Πολιτική επικοινωνία

Με την κυριαρχία της τηλεόρασης επέρχεται ένας ιδιότυπος συνδυασμός υπερκτροφικής κοινωνικότητας και ηθικής αμετροέπειας, που καταλήγει σε εκχυδαϊσμό της πολιτικής και του πολιτικού λόγου. Η περίπου πανταχόθεν διεκδικούμενη "διαφάνεια", το "δικαίωμα του κοινού να ξέρει την αλήθεια" για τη ζωή των πολιτικών αλλοιώνει την εννοια του δημοσίου συμφέροντος. Το μεν "δημόσιο" γίνεται προέκταση του ιδωτικού, το δε "συμφέρον" συρρικνώνεται στην ανάγκη της απλής περιέργειας. Στην κοινωνία του θεάματος αυτό που κυρίως έλκει, είναι το προσωπικό ήθος των πολιτικών και η ακεραιότητά τους και λιγότερο η ποιότητα του δημοσίου ήθους.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στις μέρες μας, οποιοσδήποτε παρακολουθεί τα πολιτικά πράγματα -τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στο λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο- εύκολα φτάνει στο συμπέρασμα ότι η πολιτική επικοινωνία έχει αναδειχθεί στην ίδια την ουσία της πολιτικής. Οι κυβερνήσεις ανάγουν τα πάσης φύσεως προβλήματά τους σε αδυναμίες επικοινωνίας -εναποθέτοντας τις ελπίδες τους στη σύσταση σύνθετων επικοινωνιακών επιτελείων- ενώ πολιτικά κόμματα, ομάδες πίεσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις ιεραρχούν τις δραστηριότητές τους ανάλογα με την επικοινωνιακή τους απήχηση. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι φυσικά καινούριο, στο βαθμό που η επικοινωνία, στην ευρεία έννοιά της, αποτελεί αξονική σταθερά κάθε ανθρώπινης κοινωνίας και σχέσης -όπως άλλωστε και το αντίθετό της: η κατάρρευση της επικοινωνίας, όπως αποκαλύπτεται μέσα από τις στιγμές στις οποίες η σιωπή, η παρανόηση, ο ωμός ανταγωνισμός, η βία παίρνουν το πάνω χέρι. Το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την πολιτική επικοινωνία φαίνεται να συνδέεται πάντως και με τις αλλεπάλληλες τεχνολογικές καινοτομίες, που ακολούθησαν την εξάπλωση της τυπογραφίας -Τύπος, Ραδιόφωνο, συμβατική Τηλεόραση και τώρα πλέον δορυφορική και ψηφιακή Τηλεόραση και Διαδίκτυο- που πλέον συγκροτούν και μεταβάλλουν την ίδια την αντίληψη των ανθρώπων για την πραγματικότητα και το πολιτικό παιχνίδι.

Εκτός όμως από σημαντική συνιστώσα του πολιτικού παιχνιδιού και της σημερινής κοινωνικής πραγματικότητας, η πολιτική επικοινωνία συνιστά κι έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο επιστημονικό κλάδο. Σήμερα, η πολιτική επικοινωνία διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήμια, αποτελεί αντικείμενο εκατοντάδων ερευνητικών μελετών, διδακτορικών διατριβών και άλλων εκδόσεων και διακονείται από πληθώρα πανεπιστημιακών και άλλων ερευνητών. Αυτόν τον πολυσύνθετο ερευνητικό χώρο διερευνά με διεξοδικό και συστηματικό τρόπο το νέο βιβλίο του Νίκου Δεμερτζή «Πολιτική Επικοινωνία: Διακινδύνευση, Δημοσιότητα, Διαδίκτυο», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Παπαζήσης» στην αξιόλογη σειρά «Κοινωνία, Πολιτική και Μέσα Επικοινωνίας», την οποία και διευθύνει ο συγγραφέας. Πρόκειται για μια μελέτη που εξυπηρετεί και συνδυάζει με τον καλύτερο τρόπο δύο στόχους μεγάλης σημασίας. Από τη μια μεριά, συνιστά μια συνοπτική, αλλά περιεκτική εισαγωγή στο επιστημονικό πεδίο της πολιτικής επικοινωνίας. Περιγράφει την ιστορία των επιστημονικών προσεγγίσεων της πολιτικής επικοινωνίας, χαρτογραφεί την πλανητική διασπορά των διαφόρων θεωρήσεων, εξετάζει τους διακριτούς ορισμούς, τις θεωρητικές καταβολές και τις μεθοδολογικές διαφοροποιήσεις των ποικίλων ρευμάτων στην έρευνα της πολιτικής επικοινωνίας. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται εδώ στην οριοθέτηση των κυριότερων ερευνητικών παραδειγμάτων (με την έννοια που δίνει στον όρο ο Τόμας Κουν) που δραστηριοποιούνται στο εν λόγω πεδίο. Ετσι, από τα πιο παραδοσιακά παραδείγματα (εκείνο των «χρήσεων και ικανοποιήσεων» κι εκείνο της «ημερήσιας θεματολογίας», που αναλύονται στο δεύτερο κεφάλαιο), ο συγγραφέας περνά στην παρουσίαση του περισσότερο εναργούς «κριτικού-ερμηνευτικού» παραδείγματος (κεφάλαιο 3), επικεντρώνοντας την προσοχή του σε μία από τις ουσιώδεις συνιστώσες του: τον κοινωνικό κονστρουξιονισμό (constructionism).

Εδώ γίνεται προφανής και ο δεύτερος στόχος του βιβλίου: Να εμβαθύνει και να εμπλουτίσει ουσιαστικά το θεωρητικό υπόβαθρο και το αναλυτικό οπλοστάσιο της πολιτικής επικοινωνίας -αλλά και των κοινωνικών επιστημών γενικότερα. Ετσι, για παράδειγμα, η πραγμάτευση του επιχειρήματος της κοινωνικής κατασκευής -του κονστρουξιονισμού- είναι, χωρίς υπερβολές, η πλέον συστηματική και οξυδερκής στην ελληνική γλώσσα και δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από αντίστοιχες προσεγγίσεις που βρίσκονται σήμερα στην αιχμή της διεθνούς κοινωνικής έρευνας -τουλάχιστον όσον αφορά την αγγλοσαξονική βιβλιογραφία. Ο Δεμερτζής πείθει, με την ποιότητα και τις αναφορές της επιχειρηματολογίας του, ότι ο κονστρουξιονισμός δεν οδηγεί σε κανέναν επιστημολογικό ή ηθικό σχετικισμό, ούτε και στον πολιτικό μηδενισμό, αλλά συνιστά μια προσέγγιση που διασώζει το διακύβευμα μιας ανακλαστικής νεωτερικότητας, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την ιστορικότητα των ανθρώπινων κοινωνιών και τον καταστατικό ρόλο του νοήματος και του λόγου (discourse) στη σύσταση της κοινωνικής πραγματικότητας.

Στα τρία τελευταία κεφάλαια του βιβλίου ο συγγραφέας ασχολείται με τρία φλέγοντα «εμπειρικά» ζητήματα της πολιτικής επικοινωνίας από τη σκοπιά της θεώρησης που έχει ήδη αναπτύξει. Ειδικότερα, μελετά τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού στην κοινωνία του θεάματος (κεφάλαιο 4) και το περιβάλλον ως είδηση (στο κεφάλαιο 5, όπου και εκτενής ανάλυση της συζήτησης περί διακινδύνευσης -risk), ολοκληρώνοντας τον τόμο με ένα κεφάλαιο που φέρει το χαρακτηριστικό τίτλο «Η πολιτική της ταυτότητας στο Διαδίκτυο: Δυνητικές εθνότητες και ψηφιακό έθνος» (κεφάλαιο 6). Ενα από τα προτερήματα του Δεμερτζή είναι, όπως και σε προγενέστερες δημοσιεύσεις του, η προσέγγιση των ουσιωδών ζητημάτων, τα οποία εξετάζει από σκοπιές καθόλου απλοϊκές, αλλά, αντιθέτως, αρθρωμένες σε σχέση με τις πλέον σύγχρονες συζητήσεις στο πεδίο του θεωρητικού στοχασμού, πέρα από μονομέρειες και αναγωγισμούς.

Το βιβλίο επιτυγχάνει με αξιοθαύμαστη μαεστρία και τους δύο στόχους στους οποίους αναφερθήκαμε. Με την εξαντλητική βιβλιογραφία του, τον καίριο υπομνηματισμό, την παράθεση συνόψεων στο τέλος κάθε κεφαλαίου και την ακριβολογία του, θα αποτελέσει αναντικατάστατο βοήθημα για κάθε φοιτητή -προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό-, όπως και για καθέναν που ενδιαφέρεται για το πολυσύνθετο φαινόμενο της (πολιτικής) επικοινωνίας. Με την πολύπλευρη θεωρητική εμβάθυνση και την αναλυτική πραγμάτευση κομβικών ζητημάτων στη θεωρία της επικοινωνίας και των κοινωνικών επιστημών γενικότερα, καθώς και με την εξέταση εμπειρικών ζητημάτων μεγάλης σπουδαιότητας για όλους μας, θα ικανοποιήσει, επίσης, τον απαιτητικό ερευνητή και είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει έναν διάλογο που είναι σήμερα ιδιαίτερα αναγκαίος στο υπό εξέταση πεδίο. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα έργο αναφοράς, που θα προσανατολίζει τη σχετική έρευνα για πάρα πολλά χρόνια.



ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/06/2002