0
Your Καλαθι
Σκιές σιωπής
Δίγλωσση έκδοση (Ελληνικά - Αγγλικά)
Περιγραφή
Εκδόσεις ΑΠΕΙΡΟΝ
[...] Πιστεύω ότι η δουλειά του Γιάννη Δήμου «Σκιές σιωπής» μπορεί να ερμηνευτεί ως μια πάλη μεταξύ περιορισμού και φυγής, μεταξύ φωτός και σκοταδιού, μεταξύ στατικού και κινούμενου. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες εικόνες της σειράς, στην οποία αναφέρθηκα πριν, υλοποιεί την ισορροπία αυτή με την μορφή ενός πανοράματος όπου τα τείχη του χωριού κλείνουν το μεγαλύτερο μέρος της θέας, αλλά στη μέση υπάρχει μία οπή που αφήνει να φανεί ένα τοπίο -φανταστικό, χωρίς σκιές- με βουνά και ουρανό. Η φωτογραφία αυτή μας αφήνει με μία καρποφόρα αμφιβολία: βρισκόμαστε μέσα ή έξω; Δεν μπορούμε να βρούμε μια ικανοποιητική απάντηση. Και ίσως να μην χρειάζεται να βρεθεί απάντηση, εφόσον επιστρέψουμε στην εποχή πριν από τη δημιουργία του πρώιμου θεάτρου και αφήσουμε τον Ηράκλειτο να θέσει τους όρους [...]
ΚΡΙΤΙΚΗ
Προσπαθούμε να φανταστούμε πώς θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τις φωτογραφίες του Γιάννη Δήμου που περιλαμβάνονται στην πρώτη του μεγάλη μονογραφία, με τίτλο Σκιές Σιωπής, σε κάποιον που δεν τις έχει δει. Οι φωτογραφίες μοιάζει να αντανακλούν δύο φαινομενικά διαφορετικές τάσεις: από τη μια την καταγραφή μιας άμεσης και ρεαλιστικής πραγματικότητας - μια φόρμα που έχει συνδεθεί με τη φωτογραφία-ντοκουμέντο - και από την άλλη την αναζήτηση των δυσδιάκριτων ορίων, εκεί όπου πραγματικότητα και ψευδαίσθηση συγχέονται. Εκεί δηλαδή όπου το ύφος και η ιδιαίτερη ματιά του φωτογράφου κάνουν τη φωτογραφία να διεκδικεί μια θέση στον χώρο της καλλιτεχνικής προσωπικής έκφρασης. Το βέβαιο είναι ότι αυτές οι δύο τάσεις, στις περισσότερες φωτογραφίες, δεν υποσκελίζουν η μία την άλλη. Αλληλοσυμπληρώνονται και συνυπάρχουν αρμονικά.
Ο Γιάννης Δήμου, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών και από τους πρωτεργάτες της Νέας Ελληνικής Φωτογραφίας, ξεκίνησε την προσωπική του δουλειά στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ηταν ο πρώτος έλληνας φωτογράφος της γενιάς του που εξέθεσε δουλειά του στο εξωτερικό με φωτογραφίες από τη σειρά «Πανηγύρια», σε διάφορα φεστιβάλ και κέντρα φωτογραφίας της Ευρώπης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ίδρυσε το πρακτορείο εικόνων Απειρον και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 χρημάτισε διευθυντής του νεοϊδρυθέντος Φωτογραφικού Κέντρου Σκοπέλου. Το βιβλίο, εκτός από την Ελλάδα, εκδίδεται συγχρόνως στην Ιταλία, στην Αγγλία και στη Γαλλία. Αυτή μάλιστα την περίοδο οι φωτογραφίες του εκτίθενται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σε μια έκθεση που θα διαρκέσει ως τις 15 Φεβρουαρίου.
Φορτισμένοι χώροι
Οι Σκιές Σιωπής περιλαμβάνουν φωτογραφίες της περιόδου 1975-1997 παρουσιασμένες σε πέντε ενότητες που δεν ακολουθούν κάποια θεματική ή χρονολογική σειρά αλλά αποτελούν φωτογραφικές εξερευνήσεις στις οποίες ο καλλιτέχνης επανέρχεται κατά καιρούς. Το κύριο σώμα των φωτογραφιών προέρχεται από την Ελλάδα, ενώ ένας μικρός αριθμός από την Αλβανία και την Τουρκία. Οι φωτογραφίες «κλείνουν» το κενό που για πολλά χρόνια υπήρχε στην ελληνική φωτογραφία μετά το Greek Portfolio του Κωνσταντίνου Μάνου. Το θέμα του Δήμου είναι η Ελλάδα μέσα από μια ιδιαίτερη και κάθε άλλο παρά συνηθισμένη όψη της, παρουσιασμένη μέσα από φορτισμένους πολιτισμικά χώρους και καταστάσεις, δρώμενα παμπάλαια όπου ενσωματώνονται η πλούσια παράδοση και η ιστορία του τόπου: οι μοιρολογίστρες στη Μάνη, οι προσκυνητές στην Τήνο, οι αναστενάρηδες της Αγίας Ελένης στις Σέρρες, οι γυναίκες με τις παραδοσιακές στολές στην Ολυμπο της Καρπάθου, ή οι τρελοί στην περιφορά του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλλονιά.
Εκείνο που γίνεται αντιληπτό στις φωτογραφίες από την πρώτη κιόλας ματιά είναι η συνεχής αναζήτηση των έντονων τονικών αντιθέσεων, συνέπεια της λαμπερής παρουσίας εκτυφλωτικού φωτός που αντιπαλεύει τις βαριές σε πυκνότητα σκιές. Οι εικόνες μετατρέπονται σε θεατρικά σκηνικά μέσα από τα οποία προβάλλουν τεμαχισμένες φιγούρες, μορφές παράδοξων αντικειμένων, παραμορφωμένοι κορμοί δένδρων. Σε ένα μικρό μέρος των φωτογραφιών του βιβλίου, όπως αναφέραμε και στην αρχή, αποκαλύπτεται αβίαστα ο στόχος του φωτογράφου μέσα από άμεσα προσβάσιμες πληροφορίες και συμβολισμούς που όσο και αν επενδύονται από τη γοητευτική υπερβολή του μη πραγματικού δεν παύουν να αποτελούν θραύσματα εικόνων που έχουμε ξανασυναντήσει. Για παράδειγμα, οι φωτογραφίες από τους γονυπετείς προσκυνητές στην Τήνο, αυτή με τις γυναίκες που οδύρονται στη Μάνη και μερικές μεμονωμένες εικόνες από τη Ρόδο και την Κάρπαθο.
Αινιγματικές εικόνες
Οι πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι αυτές που με λιγότερο άμεσα αντιληπτούς τρόπους αποκαλύπτουν την προσωπική ματιά του Δήμου. Είναι οι πιο αινιγματικές εικόνες, εκείνες με τους βυθισμένους στο ημίφως χώρους, όπου κάποιες ανθρώπινες παρουσίες αιωρούνται, ο γέρος ανάμεσα σε τρία ακρωτηριασμένα - από το κάδρο του Δήμου - άλογα στο Μεσολόγγι, το κοριτσάκι και η ξαπλωμένη γιαγιά σε ένα παράδοξο τοπίο στην Αλβανία. Εδώ ανήκουν και οι φωτογραφίες με τα δένδρα, για τις οποίες πολύ καίρια ο Finn Thrane στον πρόλογό του αναφέρει ότι κινούνται σταδιακά σε έναν κλιμακούμενο πεσιμισμό από «την κλεμμένη ματιά ενός αρκαδικού τοπίου» της δεύτερης ενότητας. Ο Δήμου μας μεταφέρει στον παραμορφωμένο κορμό ενός δένδρου που μοιάζει με απειλητικό σκιάχτρο, συνεχίζει, στην τέταρτη ενότητα, με την πυκνή συστάδα από ανεμόδαρτα έλατα για να καταλήξει στα απογυμνωμένα ολόλευκα κλαδιά που κείτονται στη μαύρη γη.
Οι φωτογραφίες είναι εξαιρετικά υποβλητικές και φορτισμένες από μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. Οι πρωταγωνιστές των φωτογραφιών μοιάζουν να διακατέχονται από βαθιές αγωνίες, είναι απορροφημένοι από το δράμα τους και αγωνίζονται να εξιλεωθούν. Ο Δήμου μας οδηγεί ακριβώς στην αφετηρία της ύπαρξής τους, όταν μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε όλη αυτή την κρυφή και σκοτεινή πλευρά, την ανησυχία που διαπερνά τις εικόνες. Μας φέρνει στον νου την περιπλάνηση των προσκυνητών στο διήγημα εκείνο του Κόντογλου που οδεύουν προς το μοναστήρι όπου θα προσευχηθούν για τη σωτηρία της ψυχής τους. H πορεία τους έχει έναν σκοπό, που αν το καλοσκεφτούμε δεν είναι άλλος από την ίδια την πορεία, κάτι που χαρακτηρίζει και τις περιπλανώμενες μαύρες σιλουέτες στις φωτογραφίες του Γιάννη Δήμου. Αυτό συμπυκνώνεται περισσότερο στη φωτογραφία με τις μαύρες σκιές που σκαρφαλώνουν κατακόρυφα τα κομμένα σκαλοπάτια, κρατώντας μεγάλα ραβδιά, καθώς μοιάζει να διασχίζουν το τρομακτικό τοπίο της αποποίησης των παθών τους. Οι σκιές, οι μόνες ζωντανές παρουσίες στην εικόνα, έχουν πάψει να είναι σκοτεινές και έχουν μετατραπεί σε εκτυφλωτικές λάμψεις.
Μαύρες φιγούρες
Στις φωτογραφίες του Δήμου διαβλέπουμε τη συνέχεια της θεματικής των φωτογραφιών του Κωνσταντίνου Μάνου. Συναντάμε την ίδια ανάγκη γνωριμίας απρόσιτων τόπων και καταστάσεων, τις μαύρες φιγούρες να λικνίζονται σε εξωτικά μέρη. Μόνο που στον Μάνο οι φιγούρες προβάλλουν άδολες και ανεπιτήδευτες. Αντικρίζουν άμεσα τον φακό και καταθέτουν την κατάστασή τους. Αντίθετα στον Δήμου οι εικονιζόμενοι αποφεύγουν να κοιτάξουν τον φακό, κανείς δεν συναντά τα βλέμματά τους. Κατά βάθος οι άνθρωποί του είναι απόμακρες σκοτεινές μορφές που σπάνια ξεχωρίζουν ως προσωπικότητες.
Εκείνο που χαρακτηρίζει όλες τις φωτογραφίες του Δήμου είναι η αυστηρή οργάνωση της φόρμας, η συνειδητή και μελετημένη διάταξη των στοιχείων του κάδρου, το ελεγχόμενο πέρασμα από το άσπρο στο μαύρο, από το φως στο σκοτάδι. H ικανότητά του να ξεχωρίζει το ουσιώδες από το περιττό. Οι Σκιές Σιωπής είναι ένα έξοχο βιβλίο, υπαινικτικό, κλειστό, αλλά και γι' αυτό ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις, όπως και η ενδιαφέρουσα προσέγγιση του Αρη Μαραγκόπουλου στο επίμετρο του βιβλίου. Κυρίως όμως είναι ένα έργο απόλυτα φωτογραφικό που ανιχνεύει τις δυνατότητες του κλασικού φωτογραφικού μέσου αναζητώντας νέους τρόπους έκφρασης.
Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)
ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-01-2004
[...] Πιστεύω ότι η δουλειά του Γιάννη Δήμου «Σκιές σιωπής» μπορεί να ερμηνευτεί ως μια πάλη μεταξύ περιορισμού και φυγής, μεταξύ φωτός και σκοταδιού, μεταξύ στατικού και κινούμενου. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες εικόνες της σειράς, στην οποία αναφέρθηκα πριν, υλοποιεί την ισορροπία αυτή με την μορφή ενός πανοράματος όπου τα τείχη του χωριού κλείνουν το μεγαλύτερο μέρος της θέας, αλλά στη μέση υπάρχει μία οπή που αφήνει να φανεί ένα τοπίο -φανταστικό, χωρίς σκιές- με βουνά και ουρανό. Η φωτογραφία αυτή μας αφήνει με μία καρποφόρα αμφιβολία: βρισκόμαστε μέσα ή έξω; Δεν μπορούμε να βρούμε μια ικανοποιητική απάντηση. Και ίσως να μην χρειάζεται να βρεθεί απάντηση, εφόσον επιστρέψουμε στην εποχή πριν από τη δημιουργία του πρώιμου θεάτρου και αφήσουμε τον Ηράκλειτο να θέσει τους όρους [...]
Finn Thrane
Διευθυντής
Museer for Fotokunst
ΚΡΙΤΙΚΗ
Προσπαθούμε να φανταστούμε πώς θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τις φωτογραφίες του Γιάννη Δήμου που περιλαμβάνονται στην πρώτη του μεγάλη μονογραφία, με τίτλο Σκιές Σιωπής, σε κάποιον που δεν τις έχει δει. Οι φωτογραφίες μοιάζει να αντανακλούν δύο φαινομενικά διαφορετικές τάσεις: από τη μια την καταγραφή μιας άμεσης και ρεαλιστικής πραγματικότητας - μια φόρμα που έχει συνδεθεί με τη φωτογραφία-ντοκουμέντο - και από την άλλη την αναζήτηση των δυσδιάκριτων ορίων, εκεί όπου πραγματικότητα και ψευδαίσθηση συγχέονται. Εκεί δηλαδή όπου το ύφος και η ιδιαίτερη ματιά του φωτογράφου κάνουν τη φωτογραφία να διεκδικεί μια θέση στον χώρο της καλλιτεχνικής προσωπικής έκφρασης. Το βέβαιο είναι ότι αυτές οι δύο τάσεις, στις περισσότερες φωτογραφίες, δεν υποσκελίζουν η μία την άλλη. Αλληλοσυμπληρώνονται και συνυπάρχουν αρμονικά.
Ο Γιάννης Δήμου, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών και από τους πρωτεργάτες της Νέας Ελληνικής Φωτογραφίας, ξεκίνησε την προσωπική του δουλειά στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ηταν ο πρώτος έλληνας φωτογράφος της γενιάς του που εξέθεσε δουλειά του στο εξωτερικό με φωτογραφίες από τη σειρά «Πανηγύρια», σε διάφορα φεστιβάλ και κέντρα φωτογραφίας της Ευρώπης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ίδρυσε το πρακτορείο εικόνων Απειρον και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 χρημάτισε διευθυντής του νεοϊδρυθέντος Φωτογραφικού Κέντρου Σκοπέλου. Το βιβλίο, εκτός από την Ελλάδα, εκδίδεται συγχρόνως στην Ιταλία, στην Αγγλία και στη Γαλλία. Αυτή μάλιστα την περίοδο οι φωτογραφίες του εκτίθενται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σε μια έκθεση που θα διαρκέσει ως τις 15 Φεβρουαρίου.
Φορτισμένοι χώροι
Οι Σκιές Σιωπής περιλαμβάνουν φωτογραφίες της περιόδου 1975-1997 παρουσιασμένες σε πέντε ενότητες που δεν ακολουθούν κάποια θεματική ή χρονολογική σειρά αλλά αποτελούν φωτογραφικές εξερευνήσεις στις οποίες ο καλλιτέχνης επανέρχεται κατά καιρούς. Το κύριο σώμα των φωτογραφιών προέρχεται από την Ελλάδα, ενώ ένας μικρός αριθμός από την Αλβανία και την Τουρκία. Οι φωτογραφίες «κλείνουν» το κενό που για πολλά χρόνια υπήρχε στην ελληνική φωτογραφία μετά το Greek Portfolio του Κωνσταντίνου Μάνου. Το θέμα του Δήμου είναι η Ελλάδα μέσα από μια ιδιαίτερη και κάθε άλλο παρά συνηθισμένη όψη της, παρουσιασμένη μέσα από φορτισμένους πολιτισμικά χώρους και καταστάσεις, δρώμενα παμπάλαια όπου ενσωματώνονται η πλούσια παράδοση και η ιστορία του τόπου: οι μοιρολογίστρες στη Μάνη, οι προσκυνητές στην Τήνο, οι αναστενάρηδες της Αγίας Ελένης στις Σέρρες, οι γυναίκες με τις παραδοσιακές στολές στην Ολυμπο της Καρπάθου, ή οι τρελοί στην περιφορά του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλλονιά.
Εκείνο που γίνεται αντιληπτό στις φωτογραφίες από την πρώτη κιόλας ματιά είναι η συνεχής αναζήτηση των έντονων τονικών αντιθέσεων, συνέπεια της λαμπερής παρουσίας εκτυφλωτικού φωτός που αντιπαλεύει τις βαριές σε πυκνότητα σκιές. Οι εικόνες μετατρέπονται σε θεατρικά σκηνικά μέσα από τα οποία προβάλλουν τεμαχισμένες φιγούρες, μορφές παράδοξων αντικειμένων, παραμορφωμένοι κορμοί δένδρων. Σε ένα μικρό μέρος των φωτογραφιών του βιβλίου, όπως αναφέραμε και στην αρχή, αποκαλύπτεται αβίαστα ο στόχος του φωτογράφου μέσα από άμεσα προσβάσιμες πληροφορίες και συμβολισμούς που όσο και αν επενδύονται από τη γοητευτική υπερβολή του μη πραγματικού δεν παύουν να αποτελούν θραύσματα εικόνων που έχουμε ξανασυναντήσει. Για παράδειγμα, οι φωτογραφίες από τους γονυπετείς προσκυνητές στην Τήνο, αυτή με τις γυναίκες που οδύρονται στη Μάνη και μερικές μεμονωμένες εικόνες από τη Ρόδο και την Κάρπαθο.
Αινιγματικές εικόνες
Οι πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι αυτές που με λιγότερο άμεσα αντιληπτούς τρόπους αποκαλύπτουν την προσωπική ματιά του Δήμου. Είναι οι πιο αινιγματικές εικόνες, εκείνες με τους βυθισμένους στο ημίφως χώρους, όπου κάποιες ανθρώπινες παρουσίες αιωρούνται, ο γέρος ανάμεσα σε τρία ακρωτηριασμένα - από το κάδρο του Δήμου - άλογα στο Μεσολόγγι, το κοριτσάκι και η ξαπλωμένη γιαγιά σε ένα παράδοξο τοπίο στην Αλβανία. Εδώ ανήκουν και οι φωτογραφίες με τα δένδρα, για τις οποίες πολύ καίρια ο Finn Thrane στον πρόλογό του αναφέρει ότι κινούνται σταδιακά σε έναν κλιμακούμενο πεσιμισμό από «την κλεμμένη ματιά ενός αρκαδικού τοπίου» της δεύτερης ενότητας. Ο Δήμου μας μεταφέρει στον παραμορφωμένο κορμό ενός δένδρου που μοιάζει με απειλητικό σκιάχτρο, συνεχίζει, στην τέταρτη ενότητα, με την πυκνή συστάδα από ανεμόδαρτα έλατα για να καταλήξει στα απογυμνωμένα ολόλευκα κλαδιά που κείτονται στη μαύρη γη.
Οι φωτογραφίες είναι εξαιρετικά υποβλητικές και φορτισμένες από μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. Οι πρωταγωνιστές των φωτογραφιών μοιάζουν να διακατέχονται από βαθιές αγωνίες, είναι απορροφημένοι από το δράμα τους και αγωνίζονται να εξιλεωθούν. Ο Δήμου μας οδηγεί ακριβώς στην αφετηρία της ύπαρξής τους, όταν μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε όλη αυτή την κρυφή και σκοτεινή πλευρά, την ανησυχία που διαπερνά τις εικόνες. Μας φέρνει στον νου την περιπλάνηση των προσκυνητών στο διήγημα εκείνο του Κόντογλου που οδεύουν προς το μοναστήρι όπου θα προσευχηθούν για τη σωτηρία της ψυχής τους. H πορεία τους έχει έναν σκοπό, που αν το καλοσκεφτούμε δεν είναι άλλος από την ίδια την πορεία, κάτι που χαρακτηρίζει και τις περιπλανώμενες μαύρες σιλουέτες στις φωτογραφίες του Γιάννη Δήμου. Αυτό συμπυκνώνεται περισσότερο στη φωτογραφία με τις μαύρες σκιές που σκαρφαλώνουν κατακόρυφα τα κομμένα σκαλοπάτια, κρατώντας μεγάλα ραβδιά, καθώς μοιάζει να διασχίζουν το τρομακτικό τοπίο της αποποίησης των παθών τους. Οι σκιές, οι μόνες ζωντανές παρουσίες στην εικόνα, έχουν πάψει να είναι σκοτεινές και έχουν μετατραπεί σε εκτυφλωτικές λάμψεις.
Μαύρες φιγούρες
Στις φωτογραφίες του Δήμου διαβλέπουμε τη συνέχεια της θεματικής των φωτογραφιών του Κωνσταντίνου Μάνου. Συναντάμε την ίδια ανάγκη γνωριμίας απρόσιτων τόπων και καταστάσεων, τις μαύρες φιγούρες να λικνίζονται σε εξωτικά μέρη. Μόνο που στον Μάνο οι φιγούρες προβάλλουν άδολες και ανεπιτήδευτες. Αντικρίζουν άμεσα τον φακό και καταθέτουν την κατάστασή τους. Αντίθετα στον Δήμου οι εικονιζόμενοι αποφεύγουν να κοιτάξουν τον φακό, κανείς δεν συναντά τα βλέμματά τους. Κατά βάθος οι άνθρωποί του είναι απόμακρες σκοτεινές μορφές που σπάνια ξεχωρίζουν ως προσωπικότητες.
Εκείνο που χαρακτηρίζει όλες τις φωτογραφίες του Δήμου είναι η αυστηρή οργάνωση της φόρμας, η συνειδητή και μελετημένη διάταξη των στοιχείων του κάδρου, το ελεγχόμενο πέρασμα από το άσπρο στο μαύρο, από το φως στο σκοτάδι. H ικανότητά του να ξεχωρίζει το ουσιώδες από το περιττό. Οι Σκιές Σιωπής είναι ένα έξοχο βιβλίο, υπαινικτικό, κλειστό, αλλά και γι' αυτό ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις, όπως και η ενδιαφέρουσα προσέγγιση του Αρη Μαραγκόπουλου στο επίμετρο του βιβλίου. Κυρίως όμως είναι ένα έργο απόλυτα φωτογραφικό που ανιχνεύει τις δυνατότητες του κλασικού φωτογραφικού μέσου αναζητώντας νέους τρόπους έκφρασης.
Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)
ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-01-2004
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
