Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών

Ορίζοντας ως αφετηριακά σημεία τις τρεις επιστημολογικές τομές που σημειώθηκαν, η πρώτη στα τέλη του 16ου αιώνα, η δεύτερη στα τέλη του 18ου αιώνα και η τρίτη στα τέλη του 20ού αιώνα, το βιβλίο αυτό παρακολουθεί τη γένεση και τον τρόπο συγκρότησης του θετικιστικού, του διαλεκτικού και του ερμηνευτικού παραδείγματος στα πεδία της κοινωνικής επιστήμης και της φιλοσοφίας, καθώς και τη σύγκλισή τους στο νέο επιστημονικό-φιλοσοφικό παράδειγμα που συστήνουν οι Επιστήμες της πολυπλοκότητας και η αντίστοιχη προς αυτές Επιστημολογία της πολυπλοκότητας τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Το ευκταίο και εφικτό αποτέλεσμα αυτής της κατάληξης θα ήταν η ανανέωση και ο εμπλουτισμός της τεχνο-επιστήμης με αναγκαίες όσο και σωτήριες συνειδησιακές διεργασίες στοχαστικών κρίσεων, αξιοθετήσεων και αποτιμήσεων που ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το αριστοτελικό σώζειν διά της γνώσεως.




Περιεχόμενα



1. Φιλοσοφία των επιστημών

• Ιστορική και κοινωνική διάσταση της φιλοσοφίας

• Φιλοσοφία της επιστήμης ή Επιστημολογία ή Μετα-επιστήμη

• Κοινωνικές επιστήμες - επιστήμες του ανθρώπου - ανθρωπιστικές σπουδές

• Επιστημονική γνώση και ιδεολογία στις κοινωνικές επιστήμες



2. Κοινωνικές επιστήμες: Διαχρονική εξέταση

• Αρχαιότητα: Φύσει-νόμω

• Μεσαίωνας: Χριστιανική εσχατολογία

• Αναγέννηση (14ος-15ος αι.): Ουτοπία

• Η επιστημολογική τομή στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα: Η ανάδυση της μηχανιστικής σκέψης

• Το μηχανικιστικό μοντέλο: Αρχές και κανόνες

• Ο Διαφωτισμός (18ος αι.) και η απολυτοποίηση των αρχών του μηχανικισμού



Πρώτο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Θετικιστικού Τύπου


3. Η θετικιστική φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών

• Ο Αugust Comte και η διαμόρφωση της θετικιστικής φιλοσοφίας κατά τον 19ο αιώνα

• Το ιεραρχικό μοντέλο κατάταξης των επιστημών του Comte

• Ο νόμος των τριών σταδίων

• Από τον A. Comte στον John Stuart Mill

• Η ιεραρχική κατάταξη των επιστημών κατά τον Μill και η κριτική του νόμου των τριών σταδίων

• Πώς είναι δυνατή η πρόβλεψη των κοινωνικών φαινομένων

• Ο οργανικισμός του Herbert Spencer

• Ο κοινωνισμός του Ε. Durkheim

• Θετικιστικά επιστημολογικά ρεύματα κατά τον 20ό αιώνα

• Τo παραγωγικό-νομολογικό μοντέλο εξήγησης του K. Hempel



Δεύτερο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Ερμηνευτικού Τύπου


4. Η ερμηνευτική φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών

• Απαρχές της σύγχρονης ερμηνευτικής

• Η ερμηνευτική επιστημολογία του W. Dilthey

• Η κατάταξη των επιστημών των Dilthey, Windelband και Rickert

• Οι επιστημολογικές απόψεις του Max Weber



5. Αναλυτική ερμηνευτική

• Η αναλυτική τάση

• Ντετερμινισμός και ελευθερία: Το αιτιώδες-τελεολογικό μοντέλο εξήγησης του Von Wright

• Η γλωσσική διαμόρφωση κριτηρίων ερμηνευτικής κατανόησης κατά τον Ρ. Winch



6. Η κριτική ερμηνευτική σχολή

• Η κριτική του θετικισμού και του ιστορικισμού από τον J. Habermas

• Τα πρακτικά ενδιαφέροντα ως κριτήριο ταξινόμησης των επιστημών

• Παραδοσιακή και Κριτική θεωρία



Τρίτο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Διαλεκτικού Τύπου


7. Η κριτική του μηχανικισμού στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα

• Η εναντίωση του Vico στον μηχανικισμό

• Η εναντίωση του Montesquieu στον μηχανικισμό



8. D. Hume: Από την δογματική μεταφυσική στην εμπειρική ανθρωπολογία

• Ο ανθρωπολογικός επικαθορισμός της επιστήμης

• Για μιαν εμπειρική επιστήμη του ανθρώπου

• Ο διάλογος του Κant με τον Hume



9. Im. Kant: Από την εμπειρική επιστήμη του ανθρώπου σε μια ανθρωποκεντρική επιστημονική μεταφυσική

• Η καντιανή θεωρία της υπερβατολογικότητας

• Η καντιανή κριτική της δογματικής μεταφυσικής

• Για μια μεταφυσική επιστήμη του ανθρώπου

• Ο υπερβατολογικός λόγος ως δύναμη αυτοπροσδιορισμού

• Ο άνθρωπος ως φορέας φυσικής νομοτέλειας και ελεύθερης αιτιότητας: Μηχανιστική και τελεολογική εξήγηση



10. G. Fichte: Η θεμελίωση της ελευθερίας στο πλαίσιο μιας θεωρησιακής ανθρωπολογίας

• Από το υπερβατολογικό Υποκείμενο στο ελεύθερο Εγώ

• Η δράση της νοητής εποπτείας ως γένεση της ελευθερίας του Εγώ

• Η κοινότητα ως αλληλεξάρτηση πολλαπλών Εγώ-Μη Εγώ



11. Fr. W. J. Schelling: Συνένωση ελευθερίας και αναγκαιότητας στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας της φύσης

• Από τον υποκειμενικό στον αντικειμενικό Ιδεαλισμό

• Η ελευθερία στην ταύτισή της με την φύση

• Από το Εγώ στην Φύση ως πρώτη αρχή της φιλοσοφίας

• Η γνώση των πραγμάτων καθ' εαυτά



12. G. Hegel: Από τη μηχανικιστική στην διαλεκτική λογική

• Η προβληματοποίηση της Υπερβατολογικής Λογικής

• Η χεγκελιανή επιστήμη του καθ' όλου

• Η θετική (διαλεκτική) λογική



13. Κ. Μarx: Η διαλεκτική λογική ως όργανο επιστημονικής ανάλυσης

• Η κριτική του τρόπου εφαρμογής και θεμελίωσης της διαλεκτικής λογικής από τον Χέγκελ

• Αλλοτρίωση-πραγμοποίηση

• Η θεωρητική καταγραφή και ανάλυση της δομής της καπιταλιστικής κοινωνίας



14. Η σχολή της Φρανκφούρτης: Φιλοσοφία και κοινωνική θεωρία

• Η ίδρυση της Σχολής της Φρανκφούρτης

• Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία

• Η κριτική του εργαλειακού εξορθολογισμού

• Για την πραγμοποίηση

• Η στροφή στην φροϋδική θεωρία



15. Θετικιστικός και ιστορικο-γενετικός δομισμός

• Το συμβολικό ως ένωση πραγματικού-φανταστικού

• Συγχρονία-διαχρονία

• Μηχανιστική και δομική αιτιότητα

• Ιστορικός ή γενετικός δομισμός

• Κλειστές (αποπερατωμένες) και ανοιχτές δομές

• Δομική ανάλυση και Υποκείμενο

• Κατανοητότητα vs Ιστορικότητα



16. Η ανασυγκρότηση των κοινωνικών επιστημών υπό το πνεύμα της επιστημολογίας της πολυπλοκότητας

• Από τον διαχωρισμό στην σύγκλιση φιλοσοφίας-επιστήμης

• Επιστήμες και επιστημολογία της πολυπλοκότητας

• Εγκέφαλος-(φυσικο-κοινωνικό) σύμπαν: Unitas multiplex

• Για την σύγκλιση φυσικών και κοινωνικών επιστημών στο πλαίσιο της επιστημολογίας της πολυπλοκότητας

• Αυτοσυνειδησία και χειραφέτηση των κοινωνικών επιστημών μέσω της σύγκλισής τους με την φιλοσοφία