0
Your Καλαθι
Παρωδίες καβαφικών ποιημάτων
1917-1997
Έκπτωση
45%
45%
Περιγραφή
Πρόκειται για ποιήματα γραμμένα «με τον τρόπο» του Αλεξανδρινού και τα οποία παρωδούν είτε τον ίδιο είτε συγκεκριμένα θεματικά και εκφραστικά του μοτίβα. Εχουν συγκεντρωθεί εδώ 170 παρωδίες αυτού του τύπου, της περιόδου 1917-1997. Τα ίδια τα ποιήματα-παρωδίες, αλλά και τα σχόλια που τα συνοδεύουν, αποτελούν ενδιαφέρον ανάγνωσμα όχι μόνο για τον ειδικό μελετητή της καβαφικής ποίησης, αλλά και για τον απλό αναγνώστη, που θα ανακαλύψει έναν άγνωστο μέχρι τώρα κόσμο που περιστρέφεται γύρω από το μείζονα ποιητή του αιώνα μας.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Καθημερινώς το χιούμορ υποχωρεί και στην ισορροπία των χυμών του σώματος υπερισχύει η χολή. Δεν αποκλείεται σε αυτό να οφείλεται και ο παραγκωνισμός της σάτιρας στη λογοτεχνία. Ειδικότερα, όσον αφορά την παρωδία τη βρίσκουμε να κατέχει περίοπτη θέση ως τεχνική μεταμυθοπλασίας στον πεζό λόγο. Ανεξάρτητα αν ο χώρος της παρωδίας υπήρξε ανέκαθεν η ποίηση. Με πνεύμα σκωπτικό ή παιγνιώδες στάθηκε το κατ' εξοχήν εργαλείο των ποιητών σε πάσης φύσεως διαμάχες αλλά και αποτελεσματικό μέσο, σε παλαιότερους καιρούς, των δεινότερων δημοσιογραφικών κονδυλοφόρων. Αυτά όταν ακόμη αφθονούσαν τα σατιρικά φύλλα αλλά και οι εφημερίδες διέθεταν ολόκληρες στήλες ως και σελίδες για τον ευτράπελο λόγο και δεν ενέδιδαν ολοσχερώς στη δηκτική σχολιογραφία.
Τη βαρύθυμη τάξη πραγμάτων, ταιριαστή με την τεχνολογική, οικονομική και οιαδήποτε άλλη απειλή της τελευτής του αιώνα, έρχεται να διασκεδάσει με τις παρωδίες καβαφικών ποιημάτων ο Δ. Δασκαλόπουλος. Ενδιαφέρον υποπροϊόν της Βιβλιογραφίας Κ. Π. Καβάφη (1886-1997), τις ψηφίδες της οποίας ο μελετητής συγκεντρώνει επί εικοσαετία. Οπως φαίνεται, ο Κ. Π. Καβάφης είναι ο πλέον παρωδούμενος ποιητής μας. Και μάλιστα, όχι κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά στη διάρκεια κοντά ενός αιώνα. Στην εποχή του, γιατί ερέθιζε ως προσωπικότητα και ξένιζε ως ποιητής τόσο τους αιγυπτιώτες συντοπίτες του όσο και τους αθηναίους ομοτέχνους. Αλλά και μακροχρόνια, αφού οι τρόποι του καβαφικού ποιήματος αποδείχτηκαν ιδιαζόντως πρόσφοροι για σκωπτικά στιχουργήματα.
Συνολικά στο βιβλίο υπάρχουν 170 παρωδίες, δημοσιευμένες σε δύο περιόδους. Η πρώτη, με το κέντρο βάρους στην Αλεξάνδρεια, ξεκινά το 1917, χρονιά όπου τα καβαφικά ποιήματα κυκλοφορούν ευρύτερα ενώ οι διαξιφισμοί υπέρμαχων και πολεμίων εντείνονται, και κλείνει ουσιαστικά με τον θάνατο του ποιητή. Η δεύτερη περίοδος άνθησης της καβαφικής παρωδίας έχει ως χρόνο έναρξης τη διπλή επέτειο του 1963, όταν πια οι καβαφολόγοι έχουν μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια στην Αθήνα, όπως και το Αρχείο Καβάφη που έρχεται στην κυριότητα του Γ. Π. Σαββίδη. Αυτή η περίοδος παραμένει ανοιχτή, αφού ο Δ. Δασκαλόπουλος συνεχίζει να περισυλλέγει σποραδικά φανερώματα.
Την πρώτη περίοδο οι παρωδοί στοχεύουν στον ίδιο τον Καβάφη και στο ιδιότυπο της ποίησής του. Οι περισσότεροι καλύπτονται με ψευδώνυμα, που παραμένουν ως επί το πλείστον αταύτιστα. Αφανείς στιχουργοί, όπως και τα βραχύβια σατιρικά έντυπα της Αλεξάνδρειας που κατά κανόνα τους φιλοξενούν. Ωστόσο ο πρώτος αλεξανδρινός παρωδός είναι ο Τίμος Μαλάνος, που το 1917 είναι ακόμη εχθρός της καβαφικής ποίησης. Ενώ στην Αθήνα τον χορό ανοίγει ένα χρόνο αργότερα ο Φορτούνιο, γνωστό προσωπείο του Σπύρου Μελά. Ακολουθεί δριμύτερος ο Φώτος Πολίτης που παρομοιάζει τον Καβάφη με τον εξ Αμοργού ποιητή Γεώργιο Εξαρχόπουλο Ματθαίου, «αυθεντικό τρελό και περιλάλητο στη φιλολογική πιάτσα».
Από τους πρώτους που ξεσπαθώνουν στην Αθήνα, ο Νίκος Καρβούνης. Το 1925 αρκείται στους ανάλαφρους τόνους της παρωδίας, μία δεκαετία αργότερα θα συνοψίσει εκ μέρους της Αριστεράς, στους «Νέους Πρωτοπόρους», την επίσημη καταδίκη της καβαφικής ποίησης. Υπάρχουν και άλλοι αθηναίοι σατιριστές, λιγότερο γνωστοί. Ωστόσο οι περισσότερες παρωδίες οφείλονται στον Πολ Νορ, ψευδώνυμο του γνωστού στον Μεσοπόλεμο ευθυμογράφου Νίκου Νικολαΐδη. Κυρίως σατιρίζει από τις στήλες της «Βραδυνής», εκδίδει όμως και τη δική του σατιρική εφημερίδα, την «Παπαρούνα». Οι παρωδίες του σταματούν όταν μεταναστεύει στην Αμερική, τέλη της δεκαετίας του '30. Κατά κανόνα οι αθηναϊκές παρωδίες αποτελούν την κορύφωση σχετικού άρθρου που αντιμάχεται τον Καβάφη διακωμωδώντας.
Την ίδια εποχή στην Αλεξάνδρεια, πέραν του Μαλάνου και των ψευδώνυμων, συναντούμε ορισμένους επιφανείς. Οπως ο δημοτικιστής Κωνσταντίνος Δέλτας, νεότερος ετεροθαλής αδελφός του Στέφανου Δέλτα και κουνιάδος της Πηνελόπης, ο αδελφός του Λέοντα Κουκούλα, ηθοποιός Νίκος Γριμάλδης, ο θεατρικός συγγραφέας Χαρ. Κασφίκης κ.ά. Ωστόσο σε αυτή την πρώτη περίοδο ανάμεσα στους παρωδούς του Καβάφη ένας μόνο είναι ποιητής κάποιου αναστήματος: 21 παρωδίες, δημοσιευμένες από το 1927 ως και το 1944, ανήκουν στον Πέτρο Μάγνη, ψευδώνυμο του Κ. Γ. Κωνσταντινίδη από τη Ζαγορά του Πηλίου.
Το 1903, εικοσιτριετής ο Μάγνης, με σπουδές στην Αθήνα, ήδη ποιητής και δημοτικιστής, μεταναστεύει στην Αλεξάνδρεια, «όχι για να θησαυρίσει, όσο για να μη λιμοκτονήσει α λα Μαρτζώκη και Παπαδιαμάντη». Ανάμεσα στους Αλεξανδρινούς θα ευδοκιμήσει ως ένας ιδιαίτερα δραστήριος λόγιος. Πολλοί, μεταξύ αυτών ο Στρ. Τσίρκας και ο Γ. Π. Σαββίδης, του αποδίδουν τον πρώτο αντικαβαφικό «λίβελο», που δημοσιεύτηκε με την υπογραφή Ροβέρτος Κάμπος. Μάλλον όμως πρόκειται για μια ψευδωνυμία που παραμένει γρίφος για τους μελετητές. Κατά μία εκτίμηση, ο Μάγνης διασώζεται ως ποιητής ακριβώς με τις καβαφικές σάτιρες, τις οποίες και συγκεντρώνει το 1933 στη συλλογή «Αρχιλόχεια». Τα υπόλοιπα ποιήματά του, όπως και τα πεζογραφήματά του, είναι λυρικά, κοινωνικού χαρακτήρα, όλα χαμηλόφωνα.
Οι 100 παρωδίες των τεσσάρων τελευταίων δεκαετιών είναι κυρίως σατιρικά στιχουργήματα με τον τρόπο του Καβάφη. Στόχος δεν είναι πλέον ο ποιητής αλλά η ελληνική επικαιρότητα, κοινωνική, πολιτική, κατ' εξαίρεσιν και λογοτεχνική. Οπως φαίνεται, ορισμένες δήθεν αδυναμίες της καβαφικής ποίησης, που οι επικριτές της κατά καιρούς έχουν εντοπίσει, δίνουν ένα ευχερές καλούπι για μια σατιρική διαστροφή του λόγου. Για παράδειγμα, ο επιγραμματικός χαρακτήρας, η εκζήτηση της έκφρασης και η ιστορικότητα εξασφαλίζουν το αμέσως αναγνωρίσιμο που ζητεί η παρωδία. Ενώ το άλλο σκέλος, την κωμική διαστρέβλωση, διευκολύνουν η ρίμα, με την ομοιολεξία παρά την ομοιοκαταληξία, και η γλώσσα, επίπλαστα δημοσιογραφική. Αλλωστε εκείνο το σατιρικό επίγραμμα του «Νουμά» ισχυριζόταν πως ο Καβάφης γράφει «αποιήματα». Και μάλιστα, κατά τον Μήτσο Παπανικολάου, ο ποιητής απευθύνεται σε διανοούμενους, μονομερείς και ανίκανους να δεχθούν οτιδήποτε υψηλόν. Καλή ώρα σαν τους αναγνώστες των μεταπολεμικών σατιρογράφων.
Ισως για όλους αυτούς τους προφανείς λόγους ορισμένες γνωστές γραφίδες μάς έχουν δώσει χαριέστατες παρωδίες. Δημοσιογράφοι όπως ο Φρέντυ Γερμανός και ο Κώστας Βούλγαρης, επί σειρά ετών «ο παρατηρητής» της «Καθημερινής». Φιλόλογοι όπως η Τζίνα Πολίτη ή ο Μ. Ζ. Κοπιδάκης. Επίσης, συγγραφείς, σατιριστές και μη. Αναμεταξύ τους πάλι ένας ποιητής είναι αυτός που συγκεντρώνει τις περισσότερες παρωδίες, ολόκληρη ποιητική συλλογή· ο Μίμης Σουλιώτης, ψευδωνύμως Κ. Φ. Φαβάκης.
Κατά τη γνώμη μας, η συλλογή καβαφικών παρωδιών ενδείκνυται προς διασκέδαση ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού, προορίζεται όμως και για τον μελετητή. Γιατί οι παρωδίες καβαφικών ποιημάτων δεν είναι παρά μια νησίδα εντός της εκτενέστερης και εισέτι αχαρτογράφητης περιοχής των καβαφογενών ποιημάτων.
Μάρη Θεοδοσοπούλου
ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-02-1999
ΚΡΙΤΙΚΗ
Καθημερινώς το χιούμορ υποχωρεί και στην ισορροπία των χυμών του σώματος υπερισχύει η χολή. Δεν αποκλείεται σε αυτό να οφείλεται και ο παραγκωνισμός της σάτιρας στη λογοτεχνία. Ειδικότερα, όσον αφορά την παρωδία τη βρίσκουμε να κατέχει περίοπτη θέση ως τεχνική μεταμυθοπλασίας στον πεζό λόγο. Ανεξάρτητα αν ο χώρος της παρωδίας υπήρξε ανέκαθεν η ποίηση. Με πνεύμα σκωπτικό ή παιγνιώδες στάθηκε το κατ' εξοχήν εργαλείο των ποιητών σε πάσης φύσεως διαμάχες αλλά και αποτελεσματικό μέσο, σε παλαιότερους καιρούς, των δεινότερων δημοσιογραφικών κονδυλοφόρων. Αυτά όταν ακόμη αφθονούσαν τα σατιρικά φύλλα αλλά και οι εφημερίδες διέθεταν ολόκληρες στήλες ως και σελίδες για τον ευτράπελο λόγο και δεν ενέδιδαν ολοσχερώς στη δηκτική σχολιογραφία.
Τη βαρύθυμη τάξη πραγμάτων, ταιριαστή με την τεχνολογική, οικονομική και οιαδήποτε άλλη απειλή της τελευτής του αιώνα, έρχεται να διασκεδάσει με τις παρωδίες καβαφικών ποιημάτων ο Δ. Δασκαλόπουλος. Ενδιαφέρον υποπροϊόν της Βιβλιογραφίας Κ. Π. Καβάφη (1886-1997), τις ψηφίδες της οποίας ο μελετητής συγκεντρώνει επί εικοσαετία. Οπως φαίνεται, ο Κ. Π. Καβάφης είναι ο πλέον παρωδούμενος ποιητής μας. Και μάλιστα, όχι κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά στη διάρκεια κοντά ενός αιώνα. Στην εποχή του, γιατί ερέθιζε ως προσωπικότητα και ξένιζε ως ποιητής τόσο τους αιγυπτιώτες συντοπίτες του όσο και τους αθηναίους ομοτέχνους. Αλλά και μακροχρόνια, αφού οι τρόποι του καβαφικού ποιήματος αποδείχτηκαν ιδιαζόντως πρόσφοροι για σκωπτικά στιχουργήματα.
Συνολικά στο βιβλίο υπάρχουν 170 παρωδίες, δημοσιευμένες σε δύο περιόδους. Η πρώτη, με το κέντρο βάρους στην Αλεξάνδρεια, ξεκινά το 1917, χρονιά όπου τα καβαφικά ποιήματα κυκλοφορούν ευρύτερα ενώ οι διαξιφισμοί υπέρμαχων και πολεμίων εντείνονται, και κλείνει ουσιαστικά με τον θάνατο του ποιητή. Η δεύτερη περίοδος άνθησης της καβαφικής παρωδίας έχει ως χρόνο έναρξης τη διπλή επέτειο του 1963, όταν πια οι καβαφολόγοι έχουν μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια στην Αθήνα, όπως και το Αρχείο Καβάφη που έρχεται στην κυριότητα του Γ. Π. Σαββίδη. Αυτή η περίοδος παραμένει ανοιχτή, αφού ο Δ. Δασκαλόπουλος συνεχίζει να περισυλλέγει σποραδικά φανερώματα.
Την πρώτη περίοδο οι παρωδοί στοχεύουν στον ίδιο τον Καβάφη και στο ιδιότυπο της ποίησής του. Οι περισσότεροι καλύπτονται με ψευδώνυμα, που παραμένουν ως επί το πλείστον αταύτιστα. Αφανείς στιχουργοί, όπως και τα βραχύβια σατιρικά έντυπα της Αλεξάνδρειας που κατά κανόνα τους φιλοξενούν. Ωστόσο ο πρώτος αλεξανδρινός παρωδός είναι ο Τίμος Μαλάνος, που το 1917 είναι ακόμη εχθρός της καβαφικής ποίησης. Ενώ στην Αθήνα τον χορό ανοίγει ένα χρόνο αργότερα ο Φορτούνιο, γνωστό προσωπείο του Σπύρου Μελά. Ακολουθεί δριμύτερος ο Φώτος Πολίτης που παρομοιάζει τον Καβάφη με τον εξ Αμοργού ποιητή Γεώργιο Εξαρχόπουλο Ματθαίου, «αυθεντικό τρελό και περιλάλητο στη φιλολογική πιάτσα».
Από τους πρώτους που ξεσπαθώνουν στην Αθήνα, ο Νίκος Καρβούνης. Το 1925 αρκείται στους ανάλαφρους τόνους της παρωδίας, μία δεκαετία αργότερα θα συνοψίσει εκ μέρους της Αριστεράς, στους «Νέους Πρωτοπόρους», την επίσημη καταδίκη της καβαφικής ποίησης. Υπάρχουν και άλλοι αθηναίοι σατιριστές, λιγότερο γνωστοί. Ωστόσο οι περισσότερες παρωδίες οφείλονται στον Πολ Νορ, ψευδώνυμο του γνωστού στον Μεσοπόλεμο ευθυμογράφου Νίκου Νικολαΐδη. Κυρίως σατιρίζει από τις στήλες της «Βραδυνής», εκδίδει όμως και τη δική του σατιρική εφημερίδα, την «Παπαρούνα». Οι παρωδίες του σταματούν όταν μεταναστεύει στην Αμερική, τέλη της δεκαετίας του '30. Κατά κανόνα οι αθηναϊκές παρωδίες αποτελούν την κορύφωση σχετικού άρθρου που αντιμάχεται τον Καβάφη διακωμωδώντας.
Την ίδια εποχή στην Αλεξάνδρεια, πέραν του Μαλάνου και των ψευδώνυμων, συναντούμε ορισμένους επιφανείς. Οπως ο δημοτικιστής Κωνσταντίνος Δέλτας, νεότερος ετεροθαλής αδελφός του Στέφανου Δέλτα και κουνιάδος της Πηνελόπης, ο αδελφός του Λέοντα Κουκούλα, ηθοποιός Νίκος Γριμάλδης, ο θεατρικός συγγραφέας Χαρ. Κασφίκης κ.ά. Ωστόσο σε αυτή την πρώτη περίοδο ανάμεσα στους παρωδούς του Καβάφη ένας μόνο είναι ποιητής κάποιου αναστήματος: 21 παρωδίες, δημοσιευμένες από το 1927 ως και το 1944, ανήκουν στον Πέτρο Μάγνη, ψευδώνυμο του Κ. Γ. Κωνσταντινίδη από τη Ζαγορά του Πηλίου.
Το 1903, εικοσιτριετής ο Μάγνης, με σπουδές στην Αθήνα, ήδη ποιητής και δημοτικιστής, μεταναστεύει στην Αλεξάνδρεια, «όχι για να θησαυρίσει, όσο για να μη λιμοκτονήσει α λα Μαρτζώκη και Παπαδιαμάντη». Ανάμεσα στους Αλεξανδρινούς θα ευδοκιμήσει ως ένας ιδιαίτερα δραστήριος λόγιος. Πολλοί, μεταξύ αυτών ο Στρ. Τσίρκας και ο Γ. Π. Σαββίδης, του αποδίδουν τον πρώτο αντικαβαφικό «λίβελο», που δημοσιεύτηκε με την υπογραφή Ροβέρτος Κάμπος. Μάλλον όμως πρόκειται για μια ψευδωνυμία που παραμένει γρίφος για τους μελετητές. Κατά μία εκτίμηση, ο Μάγνης διασώζεται ως ποιητής ακριβώς με τις καβαφικές σάτιρες, τις οποίες και συγκεντρώνει το 1933 στη συλλογή «Αρχιλόχεια». Τα υπόλοιπα ποιήματά του, όπως και τα πεζογραφήματά του, είναι λυρικά, κοινωνικού χαρακτήρα, όλα χαμηλόφωνα.
Οι 100 παρωδίες των τεσσάρων τελευταίων δεκαετιών είναι κυρίως σατιρικά στιχουργήματα με τον τρόπο του Καβάφη. Στόχος δεν είναι πλέον ο ποιητής αλλά η ελληνική επικαιρότητα, κοινωνική, πολιτική, κατ' εξαίρεσιν και λογοτεχνική. Οπως φαίνεται, ορισμένες δήθεν αδυναμίες της καβαφικής ποίησης, που οι επικριτές της κατά καιρούς έχουν εντοπίσει, δίνουν ένα ευχερές καλούπι για μια σατιρική διαστροφή του λόγου. Για παράδειγμα, ο επιγραμματικός χαρακτήρας, η εκζήτηση της έκφρασης και η ιστορικότητα εξασφαλίζουν το αμέσως αναγνωρίσιμο που ζητεί η παρωδία. Ενώ το άλλο σκέλος, την κωμική διαστρέβλωση, διευκολύνουν η ρίμα, με την ομοιολεξία παρά την ομοιοκαταληξία, και η γλώσσα, επίπλαστα δημοσιογραφική. Αλλωστε εκείνο το σατιρικό επίγραμμα του «Νουμά» ισχυριζόταν πως ο Καβάφης γράφει «αποιήματα». Και μάλιστα, κατά τον Μήτσο Παπανικολάου, ο ποιητής απευθύνεται σε διανοούμενους, μονομερείς και ανίκανους να δεχθούν οτιδήποτε υψηλόν. Καλή ώρα σαν τους αναγνώστες των μεταπολεμικών σατιρογράφων.
Ισως για όλους αυτούς τους προφανείς λόγους ορισμένες γνωστές γραφίδες μάς έχουν δώσει χαριέστατες παρωδίες. Δημοσιογράφοι όπως ο Φρέντυ Γερμανός και ο Κώστας Βούλγαρης, επί σειρά ετών «ο παρατηρητής» της «Καθημερινής». Φιλόλογοι όπως η Τζίνα Πολίτη ή ο Μ. Ζ. Κοπιδάκης. Επίσης, συγγραφείς, σατιριστές και μη. Αναμεταξύ τους πάλι ένας ποιητής είναι αυτός που συγκεντρώνει τις περισσότερες παρωδίες, ολόκληρη ποιητική συλλογή· ο Μίμης Σουλιώτης, ψευδωνύμως Κ. Φ. Φαβάκης.
Κατά τη γνώμη μας, η συλλογή καβαφικών παρωδιών ενδείκνυται προς διασκέδαση ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού, προορίζεται όμως και για τον μελετητή. Γιατί οι παρωδίες καβαφικών ποιημάτων δεν είναι παρά μια νησίδα εντός της εκτενέστερης και εισέτι αχαρτογράφητης περιοχής των καβαφογενών ποιημάτων.
Μάρη Θεοδοσοπούλου
ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-02-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
