Ο βίος και το έργο του Κ. Π. Καβάφη

Ο βίος και το έργο του Κ.Π. Καβάφη παρακολουθεί σε χρονολογική σειρά τα γεγονότα της ζωής του ποιητή, την αφετηρία και την εξέλιξη της ποίησής του, τις προσωπικές του αντιδράσεις απέναντι στην ανθρώπινη μοίρα, απέναντι στον έρωτα και το θάνατο. Το βιβλίο στηρίζεται στην πλουσιότατη καβαφική βιβλιογραφία και αξιοποιεί όλα τα καινούργια στοιχεία που ήρθαν στο φως για τη ζωή και το έργο του ποιητή κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια. Στις σελίδες του καταγράφονται πληροφορίες από το «Αρχείο Καβάφη» και παρατίθενται αποσπάσματα από σπάνια περιοδικά και δυσεύρετες εφημερίδες, καθώς και από επιστολές. Η πλούσια εικονογράφηση που συνοδεύει το κείμενο (φωτογραφίες, σκίτσα, γελοιογραφίες, χειρόγραφα) ανασυνθέτει το κλίμα της εποχής και περιγράφει την περιπέτεια της ελληνικής κριτικής να προσλάβει και να αναγνωρίσει την αξία της καινοφανούς ποίησης του Καβάφη. Το βιβλίο, που περιλαμβάνει πλήρη καβαφική εργογραφία και την εκτενέστερη και πιο ενημερωμένη μέχρι σήμερα επιλογή διεθνούς βιβλιογραφίας, ολοκληρώνεται με ανθολογία του συνόλου της ποιητικής παραγωγής του Αλεξανδρινού.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Να μια σπουδαία φιλολογική δουλειά (αξίζει, νομίζω, τον κόπο να το πω ευθύς εξαρχής), που συνδυάζει κατά ιδανικό τρόπο το τερπνόν μετά του ωφελίμου και διαβάζεται μονορούφι. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από το θάνατο του Κ. Π. Καβάφη, αλλά και 140 ετών από τη γέννησή του, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και η Μαρία Στασινοπούλου δίνουν ένα εκτενές όσο και άριστα ενημερωμένο χρονολόγιο της ζωής και του έργου του, ξεκινώντας από τα παιδικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια, το Λίβερπουλ και την Κωνσταντινούπολη και φτάνοντας ώς τις έσχατες ημέρες του στη γενέτειρά του, όπου καθηλωμένος στο κρεβάτι εξακολουθεί να δουλεύει, σε απείραχτη πνευματική διαύγεια, το ποίημά του «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας».



Πλούσιο αρχειακό υλικό



Ενα από τα πιο ερεθιστικά στοιχεία της εργασίας των δύο μελετητών είναι ο πλούτος των πηγών και των παραπομπών τους. Υστερα από πρόταση του Γ. Π. Σαββίδη, στον οποίο οφείλουμε την οριστική εκδοτική αποκατάσταση του Καβάφη από τη δεκαετία του '60 και μετά (και μέσω αυτής τη διάδοση και την καθιέρωση του έργου του σε πρωτοφανή κλίμακα), ο Δασκαλόπουλος ανέλαβε να συντάξει και μια πλήρη καβαφική βιβλιογραφία, που πρόκειται να κυκλοφορήσει εντός των προσεχών μηνών από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας στη Θεσσαλονίκη. Το ανά χείρας χρονολόγιο έχει ως βασικό του ορίζοντα αυτό ακριβώς το υλικό: μέσα από την εκδοτική τύχη και την κριτική υποδοχή του Αλεξανδρινού τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό ο Δασκαλόπουλος και η Στασινοπούλου παρακολουθούν βήμα προς βήμα την πορεία του, ανασυνθέτοντας με πλήθος λεπτομέρειες κάθε κρίσιμη φάση της. Αλλοι σημαντικοί τροφοδότες του χρονολογίου είναι το Αρχείο Καβάφη, το οποίο μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί συστηματικά και με ασφάλεια, όπως και το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού και το Ελληνικό Λογοτεχνικό Αρχείο, που διευκόλυναν τα μάλα την περισυλλογή και την καταγραφή ιδιαίτερα σημαντικών στοιχείων και πληροφοριών.

Με τέτοια εφόδια στις αποσκευές τους, ο Δασκαλόπουλος και η Στασινοπούλου δημιουργούν ένα πολύχρωμο, γεμάτο έντονους ιριδισμούς ψηφιδωτό, το οποίο μαγεύει από την πρώτη στιγμή τον αναγνώστη, για να τον κρατήσει απολύτως προσηλωμένο στις εικόνες του ώς τις τελευταίες αράδες. Και τι δεν υπάρχει εδώ. Τα ταξίδια του Καβάφη στην Αγγλία, στην Τουρκία και στην Ελλάδα και οι εντυπώσεις που αποκομίζει από την επαφή του με καινούριους τόπους και καινούριους ανθρώπους. Ο τρόπος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, πρώτα με κοσμικές συνήθειες και αγάπες (χοροί, τένις, περίπατοι με αμάξια), ύστερα με μία υπέρμετρη εσωστρέφεια και απομόνωση, σ' ένα σπίτι πνιγμένο στα παλιά έπιπλα και με παντελή απουσία ηλεκτρισμού. Η επίγνωση των ποιητικών του ικανοτήτων (η πεποίθηση ότι κομίζει στην τέχνη της ποίησης κάτι εντελώς διαφορετικό), ο κύκλος των αφοσιωμένων φίλων (διά στόματος των οποίων δεν διστάζει να κοινοποιήσει την τεχνική του μέθοδο ή και την ποιητική του), αλλά και των ορκισμένων εχθρών, σε μοιραία συνάρτηση με τους ατέλειωτους καβγάδες της κριτικής στον Τύπο της Αλεξάνδρειας και της Αθήνας γύρω από το πραγματικό βάρος της καλλιτεχνικής παρουσίας του. Οι στενοί δεσμοί του με τα αδέλφια του και η οδύνη από τους πρόωρους θανάτους τους. Η ιδιότυπη και επίμονη εκδοτική τακτική του να δημοσιεύει τα ποιήματά του μόνο σε περιοδικά, και να τα τυπώνει εν συνεχεία σε μονόφυλλα ή σε συλλογές μονόφυλλων, χωρίς να καταφεύγει ποτέ στην αγορά. Η συνάντησή του με τον Ε. Μ. Φόρστερ και τα πρώτα βήματα της απήχησής του στον αγγλόφωνο κόσμο. Και, πάνω απ' όλα, η σύλληψη, ο σχεδιασμός και το τελικό γράψιμο των ποιημάτων, τα καλύτερα εκ των οποίων βρίσκουμε στο τέλος του χρονικού, σε μία πολύ προσεκτική όσο και αντιπροσωπευτική ανθολόγηση.



Δαιμόνιο μοντάζ



Κι αν τα πάντα ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας με τόσο συναρπαστικό τρόπο, τούτο οφείλεται στο δαιμόνιο μοντάζ διά μέσου του οποίου συντονίζουν ο Δασκαλόπουλος και η Στασινοπούλου τα τεκμήριά τους: από τις ημερολογιακές εγγραφές και σημειώσεις του Καβάφη μέχρι τις πολλαπλές μαρτυρίες τρίτων για την προσωπικότητα και τις πνευματικές του περιέργειες. Και μοιάζει εδώ σαν να ακούμε τη φωνή του ποιητή σε συνδυασμό με τη φωνή των υπονομευτών ή των συμπαραστατών και των θαυμαστών του, σ' ένα αξεδιάλυτο και εξαιρετικά ζωηρών εντάσεων και αντιθέσεων σύνολο. Ενα σύνολο στο εσωτερικό του οποίου σαλεύει συχνά και ο ανθρώπινος χαρακτήρας: οι καθημερινές αρέσκειες και απαρέσκειες του Καβάφη, οι ερωτικές του επιδιώξεις, η συμπεριφορά του έναντι των εργοδοτών του ή των λογοτεχνικών γνωρίμων του, οι μέθοδοι τις οποίες χρησιμοποιούσε προκειμένου να προωθήσει και να προστατέψει την ποιητική του καριέρα, οι ρεμβασμοί του κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας, τα παράπονα και οι πικρίες του, οι ενθουσιασμοί και οι φόβοι του ή οι μοναχικές, ενίοτε κάπως παράξενες διαδρομές του στην πόλη.

Κάθε επιτυχημένο μοντάζ προϋποθέτει ευχέρεια και ακρίβεια παρατήρησης, ισχυρή αφαιρετική ικανότητα, βαθιά κι εκ των ένδον γνώση του αντικειμένου του, σκηνοθετική δεξιότητα, πλάγιους ή κρυφούς φωτισμούς, όπως και ανάδειξη μεγάλων, πανοραμικών πεδίων. Το μοντάζ του Δασκαλόπουλου και της Στασινοπούλου πληροί με άνεση όλες αυτές τις προϋποθέσεις και μας προσφέρει ένα εγχειρίδιο μακρόχρονης χρήσης. Αξιος και γόνιμος σε κάθε περίπτωση ο κόπος τους.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/03/2003