Ο ελεύθερος άνθρωπος

Τι είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Αυτό είναι το κατεξοχήν ερώτημα που συνέχει την πολιτική θε­ωρία του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Στην πολιτική φιλοσοφία του Ρουσσώ, η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή η σχέση εξαναγκασμού και ελευθερίας, είναι η συνθήκη για την εννόηση της ελευθε­ρίας ως αυτονομίας, αλλά και για τον προσδιορισμό της σημασίας του ελεύθερου ανθρώπου. Από αυτό το σημείο ανακύπτει και το λεγόμενο «ρουσσωικό παράδοξο», δηλαδή το τι είναι ο εξανα­γκασμός στην ελευθερία. Τι σημαίνει ότι κάποιος είναι ελεύθερος επειδή εξαναγκάζεται να είναι ελεύθερος; Πώς είναι δυνατόν να συνυπάρχουν ο εξαναγκασμός και η ελευθερία; Η κυριαρχία του νόμου αποτελεί και αυτή κυριαρχία. Το παράδοξο της σχέσης νόμου και ελευθερίας είναι ήδη εγγεγραμμένο στη σχέση ελευθερίας και κυριαρχίας. Πώς, λοιπόν, θα κατανοήσουμε τη θέση του Ρουσσώ ότι μόνο εκεί όπου υπάρχει νόμος υπάρχει ελευθερία;

Αυτά τα προβλήματα, διατυπωμένα ως ερωτήματα, αναδεικνύουν την προβληματική, η οποία, σαν υπόγειο ποτάμι, κυλά από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη –δηλαδή από την πλατωνική Πολιτεία, τους Νόμους και τον Πολιτικό, αλλά και βεβαίως τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, τα οποία συ­νιστούν και τη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της δημοκρατικής ρεπουμπλικανικής πολιτικής θε­ωρίας και εκβάλλει–, μέσω του Ρουσσώ αλλά και του Καντ, στη σημερινή θεωρητική προβληματική και δημόσια συζήτηση. Η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή εξαναγκασμού και ελευθερίας –το ρουσσωικό πολιτικό παράδοξο– είναι το οδηγητικό πρόβλημα στην ερευνητική, κριτική και ερμηνευτική δουλειά αυτού του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας εξετάζει και τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η πολιτική θεωρία του Ρουσσώ, ιδίως στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, ως θεωρία της ελευθερίας ως αυτονομίας.

Στ. Δ.