Κακός χαρακτήρας

Μια σοφή δεκαεξάχρονη - Μια ευάλωτη businesswoman - Μια ξοφλημένη ντίβα - Ένας μηχανόβιος γόνος - Ένας ονειροπόλος ήρωας πολέμου - Μια παραχαϊδεμένη κόρη - Ένας μοναχικός σαραντάρης - Ένας διανοούμενος πρώην κατάδικος - Μια αναρχική Αλβανίδα
Εννιά αξέχαστοι χαρακτήρες.


Τον θυμόταν γεροδεμένο, ξανθό με μακριά μαλλιά, χρυσαφένιο Ερμή, ψηλό άλογο καβάλα στη μηχανή του, μια Tenere 750, κόκκινη παθιασμένη φοράδα που ο Ζακ την αποκαλούσε «το ταίρι μου».
Όλες οι μικρές ήταν τσμπημένες μαζί του. Τον λαχταρούσαν κρυφά γιατί καμία δε τολμούσε να διεκδικήσει τον Θεό τους· τίποτα. Στους αγώνες με τις μηχανές τρέχανε σαν τρελές πάνω κάτω στη γέφυρα, ίδιες όλες, μαυροντυμένες φούστα-μπλούζα, έδειχναν λίγη σάρκα, λαιμό ή μαύρο σουτιέν και έφτιαχναν τους αναβάτες, έκαναν κι οι δύο πλευρές το κομμάτι τους.
«Ζακ...», τσίριζαν «Ζακ» και χάνονταν οι φωνές τους στο ζουμ της μηχανής. Περνούσε κάτω από τη γέφυρα το ταίρι του Ζακ και νιώθανε τους κραδασμούς οι μικρές κάτω από τα πόδια τους, κάτω από τις φούστες τους. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πώς οικειοποιείσαι κάποιον ξένο και πώς τον εαυτό σου; Ποια μυστική απόσταση διανύουν οι λέξεις μέχρι να φτάσουν στον «άλλο»; Ποια τα αίτια της περίεργης δυσλεξίας που προσβάλλει το σύγχρονο άνθρωπο; Πόση ακριβώς είναι η διάρκεια της ασυλίας ενός ψέματος; Πότε αρχίζεις να μιλάς; Η Λουκία Δέρβη (γενν. 1972) στην πρώτη της πεζογραφική εμφάνιση μας συστήνει εννιά χαρακτήρες που πασχίζουν να απεγκλωβιστούν από μια νοσηρή εσωστρέφεια. Τα πρόσωπα των ιστοριών της άλλοτε καταχωνιάζουν την απογοήτευσή τους πίσω από μαραμένα χαμόγελα, άλλοτε μασκαρεύουν τις φοβίες τους με παραπλανητικές άμυνες κι άλλοτε αποτολμούν να συναντηθούν με τον εαυτό τους για να αντικρίσουν τον κόσμο γύρω τους. Σε κάθε περίπτωση υποφέρουν από την απουσία ενός συνομιλητή ή αλλιώς, από το βάρος απρόφερτων λέξεων, ματαιωμένων εξομολογήσεων. Οι ιστορίες αποτυπώνουν με ενάργεια και γρήγορους ρυθμούς τη σύγχρονη πραγματικότητα και τις στρεβλώσεις που επιφέρει σε ανθρώπους ευάλωτους και ανίσχυρους ψυχικά. Τη συγγραφέα προσελκύουν πρόσωπα συνήθη και φοβισμένα, τα οποία αργόσυρτα τραβιούνται στο περιθώριο της ίδιας τους της ύπαρξης. Η ματιά της όμως δεν παύει να είναι ανακουφιστικά νεανική και εμφανώς αισιόδοξη, στοιχείο που ευεργετεί ακόμα και τα πιο αδύναμα διηγήματα της συλλογής.



Δύσκολη επικοινωνία



Η επαγγελματική ρουτίνα, το οικογενειακό περιβάλλον, οι αποσιωπημένες επιθυμίες, οι μελλοντικές προσδοκίες, οι ερωτικές διαψεύσεις υφαίνουν το δίχτυ μέσα στο οποίο ασφυκτιούν οι ήρωες της Δέρβη. Ιδιαίτερα ο οικογενειακός μικρόκοσμος επανειλημμένως υποδεικνύεται ως εστία μειονεξιών και παρεμποδισμένης αναπνοής, μολονότι του αναγνωρίζονται οι αγαθότερες των προθέσεων. Παραδόξως τα πιο δυνατά κείμενα είναι εκείνα όπου πρωταγωνιστούν πρόσωπα μεγαλύτερης ηλικίας από τη συγγραφέα. Ξεχωρίζω εύκολα τα διηγήματα «Καπνός» και «Promenade des Anglais» και λιγότερο τον «Τέλειο γάμο» και το ομότιτλο του βιβλίου. Και στα τέσσερα διηγήματα η συγγραφέας σκιαγραφεί ανθρώπους φιμωμένους από μια αφόρητη, αθέλητη μοναχικότητα, οι οποίοι αγωνιούν να εναποθέσουν σ' έναν σύντροφο τα ανείπωτα φορτία τους. Στον «Καπνό», πιθανότατα την αρτιότερη ιστορία της συλλογής, ένας σαραντάρης υπάλληλος ξενοδοχείου ασκείται στην ελάχιστη επικοινωνία ανταλλάσσοντας καθημερινά μετρημένες, απαράλλαχτες λέξεις με μια συνεπιβάτισσά του στο λεωφορείο. Το μέτρημα των εσόδων μπροστά στο ταμείο συνιστά την εντονότερη συγκίνησή του ενώ η συντροφιά του λεωφορείου, τη θερμότερη επαφή της καθημερινότητάς του. Τα κενά γεμίζονται με ονειροπολήσεις που ολοένα θολώνουν την πραγματικότητα. Μέχρι που όλα, φαντασιώσεις και άνθρωποι, αρχίζουν να γίνονται καπνός. Η μόνη σταθερή της ζωής του συνοψίζεται σε ένα απολύτως χειροπιαστό αίσθημα εγκατάλειψης. Λεπτοδουλεμένος χαρακτήρας, υπόγειο χιούμορ, περιγραφικές λεπτομέρειες που φορτίζουν συγκινησιακά, συγκρατημένες ανατροπές αποτελούν τα μικρά επιτεύγματα της Δέρβη στη συγκεκριμένη ιστορία, από τις πιο «γήινες», γνήσιες του βιβλίου. Η ηθοποιός τού «Promenade des Anglais» θυμίζει τον ξενοδοχοϋπάλληλο ως προς την ευκολία οικείωσης με πλασματικούς χαρακτήρες και καταστάσεις. Ευκολία που σταδιακά μεταλλάσσεται σε καταπιεστική συνήθεια και τελικά σε συναισθηματική ανικανότητα. Οπως ο υπάλληλος επικοινωνούσε ανταλλάσσοντας προκατασκευασμένες φράσεις, τυπικές και ακίνδυνες, έτσι και η ηρωίδα λόγω επαγγέλματος (διακριτικό, αλλά λειτουργικό εύρημα) επιδιώκει την επιβράβευση ζώντας ψεύτικες ζωές, μιλώντας μια ψεύτικη γλώσσα, ξεχνώντας και παραμερίζοντας τον εαυτό της. Κι αν δεν χάνει τα λόγια της στη σκηνή, έχει χάσει την ικανότητα να εκφράζεται ουσιαστικά, να μιλάει με τις δικές της λέξεις. Αποφασίζει, επομένως, απαλλαγμένη από σκηνικές οδηγίες, να ανακαλύψει την προσωπική της γλώσσα, η οποία θα στοχεύει στην προσέγγιση του εκάστοτε ακροατή της και όχι στην τήρηση προστατευτικών αποστάσεων. Σαφώς λιγότερο δυναμική η ηρωίδα του «Τέλειου γάμου» αλλά εξίσου χαμένη σε άρρητους λαβυρίνθους. Φόβοι και πανικοί που δεν εκτονώνονται με την εκμυστήρευση την τυραννούν και επισύρουν τη φορτική ανησυχία των δικών της, μια δεύτερη τυραννία εκείνοι. Ενα συνωμοτικό κλείσιμο του ματιού, λίγη ενθάρρυνση, ένα φιλικό σπρώξιμο και η ηρωίδα απογειώνεται αναπτερωμένη.

Ο τίτλος τόσο του βιβλίου όσο και του ομότιτλου με αυτό διηγήματος αποδεικνύεται παραπλανητικός στο μέτρο που όλοι ανεξαιρέτως οι χαρακτήρες δικαιολογημένα αξιώνουν τη συμπάθεια της συγγραφέα και του αναγνώστη. Ο προσδιορισμός «κακός» είναι παράταιρος και άδικος για όλους και επιπλέον σαρκαστικός όσον αφορά την πρωταγωνίστρια του σχετικού διηγήματος. Ο τίτλος σχολιάζει ειρωνικά την κακία που συχνά εμπνέουν άνθρωποι περίκλειστοι, αδύναμοι και γι' αυτό οχυρωμένοι, τραυματισμένοι και γι' αυτό επιθετικοί. Η Δέρβη πλάθει με διεισδυτικότητα έναν πολυδιάστατο γυναικείο χαρακτήρα, συμπληρώνοντας το φρικτό στερεότυπο «ήταν πρώτα διευθύντρια και μετά γυναίκα» με πολύ πιο εύστοχες και λεπταίσθητες παρατηρήσεις. Καταδεικνύει αποφάσεις και επιλογές που απολήγουν σε αδιέξοδα, αναστολές που μεγεθύνονται σε βαρίδια, υπαινίσσεται την αδυναμία κατανόησης και συμφιλίωσης με τη διαφορετικότητα, τη δυσκολία παραδοχής αυτής της κοινότατης πάθησης, της μοναχικότητας. Στο ίδιο πνεύμα με τις προαναφερθείσες κινείται και η τελευταία ιστορία. Εντυπωσιακή η πρώτη σελίδα του διηγήματος. Ο ήρωας παρατηρεί έναν αστακό σε γυάλα, αδημονώντας για τη στιγμή που θα απεκδυθεί το κουφάρι του και θα αλλάξει δέρμα. Κάνοντας μια παρένθεση, θα ήθελα να αναφέρω ότι στις αρετές τής πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέα συγκαταλέγεται και ο έξυπνος, δελεαστικός τρόπος με τον οποίο ανοίγει τις ιστορίες της, σε αντίθεση με τις κατακλείδες που φανερώνουν αμηχανία και κάποτε βιασύνη. Εντυπωσιακή, λοιπόν, η αρχή, ενδιαφέρουσα η ζηλοφθονία του πρωταγωνιστή για το προνόμιο του αστακού να βγαίνει καινούργιος μέσα από το παλιό πετσί του, αλλά υπάρχει μια διακριτή ασυνέπεια. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής δεν πείθει ούτε για το φύλο του ούτε για τη «δραστηριότητά» του. Ενας πρώην κατάδικος που ασφυκτιά μέσα στο ίδιο του το δέρμα, ρέπει στη φιλοσοφία και σκέφτεται σαν την ανέραστη καριερίστα, είναι ένας χαρακτήρας, όχι κακός, αλλά οπωσδήποτε κακοδουλεμένος.



Απροσεξίες και ευστοχίες



Η Δέρβη συμπάσχει με τους ήρωές της και τους προσφέρει την απαιτούμενη προσοχή, το χώρο και φυσικά τη φωνή για να αρθρώσουν και να ξεφορτωθούν όσα τους δένουν τη γλώσσα. Συμπονετική και ευαίσθητη προς τους μεγαλύτερούς της, γίνεται κάπως επιπόλαιη με τους ομηλίκους της ή μικρότερους από αυτή. Αναφέρομαι στα δύο πρώτα διηγήματα, τα οποία δίνουν μια άκρως λανθασμένη εντύπωση για το ύφος και το περιεχόμενο του βιβλίου. Εφηβικοί προβληματισμοί και ανησυχίες, επιδερμικά πορτρέτα, χαριτωμένα σχόλια για την υποκειμενικότητα της ευτυχίας, μικρές οικογενειακές συμφορές και ερωτικά ναυάγια δοσμένα με τρόπο ανάλαφρο, αν όχι αφελή κάποιες φορές. Από το άλλο μέρος, τα διηγήματα «Κλέφτικο» (προσωπικές επαναστάσεις, ιδεολογικές προστριβές, κοινωνικές έγνοιες και ερωτικά πάθη αναστατώνουν πολυμελή οικογένεια στην Αλβανία του '80) και «Υπέρ πατρίδος» (σκοπιές σε απόκοσμα φυλάκια, φαντασιώσεις ηρωικού μεγαλείου, περιδιαβάσεις στα σύννεφα, ακέφαλες νύφες και αλαφροΐσκιωτοι, αμετάκλητα ζευγαρωμένοι στον κάτω κόσμο) αποκλίνουν τόσο από τα υπόλοιπα που μοιάζουν ξένα σώματα στη συλλογή. Με εξαίρεση αυτές τις δύο, μάλλον εκκεντρικές ιστορίες, η Δέρβη χαρτογραφεί με επιδεξιότητα τη σύγχρονη καθημερινότητα, αποδίδοντας με άνεση και καυστικότητα τόσο τα άγχη του μεγαλοαστικού μοντέλου ζωής όσο και τις στερήσεις λιγότερο ευνοημένων προσώπων.

Οπως σημείωνα εισαγωγικά, οι σημαντικότερες επιτεύξεις τής Λουκίας Δέρβη είναι η ζωηρή γραφή της και ο έντονος αφηγηματικός ρυθμός. Οι ιστορίες αναπτύσσονται στην κατάλληλη έκταση ώστε να μην κουράζουν, ακόμα και οι πιο αδιάφορες από αυτές, διαπνέονται από έναν κοινό προβληματισμό που δικαιολογεί τη συνύπαρξή τους και παράλληλα διαθέτουν ελκυστική πλοκή που ξετυλίγεται πολύ γρήγορα και συνήθως απρόβλεπτα. Στοιχεία υπεραρκετά για να εγγυηθούν μια αναμφίβολα ευχάριστη ανάγνωση. Αν συνυπολογίσουμε τη νεανική, αλλά καθόλου μάγκικη ή κυνική, γραφή και τη δροσερή ματιά, έχουμε κάθε λόγο να ανοίξουμε το βιβλίο. Το επόμενο βήμα τής Δέρβη θα κριθεί πρωτίστως από την επιλογή της θεματολογίας της.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/05/2005