Γυναίκες ή σκοτεινή ύλη

[...]Άτακτος ο βηματισμός, άτακτος κι ο ρυθμός προκαλούσαν την αίσθηση ενός κόσμου χαοτικού, που, αντί να την φοβίζει, την ηρεμούσε, αφού η άβυσσος που τον κατάπινε και τον εξεμούσε ήταν δικής της εμπνεύσεως.
Χωρίς την αύρα αυτής της σκοτεινής ύλης και δίχως τον εσωτερικό της παλμό, θα ήταν έρμαιο στο αχανές ενός ωκεανού γεγονότων που, χωρίς να είμαστε εμείς που τα προκαλέσαμε, λίγες φορές μας λικνίζουν ευχάριστα, ενώ τις πιο πολλές φορές μας ταρακουνάνε σαν τ' άγρια κύματα τρικυμίας. Γιατί όσα συνέβαιναν δεν ήταν σχεδόν ποτέ τέτοια όπως θα τα έκανε να συμβούν, αν ήταν στο χέρι της[...]


Ένας δάσκαλος ισπανικών φτιάχνει το πορτραίτο μιας γυναίκας που ζει στην ίδια πολυκατοικία μ' αυτόν (και την βλέπει αραιά και που στην είσοδο του κτιρίου ή στο ασανσέρ). Η ηρωίδα του -μια σύγχρονη Δουλτσινέα που, αντί να περιφρονεί τον Δον Κιχώτη, τον κάνει ίνδαλμά της- προσπαθεί να ζήσει ιπποτικά. Καθώς μπλέκονται στην ιστορία άνδρες και κυρίως γυναίκες που κινούν τα νήματα των βιωματικών καταστάσεων, η προσωπογραφία μετατρέπεται σε μια τοπιογραφία προσώπων που είναι συνεχώς αντιμέτωπα με την σκοτεινή ύλη των πόθων τους.
Η ιπποτική ζωή, στην ουσία, είναι μια λυσσαλέα προσπάθεια εξόδου από διαχωρισμούς-παγίδες και εμπλοκές που εμποδίζουν γυναίκες και άνδρες να ζήσουν σαν άνθρωποι.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Δωροθέα είναι ένα κορίτσι δοσμένο στο απόλυτο. Στα εφηβικά της χρόνια διαβάζει Ουράνη, Τερζάκη, Ουναμούνο και Σοπενχάουερ ενόσω ονειρεύεται το μεγάλο και ακατάλυτο έρωτα, που θα έρθει κάποια στιγμή στη ζωή της για της δώσει φτερά τα οποία θα την ανεβάσουν στον ουρανό. Λίγο αργότερα αρχίζει να ξεχωρίζει από τους άλλους με την επιμονή της να μη θέλει να δεχεί κανέναν συμβιβασμό και καμία απόκλιση από το όραμα της καθαρότητας το οποίο δεν έχει πάψει να την κινητοποιεί και να τη συνεγείρει. Στα νιάτα της συγκρούεται όλο και συχνότερα με το περιβάλλον της εξαιτίας της τάσης της να λέει πάντα τα πράγματα με το όνομά τους -χωρίς φόβο και βολικές μεταθέσεις ή παραφράσεις. Στις επόμενες, τέλος, περιόδους, καθώς και στην ωριμότητά της, η Δωροθέα δεν θα σταματήσει ούτε μία στιγμή να επανέρχεται στην πάγια απαίτησή της: την ανάγκη για προσήλωση στο απόλυτο, για μιαν άνευ όρων παράδοση στις υψηλές σημασίες του ιπποτικού ιδεώδους.



Ιπποτικό ιδεώδες



Ιπποτικό ιδεώδες; Μα, ναι. Η Δωροθέα είναι ένας θηλυκός Δον Κιχώτης. Μπορεί να μην περιπλανιέται στην Ισπανία πιστεύοντας πως οι ανεμόμυλοι είναι γίγαντες και τα πανδοχεία κάστρα που έχουν χτυπηθεί από μαγικές δυνάμεις. Μπορεί να μην τα βάζει με θεατρίνους που κάνουν θέμα τους την αρπαγή μιας ευγενικής δεσποσύνης. Μπορεί, ακόμα, να μην ορμά σε φλασκιά με κρασί και να μην παίρνει την ποτίστρα ενός αλόγου για κολυμπήθρα. Αλλά μπορεί σίγουρα να κάνει την παγωμένη ψυχή τής Δουλτσινέας να πάρει φωτιά. Και μπορεί, επιπλέον, και αυτό είναι το κυριότερο, να τα καταφέρει εν τέλει να μη χάσει την επαφή της με το απόλυτο, όπως την έχασε ο Δον Κιχώτης. Επειδή εκεί όπου ο Δον Κιχώτης συνειδητοποιεί την αδυνατότητα του απολύτου για να πεθάνει, η Δωροθέα συνεχίζει ακάθεκτη την υπεράσπισή του για να ζήσει -και για να αποδείξει όχι μόνο πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό, αλλά και πως αξίζει κάθε κόπο να δώσουμε τον αγώνα προς αυτή την κατεύθυνση.

Τι ακριβώς είναι το καινούριο αφηγηματικό έργο τής Αλεξάνδρας Δεληγιώργη; Εκσυγχρονισμένη ιπποτική ιστορία; Μυθιστορηματική αυτοβιογραφία; Αναποδογυρισμένο μυθιστόρημα διάπλασης; Αποσπασματικό και εξαρχής υπονομευμένο campus novel; Θρυμματισμένο φιλοσοφικό δοκίμιο; Προσωπικό ημερολόγιο, που θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως ημερολόγιο γραφής; 'Η, μήπως, μια παράξενη σύνθεση και συγκατοίκηση όλων αυτών, που ψάχνει πώς θα τονίσει τη διακειμενικότητά της, όπως και με ποιον τρόπο θα αποκαλύψει το παιχνίδι της με τα πιο διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και τα πιο ετερόκλιτα γνωστικά αντικείμενα; Νομίζω πως όποιο χαρτί κι αν αποφασίσει να παίξει κανείς, δεν θα χάσει. Το βιβλίο τής Δεληγιώργη είναι κάτι σαν μαγική εικόνα με πολλαπλές επιφάνειες -το τι κάνει με τη γλώσσα, το στιλ και τη σκόπευσή του εξαρτάται από το από ποια πλευρά το κοιτάζουμε κάθε φορά.

Η μόνη βεβαιότητα την οποία μπορεί να μας προσφέρει το «Γυναίκες ή σκοτεινή ύλη» είναι πως δεν ανήκει σε οιαδήποτε φεμινιστική αντίληψη και λογοτεχνία. Η γυναίκα που ρίχνεται με τόση μανία και αφοσίωση στο αυθεντικό και το απόλυτο δεν επιζητεί την ισότητά της απέναντι στον άντρα με το να μπει στο θεσμικό κύκλο που ο ίδιος έχει επιβάλει, δεν διεκδικεί θέσεις και ρόλους σ' έναν κόσμο που έχει αλλοτριωθεί (για να θυμηθούμε τον νεαρό Μαρξ) πανηγυρικά από την ουσία του και δεν σκέφτεται να αλλάξει φορεσιά για να βρεθεί απλώς να περπατάει σε χώρους από τους οποίους μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες ήταν αυστηρά αποκλεισμένη. Η γυναίκα τής Δεληγιώργη αποτελεί μια φιλοσοφία ζωής και η προσχώρησή της σε μια νιτσεϊκού τύπου μοναξιά και ανεξαρτησία δεν εκφράζει τίποτε άλλο από την ακατάπαυστη προσπάθεια για την άρση του φόβου τού κενού μπροστά στην ελευθερία. Και κάπως έτσι, νομίζω, διαγράφεται σε όλο το βιβλίο και το ιπποτικό ιδανικό για το οποίο μιλούσαμε προεισαγωγικά.



Μεγάλο αφηγηματικό πεδίο



Η συγγραφέας πλέκει ωραία το αφηγηματικό ψηφιδωτό της, χρησιμοποιώντας προσεκτικά τα υλικά της και πιάνοντας σωστά τις αναλογίες τους. Χρησιμοποιεί, επίσης, επιδέξια τη λαγαρή όπως και υπογείως ρυθμική γλώσσα της και αποτυπώνει με ευκρίνεια και πλαστικότητα τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της. Δεν διστάζω να πω ότι το «Γυναίκες ή σκοτεινή ύλη» είναι μάλλον το καλύτερο μέχρι τώρα πεζογραφικό βιβλίο τής Δεληγιώργη, μια και από την ελλειπτικότητα, το μινιμαλισμό και, γενικότερα, τον έντονα πειραματικό χαρακτήρα των παλαιότερων έργων της («Ανδρόγυς», 1980, «Οι Φωνές», 1982, «Το τέλος του χρυσού φεγγαριού», 1988, και «Ιστορίες μιας ελάχιστης εποχής», 1991) περνά τώρα σε ένα φανερά μεγαλύτερο και ασφαλώς απαιτητικότερο αφηγηματικό πεδίο, κατορθώνοντας να κρατήσει αποτελεσματικά τις περισσότερες από τις ισορροπίες που χρειάζονται προκειμένου να μην προκύψουν κενά και ρήγματα.

Μια οικονομικότερη, παρ' όλα αυτά, αντιμετώπιση της κεντρικής ηρωίδας, ιδίως όταν το βιβλίο αρχίζει να πλησιάζει προς την έξοδό του, θα ήταν οπωσδήποτε επωφελέστερη για το τελικό αποτέλεσμα. Και το λέω αυτό επειδή ο δονκιχωτισμός της Δωροθέας στήνεται εξαρχής τόσο καλά και με τόση σαφήνεια, ώστε δεν χρειάζεται να μας τονίζεται κάθε τόσο εν συνεχεία και μέχρι το τέρμα. Προσπαθώ, επιπροσθέτως, να καταλάβω ποιο ακριβώς είναι το νόημα της αλλαγής οπτικής γωνίας στο δεύτερο μέρος του έργου, όταν ο τριτοπρόσωπος, αντικειμενικός αφηγητής αντικαθίσταται από την ηρωίδα, την ώρα που καμία μεταβολή δεν παρουσιάζεται σε δραματουργικό επίπεδο και η εικόνα τής Δωροθέας παραμένει αδιατάρακτη. Ας μη νομιστεί, πάντως, πως τέτοιου τύπου αδυναμίες αφαιρούν από το βιβλίο τις βασικές αρετές του ή σκιάζουν την επιτυχία τής Δεληγιώργη τόσο ως προς την πρωτοτυπία της σύλληψής της όσο και ως προς την εφαρμογή της.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/03/2005