Ά-νοστον ήμαρ

"Ο ρόλος του ποιητή είναι να εκμεταλλευτεί την κληρονομιά τόσο της μυθολογίας όσο και της ουτοπίας και να εντείνει τις ενέργειές τους στη ζωή, διαμέσου της γλώσσας των μεταφορών. Η υπέρτατη λειτουργία του ποιητή είναι να κάνει το μυστήριο έκδηλο μέσω των μεταφορών".

Νικόλας Κάλας

Ο Νικόλας Κάλας ή Νίκος Καλαμάρης ή Νικήτας Ράντος (1907-1988) είναι η εκπληκτική περίπτωση ενός επαναστατημένου Έλληνα ποιητή και διανοητή που ξεκίνησε από τους κόλπους της αριστεράς στο περιοδικό Πρωτοπόροι και υπήρξε ένας από τους πρώτους υπερρεαλιστές ποιητές και αιχμηρότατος κριτικός στη δεκαετία του '30 στην Ελλάδα. Φεύγοντας το 1938 δημοσίευσε τις Εστίες πυρκαϊάς στο Παρίσι στους κόλπους των υπερρεαλιστών και του Αντρέ Μπρετόν, και αργότερα έφυγε προς τη Νέα Υόρκη όπου συνδέθηκε στενά με όλο το κίνημα της νεοτερικότητας στην τέχνη, της δεκαετίας του '50, του '60 και του '70. Στην Ελλάδα γύρισε σποραδικά στη δεκαετία του '80.
Οι αναζητήσεις του -από τους Ίωνες φιλοσόφους στον Βιττγκενστάιν κι από την πορτογαλική αναγέννηση και τον Ιερώνυμο Μπος στον υπερρεαλισμό και την αμερικανική πρωτοπορία- τον καθιστούν μοναδική περίπτωση Έλληνα διανοητή, του οποίου το ξενόγλωσσο έργο μετά το 1938 -στα γαλλικά και τ' αγγλικά- αγνοείται στην Ελλάδα.
Κύρια θεωρητικά του έργα : Foyers d'incendie (1938), Art in the Age of Risk (1968 - Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης, Άγρα 1997), Icons and Images of the Sixties (1971), Surrealism Pro and Con (1973), Transfigurations (1982).

Πρόθεση αυτού του βιβλίου είναι να ανασύρει από τη σιωπή πολλών δεκαετιών την προβληματική που διαπνέει το κριτικό έργο του Κάλας και να εντρυφήσει στα θέματά της.
Ο Κάλας έζησε σε μιαν εποχή όπου ποίηση χωρίς κριτική δεν νοείται. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας του δυτικού πολιτισμού, ξεκίνησε από τη Σύρα, την Αθήνα και τη Σαντορίνη, σε μια πορεία συνεχώς προς δυσμάς που τον μεταφέρει από τη Μασσαλία στο Παρίσι κι από το Παρίσι στη Λισσαβώνα και στη Νέα Υόρκη.

Διαβάζοντας έναν άλλον Κάλας από αυτόν που γνωρίσαμε μέσα από την κριτική που γράφει στα ελληνικά, ως τα τέλη περίπου της δεκαετίας του '30, ή την ποίησή του που δεν παύει να γράφει σ' όλη του τη ζωή στη μητέρα-γλώσσα, διαπιστώνουμε ότι τα κείμενά του, στην πρωτοπορία κάθε φορά, την εποχή που γράφονται, εξακολουθούν κι αντιπροσωπεύουν μια ριζική μορφή της νεοτεριστικής σκέψης, που προλαβαίνοντας τις μεταμοντέρνες αποτιμήσεις, στήνει μια γέφυρα με τους μελλοντικούς τρόπους θέασης των πραγμάτων.

1ο Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 1998