Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγορακρίτου (δεμ.)

Αφορμή για τη συστηματική έρευνα του έργου του Αγορακρίτου και του εργαστηρίου του που παρουσιάζεται σ' αυτή τη μονογραφία στάθηκε η αναπάντεχη ανακάλυψη πολλών και σημαντικών θραυσμάτων από το ίδιο το λατρευτικό άγαλμα της Νέμεσης, που ήταν, σύμφωνα με τις μαρτυρίες της αρχαίας παράδοσης, το περιφημότερο έργο του καλλιτέχνη. Από το άγαλμα της Νέμεσης, που ήταν στημένο στο ιερό της θεάς στο Ραμνούντα, ήταν γνωστά ως τώρα μόνον ένα θραύσμα της κεφαλής και λιγοστά θραύσματα από τις μορφές που διακοσμούσαν τη βάση του.
Η ανεύρεση και η ταύτιση των σπαραγμάτων του αγάλματος, που παρέμεναν μέχρι τώρα ξεχασμένα στις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου και στην αποθήκη του αρχαιολογικού χώρου στο Ραμνούντα (βλ. σχετική ανακοίνωση στα Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών 3, 1970, 407 κε.), άνοιξε καινούριους δρόμους στην έρευνα του έργου του Αγορακρίτου. Η μελέτη των θραυσμάτων του πρωτοτύπου μας επέτρεψε να καθορίσουμε με βεβαιότητα τα βασικά χαρακτηριστικά του τύπου και να τον αναγνωρίσουμε σε ρωμαϊκά αντίγραψα. Κερδίσαμε έτσι όχι μόνο το περιφημότερο έργο ενός ονομαστού καλλιτέχνη, αλλά και ένα από τα γλυπτά αριστουργήματα της κλασικής πλαστικής. Το άγαλμα της Νέμεσης, το μοναδικό ως τώρα πρωτότυπο έργο που βγήκε από το χέρι ενός μεγάλου καλλιτέχνη του φειδιακού κύκλου, είναι συνάμα και το μοναδικό μέχρι σήμερα μεγάλο λατρευτικό άγαλμα που μας σώθηκε από τον 5ο αιώνα π.Χ.
Η μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο (Ι) αναφέρεται στο λατρευτικό άγαλμα της Νέμεσης. Μετά από μια σύντομη αναφορά των μαρτυριών της αρχαίας παράδοσης για το άγαλμα και των μέχρι τώρα προσπαθειών της έρευνας για την αναγνώριση του τύπου του, περιγράφονται σε δυο καταλόγους (Κατάλογος Ι και II) τα θραύσματα τον πρωτοτύπου που ταυτίστηκαν στις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου και στην αποθήκη και το χώρο τον Ραμνούντα. Ακολουθεί η αναγνώριση του τύπου του αγάλματος, η αναλυτική κριτική των γνωστών ως τώρα αντιγράφων, η εξέταση ορισμένων ζητημάτων της κεφαλής και η ερευνά του προβλήματος της χρονολόγησης του αγάλματος και της βάσης του. Σε ορισμένα, μερικότερα, ζητήματα του αγάλματος και της βάσης του αναφέρονται τα δύο τελευταία κεφάλαια.
Το δεύτερο (II) μέρος αποτελεί μια προσπάθεια συγκρότησης και θεώρησης του υπολοίπου έργου του καλλιτέχνη, του εργαστηρίου και του κύκλου του. Από τα σημαντικότερα ζητήματα που εξετάζονται εδώ είναι το ζήτημα της συνεργασίας του καλλιτέχνη στον Παρθενώνα και τα προβλήματα της αναγνώρισης των τύπων των αγαλμάτων της Μητέρας των θεών, του Άδη, της Αθηνάς Ιτωνίας και μερικών άλλων έργων που, κατά την άποψή μας, πρέπει να αποδοθούν στον Αγοράκριτο. Δύο αλλά κεφάλαια αναφέρονται στην έρευνα του στενού εργαστηρίου και του ευρύτερου κύκλου του καλλιτέχνη. Στο τελευταίο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματά μας για την εξέλιξη και το στυλ του Αγορακρίτου, και ερευνάται η σχέση του με τον Φειδία και τους άλλους μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής. [...]
Η μελέτη σχετίζεται και με ορισμένα ζητήματα μεθοδολογίας της έρευνας της αρχαίας πλαστικής και οδηγεί σε μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Σημαντικό κέρδος αποτελεί η διαπίστωση ότι η έρευνα του στυλ που ξεκινά από ασφαλή και επαρκή δεδομένα, οδηγεί κατά κανόνα σε ορθά συμπεράσματα. Μια άλλη διαπίστωση αφορά την έρευνα των αντιγράφων παρουσιάζοντας σαφέστερα από όσο μέχρι τώρα, τόσο τις δυνατότητες όσο και τις δυσκολίες της. [...]
Η προκειμένη μελέτη είναι μια πρώτη, προκαταρκτική προσπάθεια παρουσίασης του έργου και της καλλιτεχνικής προσωπικότητας του Αγορακρίτου. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ



Πρόλογος

ΜΕΡΟΣ Ι: ΤΟ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΝΕΜΕΣΗΣ
Η αρχαία παράδοση για το άγαλμα
Οι μέχρι τώρα προσπάθειες της έρευνας για την αναγνώριση του τύπου
Τα θραύσματα του αγάλματος
Κατάλογος Ι: Θραύσματα του αγάλματος στο χώρο και στην αποθήκη του Ραμνούντα
Κατάλογος II: Θραύσματα του αγάλματος στις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου
Αναγνώριση του τύπου του αγάλματος
Τα αντίγραφα του τύπου
Η κεφαλή του αγάλματος
Επανεξέταση των θραυσμάτων των καταλόγων Ι και II με βάση τα πορίσματα της έρευνας των αντιγράφων
Μερικότερα ζητήματα του πρωτοτύπου
Ζητήματα της βάσης του αγάλματος
Σημειώσεις στα κεφάλαια του 1ου Μέρους
Επίμετρο: Νέα θραύσματα από το άγαλμα
Κατάλογος III: Θραύσματα από το χώρο και την αποθήκη του Ραμνούντα
Κατάλογος IV: Θραύσματα από τις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου
Παρατηρήσεις και συμπεράσματα από τη μέχρι τώρα μελέτη των νέων θραυσμάτων και τη συγκόλλησή τους με τα θραύσματα των καταλόγων Ι και II

ΜΕΡΟΣ II
Η Μητέρα των θεών
Ο Αγοράκριτος συνεργάτης του Φειδία στον Παρθενώνα
Ο Άδης της Κορωνείας
Η αναζήτηση του τύπου του αγάλματος της Αθηνάς Ιτωνίας
Η λεγόμενη Ήρα Borghese
Η Αφροδίτη Doria-Pamfili
Ο Αγοράκριτος και το εργαστήριό του
Ένα σύνταγμα των ελευσινιακών θεοτήτων
Έργα του Αγορακρίτου ή του κύκλου του;
Ο κύκλος του Αγορακρίτου και η παράδοσή του
Ο καλλιτέχνης και η εποχή του
Σημειώσεις στα κεφάλαια του ΙΙου Μέρους
Προσθήκες
Ευρετήριο ονομάτων και πραγμάτων
Ευρετήριο κατά Μουσεία
Κατάλογος εικόνων
Κατάλογος πινάκων
Πίνακες