπειτα από χρόνια είχε μια ασήμαντη ερωτική εμπειρία με τον επιστήθιο φίλο του και πρώην σύζυγο της πρόσφατης φίλης της. Οι δύο άντρες έχουν εμπλακεί στη ζωή της κεντρικής αφηγήτριας με τρόπο ιδιότυπο και καταλυτικό ο καθένας. Αν ο ένας τη σαγήνευσε με τον εκρηκτικό και αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα του, ο άλλος στάθηκε ο απαρασάλευτος κρίκος που τη συνέδεε με το νεανικό αυτό, πρόωρα σβησμένο, έρωτα. Η ηρωίδα, με διάθεση βαρύθυμης νοσταλγίας, επιχειρεί να επουλώσει το κενό από την απώλεια των συντρόφων των άγουρων ονείρων της. Οι συνομιλίες με την κόρη του νεκρού πια εραστή της μοιάζουν με προσκλητήριο φαντασμάτων του παρελθόντος. Η καθεμιά βίωσε διαφορετικές πτυχές του εκλιπόντος και συνεπώς σμιλεύει το πορτρέτο του από αντιθετική σκοπιά. Τις αναμνήσεις της μιας χρωματίζει η βαθιά, επίμονη αγάπη και ο ανόθευτος θαυμασμός, ενώ την άλλη δεν έχουν ακόμα εγκαταλείψει η πικρία και ο θυμός για έναν αποστασιοποιημένο, απρόσιτο και άστοργο πατέρα. Η μεγαλύτερη όμως μέχρι τέλους αποσιωπά πεισματικά την ταυτότητά της, αποστρεφόμενη το ρόλο ενός ενεργού ή εξωστρεφή ακροατή. Διακριτική και επιφανειακά αμέτοχη, παρατηρεί εξονυχιστικά τις ερανισμένες λεπτομέρειες και τις θυμικές εξάρσεις της κοπέλας, απέναντι σε καταστάσεις που χάραξαν και την ίδια ή απέναντι σε πρόσωπα που εγγράφηκαν και στον δικό της ψυχισμό, αλλά ουδέποτε ομολογεί στη συνομιλήτριά της την ασύλληπτη διασταύρωση των ιστοριών τους. Η συμβολή της στο μνημονικό ξετύλιγμα αρχίζει μετά το πέρας των καθημερινών «συνεδριών», όταν ενώπιόν της θέτει έναν υποθετικό αναγνώστη ή τον εαυτό της. Στον προσωπικό της, απαραβίαστο χώρο η ηρωίδα αφήνεται ασυγκράτητη στον απολογισμό των απογοητεύσεων, των τσακισμένων οραμάτων, των αναπόφευκτων συνθηκολογήσεων αλλά και των εκστατικών ανατάσεων μιας ζωής που ολοένα στερεύει και στεγνώνει. Βέβαια, αυτό το ύποπτο, από την πλευρά της νεότερης, άδειασμα βιωμάτων σε μια ξένη ερμηνεύεται στις τελευταίες σελίδες. Η συγγραφέας αιτιολογεί -κάπως βεβιασμένα- την εξομολογητική πλημμυρίδα της κοπέλας, αποκαλύπτοντας ότι το παιχνίδι εκμυστηρεύσεων και μετάγγισης αναμνήσεων παιζόταν εξαρχής επί ίσοις όροις και με τα προσωπεία αποσυρμένα.



Από τη σύγκριση στην αυτοπαρατήρηση



Ανέφερα παραπάνω ότι η αμοιβαία παραδοχή της απαντοχής γι' αυτή τη θερινή συνεύρεση έρχεται απροετοίμαστα, με τρόπο που δεν μοιάζει απόλυτα πειστικός. Γενικότερα, η μυθοπλασία της Δασκαλάκη θεμελιώνεται πάνω σε αλλεπάλληλες και ενίοτε τραβηγμένες συμπτώσεις, οι οποίες δεν υποστηρίζονται επαρκώς από την εξέλιξη των αφηγούμενων. Ωστόσο, η πλημμελής αληθοφάνεια -χωρίς να τη θεωρώ απαραίτητα σκόπιμη- πιστεύω ότι λειτουργεί συμβολικά, ώστε να προβάλλει έμμεσα την επώδυνη και βίαιη ψυχικά σύγκρουση της προχωρημένης ηλικίας με την ανεπίστρεπτη νεότητα. Προοδευτικά, η συγγραφέας υποβάλλει επιδέξια την υπόνοια ότι η νεαρή κοπέλα που συναναστρέφεται η ηρωίδα στον τόπο παραθερισμού της απολεσθείσας εφηβείας της δεν είναι παρά η ίδια, πολλά χρόνια πίσω. Πέρα από τις συνεχείς, απρόβλεπτες διακυμάνσεις της πλοκής, που οπωσδήποτε πετυχαίνουν την εγρήγορση του αναγνώστη, οι συναισθηματικές παλινδρομήσεις ενός προσώπου το οποίο ατενίζει από συντριπτική εγγύτητα το σημείο τερματισμού του βίου του αποτελεί μακράν το πιο ισχυρό συγκινησιακά και καλοδουλεμένο μοτίβο του μυθιστορήματος. Η Δασκαλάκη, ανένδοτη στις ευκολίες του μελό, καταγράφει με συμπάθεια και συνάμα με πνεύμα κριτικό και ειρωνικό τα συμπτώματα, τα πάθη και τις ιδιαιτερότητες δύο πολέμιων παρατάξεων που εθελοτυφλούν μπροστά στο αυτονόητο, ότι δηλαδή συνιστούν την αφετηρία και την κατάληξη μιας προκαθορισμένης, υποχρεωτικής πορείας. Με βλέμμα διαπεραστικό και ένα ευδιάκριτο υπομειδίαμα ανατέμνει τα ψυχικά γνωρίσματα και αποθέματα, τις φενάκες, τους σκοπέλους, τη δυναμική εν τέλει της νεότητας σε αντίστιξη με την ηλικία της ωριμότητας η οποία ευλόγως επιφορτίζεται με την τελική εκτίμηση των κερδών και των αβαριών. Η ηρωίδα της εν μέσω του ληθαργικού Αυγούστου αφυπνίζει σχεδόν όλο το παρελθόν της, που προφανέστατα βαραίνει περισσότερο από το χλιαρό παρόν και ακόμα περισσότερο από το ακρωτηριασμένο μέλλον της και αναβιώνει τον πρότερο εαυτό της για να συμφιλιωθεί τελεσίδικα με τη μετάλλαξή του. Η συμφιλίωση ωστόσο προϋποθέτει απόρριψη, ρήξη και αποδοχή. Η Δασκαλάκη αναντίρρητα έχει εμβαθύνει σοβαρά στην ψυχική παλέτα της ηρωίδας της. Η ρυτιδωμένη ματιά δεν αγκαλιάζει με φίλια αισθήματα τη νεανική ορμή και αυταρέσκεια. Η ανεδαφική απέχθεια και η σουβλερή ζηλοφθονία για την αλαζονεία, την επιπολαιότητα, την αυθορμησία και την εύθρυπτη, διάτρητη ευφορία της νεότητας, αλλά, πρωτίστως, η αμείλικτη πραγματικότητα ενός αγεφύρωτου χρονικά χάσματος δηλητηριάζουν την αφηγήτρια. Η αδιέξοδη αντιπαραβολή όμως γρήγορα μεταστοιχειώνεται σε αυτοανάλυση. Οι εκ βαθέων εκμυστηρεύσεις της νεαρής παραθερίστριας, του εύρωστου «εγώ» της ηρωίδας, αντιστοιχούν εν ολίγοις σε μια καταπραϋντική ενδοσκόπηση. Να επισημανθεί ακόμα ότι στο μυθιστόρημα η γυναικεία ψυχοσύνθεση ανιχνεύεται με εξαιρετική ευαισθησία. Ο τρόμος της γήρανσης, τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή, η αναπόδραστη παράδοση στη φθορά, η φθίνουσα πλήρωση ζωτικών επιθυμιών, το εσωτερικό ρήμαγμα, ο μοιραίος παροπλισμός αποδίδονται έτσι όπως μόνο μία γυναίκα μπορούν να πλήξουν.

Η αφηγηματική πολυμορφία που προσφέρουν οι αιφνίδιες εναλλαγές των αφηγητών, οι μεστοί και ευσύνοπτοι διάλογοι, η παράθεση επιστολών, τα λειτουργικά μυθοπλαστικά ευρήματα και επαναληπτικά μοτίβα και, πάνω από όλα, η πολύ φροντισμένη και θελκτική γραφή, υπολογισμένα μελαγχολική, λυρική ενίοτε, έκδηλα στοχαστική, πιστοποιούν ότι η Δασκαλάκη βρίσκεται σε μία εύφορη δημιουργικά περίοδο.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/07/2004