Κοινωνικός έλεγχος και εγκληματικότητα στη μαρξιστική θεωρία

Οι εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στο παγκοσμιοποιημένο πλέον καπιταλιστικό σύστημα συνοδεύονται από μια σοβαρή αλλαγή στη στάση του κράτους. Έχοντας χάσει τις οικονομικές του λειτουργίες, αυτό που κυρίως απομένει είναι η τήρηση της τάξης και η φροντίδα να τηρούνται οι όροι του παιχνιδιού, ενός παιχνιδιού που οι κανόνες του ορίζονται έξω από το εθνικό πλαίσιο και δημιουργούν συνθήκες κοινωνικής σύγκρουσης με τη δραματική υποβάθμιση των συνθηκών ζωής μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Το σύγχρονο κράτος μετατρέπεται όλο και περισσότερο από κράτος επιείκειας και δικαιοσύνης σε κράτος βίας, αυστηρότητας και επιβολής.
Εξάλλου ο σύγχρονος άνθρωπος δείχνει να βρίσκεται σε μια μόνιμη κατάσταση αμφιβολίας. Η επίγνωση της σχετικότητας των ανθρώπινων πραγμάτων, πλέον, δεν αποτελεί απλά κτήμα μια μικρής ομάδας διανοουμένων. Σήμερα, όπως λέει ο Πήτερ Μπέργκερ, «εμφανίζεται σαν εκτεταμένο πολιτισμικό γεγονός με απολήξεις μέχρι τα χαμηλότερα επίπεδα του κοινωνικού συστήματος».
Τα ζητήματα που περιγράφονται στις δύο πρώτες παραγράφους εμφανίζονται στην σύντομη παρουσίαση που γίνεται του τρόπου με τον οποίο ο μαρξισμός τοποθετείται πάνω στα ζητήματα που αφορούν στην εγκληματικότητα. Παρουσιάζονται λοιπόν οι κύριες μαρξιστικές τάσεις αναφορικά με το έγκλημα, τον εγκληματία και τον ασκούμενο κοινωνικό έλεγχο, καθώς και οι σημαντικότερες κριτικές που διατυπώθηκαν τόσο κατά τον ενδομαρξιστικό διάλογο όσο και με τις μη μαρξιστικές θεωρήσεις κατά τις δεκαετίες του 1960, ’70 και ’80 γύρω από τα σχετικά ζητήματα.
Όπως προλογικά σημειώνουμε, αν το εγκληματικό φαινόμενο δεν αφορά σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις ανθρώπων αλλά συνδέεται με ιδιαίτερες ανθρώπινες καταστάσεις, τότε όλα όσα ιστορικής σημασίας συμβαίνουν σήμερα γύρω μας, σύντομα θα τα βρούμε μπροστά μας, με μία ποικιλία μορφών στο χώρο αυτού που ονομάζεται εγκληματικότητα και αποκλίνουσα συμπεριφορά και θα αφορά σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού.
Σε μια εποχή που απουσιάζουν εκκωφαντικά τα προοδευτικά οράματα, οι άνθρωποι παθητικοποιούνται όλο και περισσότερο και το μέλλον δείχνει να διαγράφεται χειρότερο από το παρελθόν, η διαχείριση της ανθρώπινης δυσφορίας από την πλευρά της εξουσίας δεν μπορεί παρά να γίνει με καταφυγή σε αυταρχικές πολιτικές και κατασταλτικές λογικές.
Με αυτά τα δεδομένα ο προβληματισμός γύρω από τα ζητήματα των ορισμών και των αιτίων του εγκλήματος καθώς και της διαχείρισής του αποτελεί ζήτημα κρίσιμης σημασίας. Μια μικρή συμβολή στην ανάγκη αυτή του σημερινού ανθρώπου, που θέλει να δει μερικά από αυτά που κρύβονται πίσω και πέρα από όσα ο κυρίαρχος λόγος παρουσιάζει, επιχειρεί να αποτελέσει και η μελέτη αυτή.