Π. Σ. Δέλτα. Σύγχρονες προσεγγίσεις στο έργο της

[...]Με τις εμπεριστατωμένες μελέτες του ανά χείρας τόμου γίνεται μια πρώτη προσπάθεια σφαιρικής επανεκτίμησης του έργου της. Επανεκτίμηση που φιλοδοξεί να αποτυπώσει σήμερα τη συνολική προσφορά της στα γράμματα και τη ζωή του τόπου.
Η Πηνελόπη Δέλτα αναδύεται από το βιβλίο αυτό όχι μόνον ως η χαρισματική συγγραφέας που γνωρίζαμε, αλλά και ως μια γυναικεία προσωπικότητα πλούσια πνευματικά και πολύ μπροστά από την εποχή της.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σταθερή σύντροφος των παιδικών χρόνων, σε διαφορετικές γενιές μέσα στον 20ό αιώνα, η Π. Δέλτα κατέχει ακόμη και σήμερα μια κεντρική θέση όχι μόνο στις σχολικές βιβλιοθήκες αλλά και στη νεοελληνική γραμματεία. Εξω από τον χώρο των ειδικών όμως, παραμένει μια οικεία άγνωστη. H παρούσα έκδοση φιλοδοξεί να μας τη συστήσει ξανά. Ο τόμος ανοίγει με πρόλογο του Αγγελου Δεληβορριά, όπου σημειώνεται ο δυναμικός ρόλος της Π. Δέλτα στο δύσκολο πρώτο μισό του ελληνικού 20ού αιώνα (σελ. 9), καθώς και εισαγωγή του Αλ. Π. Ζάννα, στην οποία επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι το έργο της Στα Μυστικά του Βάλτου αποτελεί ακόμη και σήμερα «τη βασική προσλαμβάνουσα του Μακεδονικού Αγώνα» (σελ. 11). Στην πρώτη ενότητα περιλαμβάνεται κατάλογος των δημοσιευμένων έργων της Δέλτα, ένας χρήσιμος κατάλογος κριτικών δημοσιευμάτων, μια επιλογή ορισμένων από αυτά και χρονολόγιο.



Αναγνωστικά της δημοτικής



H κεντρική ενότητα του τόμου περιλαμβάνει μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα δοκίμια με ιστορικό κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, χαρακτήρα. Ο A. Δημαράς συζητεί δύο άρθρα της Π. Δέλτα το 1913 και το 1918 σχετικά με τα αναγνωστικά της δημοτικής και αναδεικνύει την εμπλοκή της με τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, τη μέριμνά της για την καλλιέργεια του πατριωτισμού, την κριτική στην περιαυτολογία και τον στείρο διδακτισμό. Επισημαίνει ότι το δεύτερο άρθρο «μάλλον έβλαψε τον αγώνα για τη ριζική μεταρρύθμιση των αναγνωστικών της δημοτικής» (σελ. 170) αφού η κριτική της Δέλτα συνέπεσε με μια έκρηξη συντηρητικών αντιδράσεων για τα αναγνωστικά. Το εκτενές και πλουσιότατο δοκίμιο του Σπ. Καράβα προσφέρει μια συγκλονιστική όσο και οδυνηρή περιήγηση στα Μυστικά του Βάλτου. H αναδίφηση στην ιστορική πραγματικότητα του Μακεδονικού Αγώνα και η ανάλυση των πολυεπίπεδων λόγων και πρακτικών του εθνικισμού συνδυάζεται με την ανάδειξη των στρατηγικών μιας λογοτεχνικής γραφής που αξιοποιεί αλλά και σημασιοδοτεί αρχειακό υλικό.

Ετσι η ίδια η λογοτεχνική γραφή καταλήγει, μέσα από ποικίλες διαδικασίες, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, να αποκτήσει η ίδια αργότερα «χαρακτήρα ιστορικού ντοκουμέντου» (σελ. 273). Καίρια ιστορική ανάλυση, διεισδυτικές παρατηρήσεις και ένα υπόγειο δηκτικό χιούμορ χαρακτηρίζουν το δοκίμιο, στο οποίο αναδεικνύεται η ιστορικότητα της λογοτεχνίας εις βάρος όμως των αισθητικών της διαστάσεων. H συγκρότηση, στο έργο της Δέλτα, ενός ελληνικού Βυζαντίου, «με δόση ρομαντισμού και ηρωισμού» (σελ. 304), απασχολεί την T. Κιουσοπούλου. H συγγραφέας συζητεί διεξοδικά την εξοικείωση της Δέλτα με την ελληνική εθνική ιστοριογραφία αλλά και με το έργο του G. Schlumberger. Παράλληλα αναλύει τις συνιστώσες της μυθιστορηματικής μορφής του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου. Στην Αλεξάνδρεια του 19ου αιώνα, σε «μια κοσμοπολίτικη πόλη στα χέρια των Αγγλων» (σελ. 317), μας μεταφέρει το δοκίμιο της Μ.-C. Navet-Grιmillet, η οποία συζητεί εύστοχα τόσο τον χαρακτήρα της πόλης όσο και την εικόνα της Δέλτα στην Αλεξάνδρεια αλλά και τις «πολλές Αλεξάνδρειες» της Δέλτα όπου ο κλειστός κόσμος της οικογένειας συνυπάρχει με «τον ανοιχτό της κοσμοπολίτικης πόλης» (σελ. 329).



Το μικρασιατικό ζήτημα



H I. Πετροπούλου διερευνά μια σημαντική πτυχή της δραστηριότητας της Δέλτα, αυτήν που σχετίζεται με το μικρασιατικό ζήτημα. H ιστορία του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου αποτελεί τον καμβά πάνω στον οποίο η συγγραφέας αναπτύσσει την προβληματική της για τις πολιτικές και προσωπικές διαδρομές της Δέλτα. H πολλαπλότητα και οι μεταλλάξεις της ταυτότητας της Δέλτα - αλλά και της M. Λογοθέτη-Μερλιέ - από την καλλιεργημένη αστή στο δρων κοινωνικό υποκείμενο προσφέρουν τη δυνατότητα κατανόησης των έμφυλων διαστάσεων της υποκειμενικότητας. Ως πολιτικό μάς καλεί να διαβάσουμε το έργο της Δέλτα ο Θ. Σωτηρόπουλος, ο οποίος εστιάζει στις ιδεολογικές και πολιτικές διαδρομές της συγγραφέως ενώ διερευνά με ενάργεια τις βιωματικές πτυχές του έργου και της δραστηριότητάς της. Τέλος, το αναδημοσιευμένο δοκίμιο του Π. Χαρτοκόλλη αποτελεί μια ενδιαφέρουσα ψυχαναλυτική προσέγγιση της Δέλτα με κεντρικό άξονα τα «τιμωρητικά γονεϊκά μορφοείδωλα» (σελ. 457) που σφράγισαν, όπως φαίνεται, ένα έργο αλλά και μια ζωή γεμάτη θυμωμένη αγάπη, υπόγεια επιθετικότητα και νοσταλγία του θανάτου. Ο τόμος ολοκληρώνεται με μια επιστολή του Π. A. Ζάννα στην Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, κόρη της Δέλτα και θεία του.

Πλούσια και πολύπλευρη, με πυκνές και πρωτότυπες συμβολές, η συγκεκριμένη έκδοση ανανεώνει με πολλούς τρόπους το ενδιαφέρον μας για την Π. Δέλτα και προσφέρει τη δυνατότητα να ξανασκεφτούμε την ίδια αλλά κυρίως το έργο της μέσα στα ιστορικά του συμφραζόμενα. Απευθύνεται επομένως σε αναγνώστες με φιλολογικά όσο και ιστορικά ενδιαφέροντα και φέρνει ξανά στο προσκήνιο μια σημαντική και ιδιαίτερη μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων.



Εφη Γαζή (καθηγήτρια Ιστορίας)

Το ΒΗΜΑ, 02/07/2006