Ιστορία του Ελληνικού κράτους 1830-1920

Ο τίτλος «Ιστορία του ελληνικού κράτους» είναι μια βραχυλογία, μια απλούστευση. Το κράτος είναι ένα πρίσμα, ένας φακός, ένα κέντρο εστίασης, ένας τρόπος να φέρνουμε μέσα στο οπτικό μας πεδίο την κοινωνία που παρατηρούμε. Αμέσως μετά, όμως, μπορούμε να εστιάσουμε το βλέμμα μας στους ανθρώπους.

Το ελληνικό κράτος δημιουργείται το 1828 εκ του μηδενός και, έως το 1920, αλλάζει ριζικά την ζωή των ανθρώπων που το δημιούργησαν με την φαντασία τους και με την επαναστατική τους πράξη. Τους επιβάλλει την αυθεντία και την νομιμότητά του, την βία και την εξουσία του· ελέγχει την αναμεταξύ τους βία· τέμνει, δικάζει και τιμωρεί· δεσμεύει την Εκκλησία χωρίς να την υποτάσσει, την προσκυνά και την χρησιμοποιεί, στηρίζει επάνω της μέγα μέρος της δικής του νομιμότητας· εκπαιδεύει τους νέους και τις νέες, τους μαθαίνει τον νόμο, την τάξη, την υποταγή, την εξίσωση έθνος-κράτος, τον πατριωτισμό. Με άλλα λόγια, το νεαρό ελληνικό κράτος επιβάλλει στους ανθρώπους ό,τι εν πολλοίς επιβάλλουν όλα τα κράτη. Και εκείνοι, με την σειρά τους, το ανέχονται, το αποδέχονται, το απορρίπτουν, υποκύπτουν, το περιβάλλουν με τα εθνικά σύμβολα, το διεκδικούν, εξεγείρονται, το καταλύουν προς στιγμήν για να το θεσμίσουν εξ υπαρχής, το στηρίζουν, το στελεχώνουν, το διαβρώνουν, το χρησιμοποιούν εναντίον αλλήλων. Εκείνοι διατυπώνουν τις εθνικιστικές του φαντασιώσεις, εκείνες μεταδίδουν στα παιδιά τους τις αλυτρωτικές του προσδοκίες και, όλοι μαζί, ακολουθούν τις σημαίες του, τροφοδοτούν με φόρους τα ταμεία του και με αίμα τους πολέμους του.

Γράφοντας το βιβλίο αυτό, σκοπός μου δεν ήταν να διηγηθώ «τι έγινε», αλλά να κατανοήσω το «γιατί έγινε». Δεν ήταν να διηγηθώ μια ιστορία, αλλά να την ερμηνεύσω. Και ήθελα να μιλήσω όχι μόνο στον ειδικό αναγνώστη, τον ιστορικό, τον κοινωνιολόγο, τον οικονομολόγο, όχι μόνο στον σπουδαστή της Ιστορίας και των κοινωνικών επιστημών. Ήθελα να μιλήσω, ίσως ακόμη περισσότερο, στους γενικούς αναγνώστες, στον αναγνώστη και την αναγνώστρια που αγαπούν το διάβασμα. Είναι τα πρόσωπα που περιδιαβάζουν συνεχώς στην σκέψη του κάθε συγγραφέα και οδηγούν το χέρι και την καρδιά του· και που έχουν από τον συγγραφέα μόνο δύο απαιτήσεις: να μοιραστεί μαζί τους την όποια γνώση του, προσφέροντάς τους και ολίγη τέρψη. Δύο μόνο απαιτήσεις, αλλά μεγάλες: επιβάλλουν στον συγγραφέα σαφήνεια και απλότητα γραφής, και μιαν ελάχιστη, έστω, καλαισθησία. Άλλωστε, εκτός από την σαφήνεια, αυτός είναι νομίζω ο άλλος τρόπος που έχει ο συγγραφέας για να πλησιάσει ή, όπως λέμε, να «κοιτάξει στα μάτια» τον αναγνώστη.

(Απόσπασμα από τα «Προλεγόμενα» του βιβλίου)

Κι ένα σχόλιο για το εξώφυλλο:

Η φωτογραφία του εξωφύλλου απεικονίζει, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, τον ουράνιο θόλο όπως αυτός φαινόταν τη νύχτα που ακολούθησε τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, στις 20 Οκτωβρίου 1827. Δείχνει τον ουρανό όπως τον είδαν, τη νύχτα εκείνη, γύρω από την Πύλο, όσοι είχαν επιζήσει, Έλληνες και μη, άμαχοι και μη ― όσοι ήταν παρόντες εκείνη τη στιγμή στο Παίγνιο του Κόσμου, όπως θα έλεγε ο Κώστας Αξελός.

Γ. Β. Δερτιλής

(Σχεδίαση εξωφύλλου: Ευαγγελία Κρανιώτη. Η εικόνα του εξωφύλλου δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το Αστεροσκοπείο του Παρισιού.)

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Eρμηνευτικά ζητήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - Ιστορία και ερμηνεία
O «όχλος των χασομέρηδων» και οι Έλληνες της προκοπής
Οικονομία, κοινωνία και ιστορική ερμηνεία
Ιστορική ερμηνεία και οικονομικές θεωρίες
Ο μύθος της Ψωροκώσταινας: παράδειγμα προς αποφυγήν

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – H οικο-γένεια, η οικο-νομία, οι γυναίκες, η ιστορία
Η οικογένεια: μια ιδιότυπη οικονομική κοινοπραξία
Η oικο-γένεια, η oικο-νομία, οι γυναίκες
Οι γυναίκες: πέραν της οικονομίας
Πέραν του οίκου: οι γυναίκες και η ιστορία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - Οι οικογένειες, η μετανάστευση, η διασπορά, οι κεφαλαιούχοι
Οικογένεια, προσαρμοστικότητα, οικονομία
Οι οικογενειακές επιχειρήσεις της διασποράς
Οι ομογενείς: μεταπράτες, κερδοσκόποι ή επιχειρηματίες;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - Η ομογένεια και η διασπορά: οι δικτυώσεις και ο πλούτος
Ανάπτυξη χωρίς μεγάλη βιομηχανία: γιατί όχι;
Διεθνή δίκτυα: εμπόριο, ναυτιλία, υπηρεσίες
Δίκτυα, «κέντρο» και «περιφέρεια»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 - Πόσο «περιφερειακή» είναι η Ελλάδα;
Από την παγκόσμια μητρόπολη στο χωριό της Αρκαδίας
Το κέντρο, η περιφέρεια και οι ελληνικές ιδιοτυπίες
Ομογενείς και έλληνες κεφαλαιούχοι: πέραν των συνόρων


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 - Το λερναίον κράτος: θεωρητικό το αίνιγμα, ιστορικές οι διέξοδοι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 - «Ιστορία του ελληνικού κράτους»: πώς την ερμηνεύει αυτό το βιβλίο
Η ναυτιλία και η διασπορά
Οι ελλαδικές κοινωνίες στις παραμονές της Επανάστασης: οι «αρχικές συνθήκες»
Κράτος «εκ του μηδενός»: ένα ιστορικό πείραμα
Νομιμοποίηση του κράτους: «ιδρυτικοί μύθοι» και εθνικισμός
Οικονομικά προβλήματα, ποσοτική μεγέθυνση, ποιοτική καθυστέρηση
Στρατιωτικές δαπάνες και υπερχρέωση: το τίμημα του εθνικισμού
Νομιμοποίηση του κράτους: πελατειακές σχέσεις, μεταρρυθμισμός, συναίνεση
Νομιμοποίηση του κράτους: οι μεταρρυθμίσεις
Εθνικισμός και μεταρρυθμισμός: ένα αντιδημοκρατικό μείγμα

ΜΕΡΟΣ A΄: Η ναυτιλία, η διασπορά, τα κράτη (1750-2000)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α1 - Μια ερμηνεία
Α1.1 Η Ελλάδα, η θάλασσα, η μακρά διάρκεια
Α1.2 Ο Έλληνες και η Μεσόγειος: έμποροι, καραβοκύρηδες, πειρατές
Α1.3 Η Μεσόγειος, η βαλκανική ενδοχώρα, τα δίκτυα (17ος-20ός αιώνας)
Α1.4 Τα ναυτιλιακά δίκτυα: από την παράδοση στην νεωτερικότητα (18ος-20ός αιώνας)
Α1.5 Από τις αυτοκρατορικές σημαίες στην παγκοσμιότητα
Α1.6 Οι πλοιοκτήτες: μεταναστεύσεις, προσαρμογές, μεταλλάξεις (19ος-20ός αιώνας)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α2 - Ελληνική και ομογενειακή ναυτιλία: συγκρίσεις και συγκλίσεις (1830-2002)
Α2.1 Η ανασυγκρότηση (1830-1914)
Α2.1 Παράρτημα. Η μετεπαναστατική ναυτιλία: στοιχεία και παρερμηνείες
Α2.2 Η καμπή (1914-1938)
Α2.3 Η άνοδος στην πρωτοκαθεδρία (1945-2002)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α3 - Η ναυτιλία, η οικονομία, το κράτος: ερμηνευτικές προεκτάσεις
Α3.1 Το κράτος και η ναυτιλία: πρώιμα διλήμματα
Α3.1 Παράρτημα. Το κράτος και η ναυτιλία: πρώιμα διλήμματα
Α3.2 Η Σύρα, η Χάνσα και ο ελλείπων κρίκος

ΜΕΡΟΣ Β΄: Η κοινωνία: διαμόρφωση αρχικών συνθηκών (1750-1830)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β1 - Το φυσικό περιβάλλον
Β1.1 Η φύση
Β1.2 Η φύση και οι άνθρωποι
Β1.3 Η φύση και η γαιοκτησία
Β1.4 Μεγάλη γαιοκτησία και οικογενειακή μικροκαλλιέργεια

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β2 - Κοινωνικό περιβάλλον και σχέσεις εξουσίας
Β2.1 Η Εκκλησία, οι προεστοί, οι αστοί, η εξουσία
Β2.2 Έμποροι, τοκιστές και χωρικοί
Β2.3 Δανεισμός και πατρωνεία: ένα κοινωνικό κονίαμα
Β2.4 Δικτυώσεις και κοινωνικές ιεραρχίες
Β2.5 Τα ελληνορθόδοξα δίκτυα από τον 18ο στον 19ο αιώνα: ιδιοτυπίες
Β2.5 Παράρτημα. Αστοί και χωρικοί: διαμάχες, προσαρμογές, συμβιβασμοί

ΜΕΡΟΣ Γ΄: Εκ του μηδενός: εθνικό κράτος, εθνική οικονομία, εθνική πολιτική (1825-1863)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ1 - Ένα καταχρεωμένο νεογέννητο κράτος
Γ1.1 Εθνικό κράτος, εθνικό νόμισμα – και εθνικά δάνεια
Γ1.2 Τα δάνεια, το Ανατολικό Ζήτημα και οι Δυνάμεις


ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ2 - Το χρέος προς την Ευρώπη: τα δάνεια του 1825 και του 1832
Γ2.1 Τα δάνεια της Ανεξαρτησίας (1824-1825): φιλέλληνες και τραπεζίτες
Γ2.2 Τα δάνεια του 1832: οι Δυνάμεις και η Ελλάδα
Γ2.3 Η τακτική των ελληνικών κυβερνήσεων
Γ2.4 Στρατηγική και τακτική των Δυνάμεων
Γ2.4 Παράρτημα. Η στρατηγική των Δυνάμεων και το διεθνές δίκαιο
Γ2.5 Τα δάνεια, οι Δυνάμεις και η 3η Σεπτεμβρίου 1843

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ3 - Το κράτος, οι κοινωνικές δυνάμεις, η γαιοκτησία
Γ3.1 Το κράτος και οι κοινωνικές ιεραρχίες
Γ3.2 Η μοναρχία και οι αρχηγεσίες
Γ3.3 Η μοναρχία και οι χωρικοί
Γ3.4 Η μοναρχία απέθανε, ζήτω η βασιλεία!
Γ3.5 Η αγροτική μεταρρύθμιση: τα προοίμια

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ4 - Eθνικό κράτος, Εθνική Τράπεζα
Γ4.1 Η ίδρυση της τράπεζας 239-240
Γ4.2 Η τράπεζα και το κράτος 240-245
Γ4.3 Οι τοκιστές και η τράπεζα 246-250
Γ4.4 Κτηματική και αγροτική πίστη 251-253
Γ4.5 Από τις κρίσεις του 1848 στον Κριμαϊκό Πόλεμο 253-254
Γ4.5 Παράρτημα. Η δραχμή: «κερδοσκοπία» και
αναγκαστική κυκλοφορία 254-263

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ5 - Χώρα αγροτών, κτηνοτρόφων και ληστών
Γ5.1 Η ύπαιθρος, δεξαμενή της ελληνικής κοινωνίας
Γ5.2 Η φύση και οι φτωχοί: σιτοδεία και λιμός
Γ5.3 Λιμός, σεισμός, ηθικός καταποντισμός
Γ5.4 Η φύση και οι λιγότερο φτωχοί: προσαρμογή και επιβίωση
Γ5.5 Η ύπαιθρος, η ληστεία και το κράτος
Γ5.6 Το λαθρεμπόριο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ6 - Ο πληθυσμός: λιμοί, λοιμοί και προσαρμογές
Γ6.1 Πληθυσμός: η μακρά διάρκεια
Γ6.1 Παράρτημα. Πληθυσμός και κρίσεις διατροφής πριν από την Ανεξαρτησία
Γ6.2 Πληθυσμική αραιότητα
Γ6.3 Προσαρμογές: η μετανάστευση
Γ6.4 Προσαρμογές: η εκπαίδευση
Γ6.5 Πληθυσμική αραιότητα και εργασιακό δυναμικό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ7 - Η εθνική οικονομία: εκ του μηδενός
Γ7.1 Η «παραοικονομία» του 19ου αιώνα: πώς την αξιολογούμε;
Γ7.1 Παράρτημα. Η «παραοικονομία» του 19ου αιώνα: πώς την αξιολογούμε;
Γ7.2 «Πλούτον από σποδού»: από την ύπαιθρο στις πόλεις
Γ7.2 Παράρτημα. «Πλούτον από σποδού»: από την ύπαιθρο στις πόλεις
Γ7.3 Ο πλούτος των πόλεων: Εθνική Τράπεζα, Εθνική Οικονομία
Γ7.3 Παράρτημα. Εθνική Τράπεζα, Εθνική Οικονομία

ΜΕΡΟΣ Δ΄: Εθνικισμός, κράτος και Ανατολικό Ζήτημα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ1 - Ο εθνικισμός, ο αλυτρωτισμός και η νομιμοποίηση του κράτους
Δ1.1 Εξοπλισμοί και υπερχρέωση του κράτους
Δ1.2 Οι εξοπλισμοί και το κράτος-έθνος
Δ1.3 Οι απαρχές του «Γένους»: Βυζαντινοί και Έλληνες
Δ1.4 Πριν από τον εθνικισμό: το «Γένος» και ο αρχέγονος πατριωτισμός
Δ1.5 Βιωματικές ταυτίσεις: τα ψυχικά θεμέλια του πατριωτισμού
Δ1.6 Το κράτος-έθνος
Δ1.7 Ο εθνικισμός της αυταπάρνησης και η νομιμοποίηση του κράτους
Δ1.8 Οι εξοπλισμοί, οι δαπάνες και η εθνική συναίνεση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ2 - Ο εθνικισμός και το Ανατολικό Ζήτημα (1830-1863)
Δ2.1 Οι Δυνάμεις και η ελληνική εξωτερική πολιτική
Δ2.2 Ο Κριμαϊκός Πόλεμος, τα δάνεια και η κατοχή του Πειραιά
Δ2.3 Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος και η δυναστιακή μεταβολή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ3 - Ο εθνικισμός και το Ανατολικό Ζήτημα (1864-1881)
Δ3.1 Το Ανατολικό Ζήτημα, η Μεγάλη Βρετανία και ο Γεώργιος Α΄
Δ3.2 Ο Γλάδστων, η Λιλιπούτη και ο «μοχλός των δανείων»
Δ3.3 Η βρετανική πρωτοκαθεδρία
Δ3.4 Η Ελλάδα και η υπερδύναμη
Δ3.5 Ο συμβιβασμός για τα δάνεια: μια ερμηνεία

ΜΕΡΟΣ Ε΄: Θεμελιώσεις: το κράτος, η κοινωνία, η οικονομία (1830-1890)
Προλεγόμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε1 - Κράτος εκ του μηδενός
Ε1.1 Η διοίκηση
Ε1.2 Οι επείγοντες θεσμοί
Ε1.3 Δικαιοσύνη και εκπαίδευση: θεμέλια αυθεντίας και νομιμότητας
Ε1.4 Συγκεντρωτισμός, πατρωνεία και πλέγμα εξουσίας
Ε1.5 Στρατός και δημόσια τάξη
Ε1.6 Ελευθερία, δημόσια τάξη και απεργία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε2 - Η οικονομία και η ύπαιθρος
Ε2.1 Οι αριθμοί και οι άνθρωποι
Ε2.1 Παράρτημα. Αριθμοί, άνθρωποι και θερμίδες
Ε2.2 Οι μικροκαλλιεργητές και τα προϊόντα επιβίωσης
Ε2.3 Μεταξύ σιτοδείας και σιτάρκειας: ένα εκατονταετές δίλημμα
Ε2.3 Παράρτημα. Μεταξύ σιτοδείας και σιτάρκειας: η Θεσσαλία
Ε2.4 Η ευημερία της σταφίδας
Ε2.5 Από την ευημερία στην κρίση
Ε2.5 Παράρτημα. Ο προϋπολογισμός της αυτοκρατορίας- και η σταφίδα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε3 - Οι κοινωνικές τάξεις: συσχετισμοί δυνάμεων, ιεραρχίες, κινητικότητες
Ε3.1 Πλεόνασμα, επενδύσεις, κοινωνική κινητικότητα
Ε3.2 Οι γαιοκτήμονες
Ε3.3 Γαιοκτήμονες, προεστοί και πολιτική:
«La fin des notables»
Ε3.4 Κτηματίες, έμποροι και χωρικοί: διαμάχη και συμβιβασμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε4 - Οι πόλεις: μοντερνισμός, εκβιομηχάνιση, ευρωπαϊκά υποδείγματα
Ε4.1 Νέα εδάφη, νέος πληθυσμός, νέα κοινωνική διάρθρωση
Ε4.2 Η εξιδανίκευση της βιομηχανίας
Ε4.3 Στην Ελλάδα: η «μετακένωση» της ιδεολογίας
Ε4.4 H βιομηχανία και το ζήτημα των τραπεζών

ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄: Θεμελιώσεις: το κράτος, οι κεφαλαιούχοι και το πλέγμα εξουσίας (1870-1905)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ1 - Τα Λαυρεωτικά: ένα ιστορικό παράδειγμα
ΣΤ1.1 Ο περί Λαυρίου νόμος
ΣΤ1.2 Τα μήλα της έριδος: Λαύριο, δάνειο, τράπεζες
ΣΤ1.3 Η πολιτική κρίση: η αποπομπή Βούλγαρη
ΣΤ1.4 Η πολιτική κρίση: η άνοδος Δεληγεώργη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ2 - Τα Λαυρεωτικά, η πολιτική κρίση, η εξουσία
ΣΤ2.1 Εισαγωγή: τα αίτια και οι πρωταγωνιστές της κρίσης
ΣΤ2.2 Ο θρόνος, η εξωτερική πολιτική και οι Δυνάμεις
ΣΤ2.3 Οι Δυνάμεις, η Αυλή και το πλέγμα εξουσίας
ΣΤ2.4 Το πλέγμα εξουσίας, οι κυβερνήσεις, οι ομογενείς
ΣΤ2.5 Το πλέγμα εξουσίας: ο θίασος επί σκηνής
ΣΤ2.6 Ο από μηχανής θεός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ3 - Τα Λαυρεωτικά, το χρηματιστήριο, το «κοινό», οι ιδέες
ΣΤ3.1 Στο χρηματιστήριο
ΣΤ3.2 Τα Λαυρεωτικά και οι πύργοι στην Iσπανία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ4 - Πέραν των συνόρων: τα ξένα κεφάλαια
ΣΤ4.1 Η ανάγκη ξένων κεφαλαίων
ΣΤ4.2 Οι στρατηγικές των ευρωπαίων κεφαλαιούχων
ΣΤ4.3 Ελληνικά ομόλογα και οι ξένοι ομολογιούχοι: κερδισμένοι ή χαμένοι;
ΣΤ4.4 Οι ομογενείς στην Ελλάδα: «ξένες» ή «ελληνικές» επενδύσεις;
ΣΤ4.5 Βρετανικές επενδύσεις στην Ελλάδα: η ιδεοληψία της εκμετάλλευσης
ΣΤ4.6 Μια αγγλική επένδυση στην Ελλάδα: τα παράλογα της οικονομίας;
ΣΤ4.7 Μια ελληνική επένδυση στην Αγγλία: η οικονομία του παραλόγου;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ5 - Η αναπόδραστη «πτώχευση» (1878-1892)
ΣΤ5.1 Δεκατέσσερα χρόνια υπερχρέωσης: 1879-1893
ΣΤ5.2 Η υποτίμηση: θεμελιώδη και δευτερεύοντα αίτια
ΣΤ5.2 Παράρτημα. Η υποτίμηση: θεμελιώδη και δευτερεύοντα αίτια

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ6 - «Πτώχευση» και ανάκαμψη (1885-1906)
ΣΤ6.1 Τα βασικά αίτια
ΣΤ6.2 Ελεύθερες αγορές
ΣΤ6.3 Ολιγοπώλια και δίκτυα
ΣΤ6.4 Το δίκτυο των δικτύων
ΣΤ6.5 Το μεγαδίκτυο και το κράτος
ΣΤ6.6 «Κερδοσκοπία» και «κυβεία»
ΣΤ6.6 Παράρτημα. «Κερδοσκοπία» και «κυβεία»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ7 - Οι κεφαλαιούχοι, το κράτος, το νόμισμα και η εξουσία
ΣΤ7.1 Οι κεφαλαιούχοι, η Eθνική Tράπεζα, το κράτος
ΣΤ7.2 Οι προβλέψεις και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος
ΣΤ7.3 Πέραν της οικονομίας: το κράτος, το νόμισμα, το πλέγμα εξουσίας

ΜΕΡΟΣ Ζ΄: Υστερήσεις: η βιομηχανία, οι υποδομές, το κράτος (1860-1940)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ1 - Μια επανάσταση που δεν έγινε
Ζ1.1 Μια ανεκμετάλλευτη ευνοϊκή συγκυρία (1815-1870)
Ζ1.2 Η χρονολογία της εκβιομηχάνισης
Ζ1.3 Προϋποθέσεις της εκβιομηχάνισης: θεωρία και πραγματικότητα
Ζ1.4 Εργατικό δυναμικό
Ζ1.5 Εργατικό δυναμικό και μετανάστευση
Ζ1.6 Τεχνογνωσία
Ζ1.7 Εσωτερική ζήτηση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ2 - Μια αναιμική «πρώτη εκβιομηχάνιση»
Ζ2.1 Η αδυναμία των δυναμικών κλάδων
Ζ2.2 Η ισχνότητα των ξένων επενδύσεων
Ζ2.2 Παράρτημα. Βιομηχανικές επενδύσεις ξένων κεφαλαίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ3 - Επενδυτικές στρατηγικές και ανεπάρκεια επενδύσεων
Ζ3.1 Επενδύσεις: η θεωρία και οι άνθρωποι
Ζ3.2 Οι γαιοκτήμονες και οι μικροϊδιοκτήτες
Ζ3.3 Οι κεφαλαιούχοι
Ζ3.4 Οι τράπεζες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ4 - Το κράτος, οι υποδομές, ο προστατευτισμός
Ζ4.1 Ανεπάρκεια δημοσίων επενδύσεων, ανεπαρκείς υποδομές
Ζ4.1 Παράρτημα. Δημόσια έργα και κρίσιμη μάζα επενδύσεων
Ζ4.2 Το δασμοβίωτο κράτος
Ζ4.2 Παράρτημα. Προοίμια προστατευτισμού: 1857-1900

ΜΕΡΟΣ Η΄: Μεταρρυθμίσεις: κράτος και κοινωνικές ιεραρχίες (1830-2000)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η1 - Η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία και οι μεταρρυθμίσεις
Η1.1 Από τον μοναρχικό πατερναλισμό στον δημοκρατικό μεταρρυθμισμό
Η1.1 Παράρτημα. Παράδοξες συγκρίσεις: ελληνικός και βρετανικός κοινοβουλευτισμός =
Η1.2 Η μεταρρύθμιση της γαιοκτησίας (1835-1924) =
Η1.3 Η μεταρρύθμιση του πιστωτικού συστήματος (1860-1929)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η2 - Η μεταρρύθμιση της φορολογίας (1840-1955)
Η2.1 Τα αγροτικά στρώματα: από την υπερ- στην υπο-φορολόγηση
Η2.1 Παράρτημα. Τα αγροτικά στρώματα: από την υπερ- στην υπο-φορολόγηση
Η2.2 Τα ανώτερα αστικά στρώματα: από την αφορολογησία στην ασυδοσία
Η2.3 Τα κατώτερα αστικά στρώματα: κατευθείαν στην υπερφορολόγηση =
Η2.3 Παράρτημα. Χρονικό των φορολογικών μεταβολών, 1836-1955

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η3 – Μεταρρυθμισμός και δημοκρατία (1830-2000)
Η3.1 Η ερμηνεία: αίτια και συνέπειες
Η3.2 Παρερμηνείες και ερμηνείες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η4 - Μεταρρυθμίσεις, παροχές και κατανομή του πλούτου (1830-2000)
Η4.1 Τα αγροτικά στρώματα: οι επιπαροχές
Η4.1 Παράρτημα. Η συνέχεια των παροχών στην ύπαιθρο, 1960-2000
Η4.2 Τα ανώτερα αστικά στρώματα: οι υπερπαροχές
Η4.3 Τα κατώτερα αστικά στρώματα: οι αντιπαροχές
Η4.4 Ανακεφαλαίωση και συμπεράσματα: οι αναπάντεχες συνέπειες

ΜΕΡΟΣ Θ΄: Εξορμήσεις, 1904-1920
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ1 - Εθνικισμός, στρατιωτικές δαπάνες, υπερχρέωση
Θ1.1 Επί ποδός πολέμου: 1854-2000
1.2 Στρατιωτικές δαπάνες, δημόσιο χρέος και φορολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ2 - Από τον ξεπεσμό στην αφύπνιση (1897-1914)
Θ2.1 Ένα μικρό «οικονομικό θαύμα»
Θ2.2 Τα αίτια της ανάκαμψης
Θ2.3 Η ανάκαμψη
Θ2.3 Παράρτημα. Ο διεθνής έλεγχος και οι απαρχές της στατιστικής
Θ2.4 Ο εξωγενής εκσυγχρονισμός
Θ2.4 Παράρτημα. Η διεθνής κρίση, ο Βασιλεύς Βάμβαξ και η Τράπεζα της Ανατολής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ3 - Το Κίνημα του 1909
Θ3.1 Ένα ζοφερό κλίμα
Θ3.2 Από την συνωμοσία στο πραξικόπημα: μια πυκνή συγκυρία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ4 - Η πολιτεία του Στρατιωτικού Συνδέσμου (1909-1910)
Θ4.1 Η διακήρυξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου και τα αίτια του κινήματος
Θ4.2 Οι λοχαγοί στην εξουσία: ένα δύσκολο πεντάμηνο
Θ4.3 Η διαδήλωση του Συνδέσμου και οι επαγγελματικές οργανώσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ5 - Η άνοδος του Ελευθερίου Βενιζέλου
Θ5.1 Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Αθήνα: προς Αναθεωρητική Βουλή
Θ5.2 Εκλογές και κυβέρνηση Βενιζέλου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ6 - Η μεταβολή του 1909-1912: Ερμηνείες και παρερμηνείες
Θ6.1 Η συγκυρία και η μακρά διάρκεια
Θ6.2 Στρατιωτική ιδεολογία, κοινωνική προέλευση και κράτος
Θ6.3 Ο στρατός, το κράτος και οι κοινωνικές τάξεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ7 - Η δεκαετία των πολέμων: 1912-1922
Θ7.1 Πόλεμος: ένα ιστορικό αίνιγμα
Θ7.2 Η ευφορία της νίκης: 1912-1918
Θ7.3 Η αφανής ευημερία
Θ7.4 Από την ευημερία στην κρίση: 1919-1922
Θ7.5 Από τον θρίαμβο στην καταστροφή: 1912-1922

ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Πηγές
Α΄. Αρχεία
Β΄. Επίσημα δημοσιεύματα
Γ΄. Διάφορα
Βιβλιογραφία
Δημοσιεύματα στην ελληνική γλώσσα
Δημοσιεύματα σε ξένες γλώσσες
Ευρετήρια
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ
ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΙΩΝ, 1828-1940
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, 1750-1920