Η Αθήνα των δούλων

Στην Αθήνα της κλασικής εποχής οι δούλοι αποτελούσαν την πολυπληθέστερη πληθυσμιακή ομάδα. Βρίσκονταν παντού. Στα αθηναϊκά νοικοκυριά, στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, στα εργαστήρια, στην εξόρυξη και την επεξεργασία των λαυρεωτικών αργυρομεταλλευμάτων. Οι άνδρες αναλάμβαναν κάθε είδους εργασία στο πόδι των κυρίων τους ενώ οι γυναίκες χρησίμευαν ως υπηρέτριες και μυστικοσύμβουλοι συνάμα των κυράδων τους, ως τροφοί των παιδιών αλλά και ως παλλακίδες του αφέντη.

Οι δούλοι συγκροτούσαν κατηγορίες ανάλογα με το είδος της παρεχόμενης εργασίας. Ήταν οικείς, χωρίς οικούντες, ανδράποδα μισθοφορούντα. Υπήρχαν και οι κατηγορίες των δημόσιων και των ιερών δούλων.

Η ένταξή τους σε κάποια από τις κατηγορίες αυτές αποτελούσε καθοριστικό παράγοντα για τον τρόπο της διαβίωσής τους. Οι πηγές τεκμηριώνουν την άποψη ότι η μεταχείριση των δούλων στην Αθήνα υπήρξε περισσότερο φιλάνθρωπη απ’ ότι στις άλλες ελληνικές πόλεις. Η αθηναϊκή έννομη τάξη προσπαθούσε να προστατεύσει τους δούλους από την ενδεχόμενη βαναυσότητα των αφεντικών τους αναγνωρίζοντας ορισμένα ακραία όρια σκληρής συμπεριφοράς που οι κύριοι δεν μπορούσαν να υπερβούν ατιμωρητί. Πρόκειται για την επιβίωση ενός πνεύματος επιείκειας που υπήρχε σε παλαιότερους κανόνες δικαίου από την εποχή κατά την οποία ο νομοθέτης θεωρούσε το δούλο ανθρώπινη ύπαρξη τελετουργικά προσαρτημένη στον οίκο του κυρίου του. Είναι λοιπόν γεγονός ότι ο νόμος της φιλανθρωπίας, στον οποίο αναφέρεται ο Δημοσθένης, είχε εφαρμογή κυρίως στην Αθήνα. Ιδιαίτερα ο χώρος του εμπορίου απετέλεσε το λίκνο της ισότιμης συνεργασίας ελεύθερων και δούλων. Γιατί αυτό, που μετρούσε στο λιμάνι, στο «δείγμα» ή στην αγορά δεν ήταν ελευθερία αλλά η ικανότητα, η εξειδίκευση και η αξιοπιστία.