Ο Άγιος Ελισαίος

Ο ναΐσκος τους Προφήτη Ελισαίου, που γκρεμίστηκε, στα χρόνια της Κατοχής, έγινε γνωστός από τις αγρυπνίες στις οποίες συχνά ιερουργούσε ο νεοανακυρηχθείς άγιος παπα-Νικόλας Πλανάς με ψάλτες τους δύο Αλέξανδρους, τον Παπαδιαμάντη και τον Μωραϊτίδη.
Η Εταιρεία Παπαιαμαντικών Σπουδών ευτύχησε να υλοποιήσει ένα παλαιό στόχο της αναγραφόμενο μάλιστα στο καταστατικό της, την επανίδρυση του Ιερού Ναόυ του Αγίου Ελισαίου. Με αφορμή την έναρξη των εργασιών προχωρήσαμε στην παρούσα έκδοση, όπου περιέχονται τα δημοσιεύματα του Φ.Α. Δημητρακόπουλου για τον ιερό ναό, η εργασία της Τούλας Καλαντζοπούλου για τον εικονογραφικό διάκοσμο, και η φωτοανατύπωση της Ακολουθίας του Αγίου Ελισαίου που εξέδωσε ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης το 1925.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο ναΐσκος του Αγίου Ελισαίου επί της οδού Αρεως 14 στο Μοναστηράκι, κτίσμα των χρόνων της τουρκοκρατίας, έμεινε γνωστός για τις αγρυπνίες που τελούνταν εκεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1880, με τη συμμετοχή του Παπαδιαμάντη και του Μωραϊτίδη, παρακινημένων από τον «Θεοφάνη, έναν ευλαβέστατο χριστιανό, γηγενή Αθηναίο». Μάλιστα ένας αριθμός λογίων και λογοτεχνών (ανάμεσα στους οποίους οι Z. Παπαντωνίου, Θ. Βελλιανίτης, Παύλος Νιρβάνας, Γ. Τσοκόπουλος και Γ. Βλαχογιάννης) εκκλησιάζονταν στον συγκεκριμένο ιερό ναό, διαπιστώνοντας συνάμα τις ψαλτικές ικανότητες των δύο σκιαθιτών εξαδέλφων και συμμετέχοντας ενεργά στις Θείες Λειτουργίες, στις οποίες ιερουργούσε ο άγιος παπα-Νικόλας Πλανάς.

Το εκκλησάκι ανήκε στην οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη, της οποίας η οικία βρισκόταν δυτικά από αυτό, και κατεδαφίστηκε στη διάρκεια της Κατοχής από τον τότε ιδιοκτήτη του, ο οποίος φοβήθηκε μήπως ανακηρυχθεί ως διατηρητέο μνημείο και χάσει έτσι το οικόπεδό του. Παρά την ευαισθητοποίηση μερίδας του Τύπου, την κινητοποίηση ονομαστών αρχαιολόγων και βυζαντινολόγων (όπως οι Ορλάνδος, Στίκας και Χατζηδάκης), το κατά καιρούς ενδιαφέρον της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων και κάποια σποραδικά άρθρα και υπομνήματα που επανέφεραν το ζήτημα της αναστήλωσης του Αγίου Ελισαίου, χρειάστηκε να διαβούμε το κατώφλι του 21ου αιώνα για να ξεκινήσει η αποκατάσταση και ανακατασκευή του, ύστερα από συντονισμένες προσπάθειες της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών και του υπουργείου Πολιτισμού. (H σχετική τελετή έναρξης των εργασιών έλαβε χώρα την Παρασκευή 2 Απριλίου 2004, με «αγιασμό επί τη θεμελιώσει του ιερού ναού» από τον Αρχιεπίσκοπο κ. Χριστόδουλο.)

Ετσι δεν θα ξαναλειτουργήσει μόνο η γραφική εκκλησούλα, αλλά και θα ξαναστηθεί ένα μνημείο της παλιάς Αθήνας, το οποίο, «ανάμεσα στους κύβους των μοντέρνων σπιτιών και στην κλασική αρχαιότητα των κολοβωμένων αρχαίων μνημείων», θα θυμίζει ότι και το τουρκοκρατούμενο κλεινόν άστυ συνέχιζε κανονικά τη ζωή του, χτίζοντας «εκκλησάκια εδώ κ' εκεί, καταφύγια μέσα στη δίνη των αιώνων...».

Με αφορμή την επανίδρυση του Αγίου Ελισαίου, η Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών και οι εκδόσεις Ergo κυκλοφόρησαν ένα καλαίσθητο τομίδιο, με επιμέλεια του καθηγητή κ. Φώτη Δημητρακόπουλου. Πέρα από τον πρόλογο και το διαφωτιστικό μελέτημα του επιμελητή όπου παρατίθενται πειστικά όσα στοιχεία μπόρεσε να συγκεντρώσει για τον ναΐσκο και την ιστορία του, δημοσιεύεται συνοπτικό άρθρο της κυρίας Τούλας Καλαντζοπούλου για τον εικονογραφικό διάκοσμο του Αγίου Ελισαίου κατά το 1842-1843, σύμφωνα με τα σχέδια του γάλλου φιλέλληνα Paul Durand και ανατυπώνεται φωτοαναστατικά η Ακολουθία πανηγυρική του αγίου ενδόξου Προφήτου Ελισσαίου, μετά παρακλητικού κανόνος υπό Αλεξάνδρου Μωραϊτίδου [...], Εν Αθήναις 1925. Το βιβλίο κοσμούν φωτογραφίες από απομεινάρια, σχέδια και άλλες ενθυμήσεις της εκκλησούλας, ενώ έχουν συμπεριληφθεί σε αυτό πληροφορίες από τη μελέτη για το ξαναχτίσιμο του ναού που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες του ΥΠΠΟ κ. Νικόλαος Χαρκιολάκης και κυρία Μαριλίζα Γιαρλέλη.

Δεν μένει λοιπόν παρά να ευχηθούμε ολόψυχα να αποπερατωθεί η ανοικοδόμηση του Αγίου Ελισαίου με φροντίδα και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ούτως ώστε, σε συνδυασμό με την κατάλληλη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου που επίσης ανήκει στη δικαιοδοσία του υπουργείου Πολιτισμού, να χαιρόμαστε ένα ακόμη σημαντικό μνημείο στους πρόποδες της Ακρόπολης, συντροφιά με τον κυρ Αλέξανδρο των νεοελληνικών γραμμάτων και τόσους άλλους...



Γιώργος Ανδρειωμένος (αναπληρωτής καθηγητής)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 04-04-2004