Ουλές ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Εικονοκλάστες ψυχίατροι στις δύο όχθες του Ατλαντικού συνεργάζονται για να εφαρμόσουν αμφιλεγόμενες μεθόδους που δεν έχουν δοκιμαστεί ποτέ ξανά. Αντικείμενά τους τρία άτομα που υπέστησαν σκληρή σεξουαλική κακοποίηση σε παιδική ηλικία, και στα οποία η ορθόδοξη ψυχοθεραπεία δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Αγνοώντας τους κινδύνους και αδιαφορώντας για την υποληψή τους, οι γιατροί διενεργούν αμφισβητήσιμα πειράματα που θα μπορούσαν πολύ εύκολα να ξεφύγουν από κάθε έλεγχο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι Ουλές είναι το πρώτο μυθιστόρημα του τριανταεφτάχρονου Σκοτσέζου Toni Davidson, που είναι γνωστός για την επιμέλεια της συλλογής Μέθη: Ανθολογία της γραφής των διεγερτικών (1988), καθώς και της πρώτης συλλογής διηγημάτων γυναικείας και ανδρικής ομοφυλόφιλης γραφής Και έτσι ελεύθερα θα τραγουδώ (1989). Οι λογοτεχνικές επιλογές του κάνουν φανερή μια στάση που σύμφωνα με τα καθιερωμένα θεωρείται αιρετική. Αυτή η στάση επιβεβαιώνεται με το μυθιστόρημά του, όπου δύο εικονοκλάστες ψυχίατροι από τις δύο απέναντι ακτές του Ατλαντικού ανταλλάσσουν απόψεις κατά τη διάρκεια της εφαρμογής αμφισβητήσιμων μεθόδων που εξελίσσονται σε επικίνδυνους πειραματισμούς, αδιαφορώντας για την επιστημονική τους υπόληψη, αλλά και διακινδυνεύοντας αποτελέσματα που πρόκειται να ξεφύγουν από τον έλεγχό τους. Αντικείμενο της ιδιότυπης θεραπείας είναι τρία άτομα που υπέστησαν σκληρή σεξουαλική κακοποίηση σε παιδική ηλικία, με τα οποία οι ορθόδοξες μέθοδοι κατέληξαν σε αδιέξοδο.



Πειραματικές μεταφορές επιβίωσης



Οι δύο ψυχίατροι είναι ο Sad (Θλιβερός) και ο Πίτερσον. Για τους πειραματισμούς του πρώτου μαθαίνουμε από την πρωτοπρόσωπη αφήγησή του, ενώ για εκείνους του δεύτερου, από τα φαξ που συνεχώς στέλνει στον Θλιβερό (στου οποίου την αφήγηση ενσωματώνονται), ενημερώνοντάς τον για την εξέλιξη του ψυχολογικού πειράματος. Η παράλληλη ανάπτυξη των πειραμάτων των δύο γιατρών αποτελεί μέρος της προσπάθειας του συγγραφέα να δείξει την καθοριστική λειτουργία της επικάλυψης, όχι μόνο ανάμεσα σε διαφορετικά πρόσωπα, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικές δράσεις. Αυτή η επικάλυψη αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν υφίσταται όχι μόνο ανάμεσα στους δύο γιατρούς και στους πειραματισμούς τους, αλλά κυρίως ανάμεσα στο γιατρό και στον ασθενή, και ιδιαίτερα ανάμεσα στις φαντασιώσεις του πρώτου και σε εκείνες του δεύτερου. Αυτό γίνεται δυνατό χάρη στο γεγονός πως ο μεν Πίτερσον επιχειρεί μια νέα μορφή θεραπείας που βασίζεται στην αναίρεση της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στον ψυχίατρο και στον ασθενή, και ο Θλιβερός προσπαθεί να θεραπεύσει τους δύο -ενήλικους πλέον- ασθενείς του, τον Κλικ και τον Τρόμο, από το τραύμα της σεξουαλικής κακοποίησής τους από τον πατέρα τους, ενώ ο ίδιος στην παιδική ηλικία του είχε κακοποιήσει τη μικρότερή του αδελφή. Χαρακτηριστική είναι η παράλληλη ανάπτυξη της φαντασίωσης του γιατρού για την αδελφή του Τζόσι, κι εκείνης του Τρόμου για τον αδελφό του Τζέικ.

Η διαφορά ανάμεσα στη φαντασίωση του γιατρού και σε εκείνη του ασθενούς βρίσκεται στο γεγονός της δυνατότητας εκτόνωσής της σε μια ιστορία/αφήγηση, δυνατότητα που ο γιατρός (ως κρυφός ασθενής) διαθέτει, ενώ ο ασθενής όχι. Ανάμεσα στην αφηγηματικά (άρα και μνημονικά) ανακτημένη (παθητικά ή ενεργητικά τραυματική) φαντασίωση ή εμπειρία, και σε εκείνη που υποτίθεται πως δεν ανακτάται από τη μνήμη (εφόσον δεν εκδηλώνεται σε διήγηση, και δεδομένης της προκατάληψης πως η μνημονική ανάκτηση αναγκαστικά συνεπάγεται την αφηγηματική της εκδήλωση), παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα ως διαφορά το γεγονός πως η πρώτη εκτονώνεται σε ιστορίες που διηγείται ο ασθενής και ο γιατρός προσπαθεί να τις αξιοποιήσει θεραπευτικά -ή ιστορίες που επαναλαμβάνει ο ασθενής συνεχώς ώσπου κανείς να μην τον ακούει-, ενώ η δεύτερη εκτονώνεται αιφνίδια και βίαια σε μια αυθεντική (δηλαδή όχι ρηματική) εκρηκτική δράση.

Αυτήν ακριβώς την εκρηκτική δράση προκαλούν οι πειραματισμοί των δύο ψυχιάτρων, δράση που με θεαματικό δυναμισμό υπερβαίνει και καταλύει την αναλυτική (δηλαδή ρηματική) ικανότητα ή εμμονή τους. Στην περίπτωση, βεβαίως, του Θλιβερού και του Πίτερσον αυτή η ικανότητα υπερβαίνεται από τους ίδιους, καθώς δεν στηρίζουν τη θεραπεία σε αυτήν, αλλά παρ' όλα αυτά η εμμονή στη ρηματοποίηση του τραύματος χαρακτηρίζει και αυτούς, στο βαθμό που ο στόχος τους παραμένει να κάνουν τους επί χρόνια βωβούς ασθενείς να μιλήσουν και με τον τρόπο αυτόν να αποδείξουν την αποτελεσματικότητα της δικής τους μεθόδου, σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους των ψυχιάτρων που πριν από αυτούς είχαν μάταια εφαρμόσει στους ίδιους ασθενείς.



Τραύματα του σώματος, ουλές της μνήμης



Ο Davidson με τις Ουλές ασχολείται με θέματα που κατ' αρχάς δίνουν την εντύπωση πως ανήκουν στην ψυχιατρική, και πιο συγκεκριμένα στην κλινική ψυχολογία: οι μετατραυματικές ψυχολογικές και βιολογικές διαταραχές των σεξουαλικά κακοποιημένων, εγκαταλειμμένων και κλεισμένων σε άσυλο παιδιών, με ιδιαίτερη έμφαση στην αμνησία και την αδυναμία ή άρνηση ομιλίας. Τα θέματα, ωστόσο, αυτά, πέρα από το γεγονός πως αναδεικνύουν την επικαιρότητα του μυθιστορήματος (εντάσσοντάς το στην προβληματική που αναπτύσσεται τις τελευταίες δεκαετίες σχετικά με τη διαμόρφωση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος του ασύλου), αξιοποιούνται μυθοπλαστικά με τέτοιον τρόπο, ώστε να φωτίζουν ψυχολογικές καταστάσεις οι οποίες, όχι μόνο αποτελούν νόμιμα μυθιστορηματικά θέματα, αλλά και θέματα που αντιστοιχούν σε προβλήματα σχετικά με τη φύση της αφήγησης, όπως είναι ο ρόλος της αφηγηματοποίησης έντονων (δηλαδή ψυχολογικά αναφομοίωτων) αισθητηριακών εντυπώσεων στη λειτουργία της μνήμης, ή γενικότερα στη διαδικασία ένταξης αυτών των εντυπώσεων ή εμπειριών μέσα σε ένα συμβολικό σύστημα κατανόησης και εξήγησης.

Η ουσία του τραύματος βρίσκεται στο γεγονός πως προκαλεί τρόμο η ανάμνησή του ή η ενσωμάτωσή του σε ένα συμβολικό σύμπαν. Από ψυχαναλυτική άποψη, το υποκείμενο σχηματίζεται βρίσκοντας τη θέση του στην κοινωνική τάξη/μορφή μέσα στην οποία γεννήθηκε, η οποία παράγεται με συμβολικούς όρους, μέσω της γλώσσας. Η γλώσσα αυτή δεν ονοματίζει αυτά που ήδη υπάρχουν εκεί, έξω στον κόσμο, αλλά κατανέμει τον κόσμο με ιδιαίτερους τρόπους, ώστε κάθε κοινωνική ομάδα να παράγει αυτό που αναγνωρίζει ως «πραγματικότητα». Το μυθιστόρημα Ουλές, με τη σιωπή των κακοποιημένων μέσα στον κοινωνικά οχυρωμένο οικογενειακό κύκλο, και με τη βίαιη αντίδρασή τους στην προσπάθεια της κοινωνίας να τους θεραπεύσει κάνοντάς τους να μιλήσουν (για) το τραύμα τους, προσφέρει μια σύνθετη μεταφορά του γεγονότος πως κάθε γλώσσα, κάθε συμβολική ή κοινωνική τάξη είναι ατελής και ανολοκλήρωτη, πως πάντα υπάρχει κάτι που λείπει, κάτι που αντιστέκεται στη συμβολοποίηση, και πως ακριβώς εκείνο που λείπει αποτελεί τον απροσδιόριστο πυρήνα ή τον ορίζοντα αυτού που αναγνωρίζουμε ως πραγματικότητα. Το «πραγματικό», επομένως, είναι τραυματικό, αποτελεί απειλή για τη φανταστική ολοκλήρωση -αλλά και τη φαντασιωτική ακεραιότητα- του υποκειμένου, και γι' αυτό πρέπει να κρυφτεί ή να λησμονηθεί.

Αυτό το «πραγματικό» μπορεί να γίνει αντικείμενο ενός καταλυτικού αφηγηματικού ρεαλισμού, που υπηρετείται από το πεζογραφικό είδος που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «χημικό μυθιστόρημα».



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/11/2002