Συνάντηση

Στους πάντα δύσκολους καιρούς η ποίηση στέκεται η αναγκαία οικοσκευή με τα απολύτως απαραίτητα. Βοήθημα και ζύγι γι' αυτούς που 'χουν ανάγκη για κουράγιο, συντροφιά και στήριγμα. Άλλα και διαρκής και μόνιμη αναζήτηση μέτρου. Απόλυτη αξία σε καιρούς σχετικότητας, ματαίωσης, ακύρωσης. Πολύτιμο και σπάνιο δίδαγμα ήθους, συνέπειας και πείσματος. Και πολύτιμη συνεύρεση του ατομικού μέσα στο συλλογικό και του δημόσιου μέσα στο ιδιωτικό. Μια οικοσκευή που διαφυλάσσει τη λιτότητα, την πυκνότητα, τη σαφήνεια, τη βαθιά υπαρξιακή στόχευση, τον πλούτο του ελάχιστου, τις αμφισημίες των πραγμάτων και των λόγων, το οικείο και αινιγματικό του κόσμου.

Στη συνάντηση αυτή των τεχνών οι ζωγραφικές εικόνες αναδύονται από τον ήχο και τα χρώματα της ποίησης, αποκτούν πλαστική οντότητα και τη δική τους νοητική συνάφεια, παλεύουν και διεκδικούν τον εσωτερικό τους λόγο και χάνονται πάλι μέσα στην ποίηση.

Οι εικόνες προκύπτουν όταν η ζωγραφική παρεμβαίνει και ακινητοποιεί για λίγο την ποιητική ροή, όχι για να αφουγκραστεί τον συγκεκριμένο στίχο, άλλα για να αποτυπώσει το φευγαλέο, να μεταφέρει με τον τρόπο της ένα διευρυμένο αίσθημα για τον κόσμο, ένα γενικότερο κραδασμό ψυχής. Και οι στίχοι μας υποδέχονται και μας αιφνιδιάζουν κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, αν και διαφυλάνε πάντα την ίδια υπαρξιακή προδιάθεση. Άλλοτε εκκωφαντικά, άλλοτε εξεγερμένα ή ήπια, τρυφερά ή αμείλικτα μέσα από υπόγειες, άβατες διαδρομές μας οδηγούν σε ναρκοθετημένα πεδία με αμφισβητήσεις, ρήξεις και ανατροπές, διεμβολίζοντας το προφανές και το αυτονόητο με τη συμπαγή και ρευστή πρώτη ύλη της γλώσσας. [...] (Γιάννης Ψυχοπαίδης)

Κριτική:

Γιάννης Ψυχοπαίδης- Κική Δημουλά: ένας ζωγράφος και μια ποιήτρια «συζητούν»

Μια υπόγεια, σιωπηλή, συνομιλία

Όσο κι αν η ποίηση της Κικής Δημουλά ανατέμνει σε βάθος ιδίως την ιδιωτική περιοχή του πάσχοντος ατόμου, ο κοινωνικός ή δημόσιος χώρος δεν απουσιάζει

ΣΤΗ «ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ» Η ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ
ΤΟΥ ΨΥΧΟΠΑΙΔΗ ΜΕ ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ, ΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΥΠΟΓΕΙΑ, ΕΚΛΕΚΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ.

Στο βιβλίο- λεύκωμα Συνάντηση περιλαμβάνονται 73 ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη και 81 ποιήματα της Κικής Δημουλά, που επέλεξε ο ζωγράφος, συν το ανέκδοτο και προτασσόμενο ποίημά της, «Σου ταχυδρόμησα ένα βότσαλο χθες», κείμενο που απευθύνεται στον Ψυχοπαίδη και λειτουργεί ως χαιρετισμός της έκδοσης. Τα ποιήματα καλύπτουν όλο το φάσμα του έργου της Δημουλά, καθώς προέρχονται από τις 10 συνολικά συλλογές της, από την πρώτη - Έρεβος (1956)- έως το πιο πρόσφατο βιβλίο Χλόη θερμοκηπίου (2005), με το βάρος της ανθολόγησης να πέφτει, ορθότατα, στις τρεις πιο αναγνωρισμένες από την κριτική συλλογές: Το λίγο του κόσμου (1971), Το τελευταίο σώμα μου (1981) και Χαίρε ποτέ (1988).

Τα 73 έργα του Ψυχοπαίδη δημιουργήθηκαν από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο του 2006 ειδικά για το βιβλίο, γεγονός που μαρτυρεί τη στενή σχέση του ζωγράφου με το έργο της Δημουλά ως πηγή έμπνευσης. Ωστόσο, η παράλληλη ανάγνωση και θέαση ποιημάτων και εικαστικών έργων πρέπει να γίνει με γνώμονα την εμφατική προειδοποίηση του Ψυχοπαίδη, στο σύντομο εισαγωγικό σημείωμά του, ότι «στην όσμωση των τεχνών η ζωγραφική και η ποίηση διαφυλάνε τον ιδιαίτερο λόγο τους, τη γραμματική και το συντακτικό τους, τη δική τους γλώσσα. Δεν εικονογραφούν ούτε μεταφράζουν η μια την άλλη σε προφανείς εικόνες συμβατικής πίστης» (σ. 11). Πράγματι, τα ζωγραφικά έργα ούτε εικονογραφούν ούτε περιγράφουν τα ποιήματα της Δημουλά, αλλά προτείνονται ως ισότιμοι εταίροι τους σε μια υπόγεια συνομιλία των τεχνών, που τα μυστικά νήματά της θα ξετυλίξει κάθε αναγνώστης με τη δική του αίσθηση και κρίση. Έκδηλα, ωστόσο, παρατηρείται ότι η τεχνοτροπία αυτών των έργων του Ψυχοπαίδη συντονίζεται με εκείνη που χαρακτηρίζει τα προσφάτως συγκεντρωμένα στο λεύκωμα Το πιο τίμιο- την μορφή του.Πρόσωπα της ποίησης. 118 πορτρέτα(Μεταίχμιο 2006), πορτρέτα συγγραφέων, κυρίως Ελλήνων ποιητών.

Επικοινωνία

Στα έργα της Συνάντησης, μέσα σε ένα πλαίσιο έντονων χρωματικών αντιθέσεων, συνυπάρχουν στοιχεία που μπορούν να αναγνωριστούν ως δείκτες μιας βαθιάς επικοινωνίας με το ψυχικό τοπίο ή τον ψυχοσυναισθηματικό αντίκτυπο των ποιημάτων της Δημουλά. Έτσι, εμφανέστερα ίσως εικονιστικά ίχνη της εικαστικής «ανάγνωσης» των ποιημάτων από τον Ψυχοπαίδη είναι διάφορες όψεις ενός, κατά κανόνα, γυναικείου κόσμου, όψεις που ανακαλούν θεματικά μοτίβα της ποίησης της Δημουλά (π.χ. έμβρυα, σκεύη της κουζίνας, ενδύματα, κρεμάστρες ρούχων, γόβες, πολυθρόνες, λουλούδια, γλυκά) ή αντικείμενα που ίσως ανακαλούν το αδυσώπητο βάρος που έχει στην ποίηση της Δημουλά η μνήμη- «κύριο όνομα των θλίψεων» (π.χ. κυρίως ανδρικά κενά πρόσωπα, παλιές οικογενειακές φωτογραφίες, αγάλματα, ευχετήριες κάρτες, αστυνομικές ταυτότητες). Αξιοπαρατήρητο είναι, επίσης, ότι με αυτά τα έργα φαίνεται να σημειώνεται μια ενδιαφέρουσα μετάθεση του κέντρου βάρους της ζωγραφικής του Ψυχοπαίδη από την περιοχή της κοινωνίας και της πολιτικής (το πολύ ευρύ φάσμα αυτής της σταθερής επί δεκαετίες περιοχής ο αναγνώστηςθεατής μπορεί να παρατηρήσει χάρη στα έργα που περιέλαβε το επίσης πρόσφατο λεύκωμα του ζωγράφου, Πατριδογνωσία. Τέχνη, κοινωνία, πολιτική 1964-2004, Αθήνα, Μεταίχμιο 2005) προς ό,τι θα ονομάζαμε σχηματικά περιοχή του ιδιωτικού βίου.

το δημόσιο

Ξαναδιαβάζοντας τα ποιήματα της Δημουλά, με αφορμή την ευρεία ανθολόγησή τους στη Συνάντηση και με τα γόνιμα ερεθίσματα που γεννούν τα έργα του Ψυχοπαίδη, αναρωτήθηκα πόσο ισχύει η διαπίστωση της κριτικής ότι το έργο της είναι ποίηση του αυστηρά ιδιωτικού χώρου. Τα θέματα που συνθέτουν τη θεματική της όψιμης φάσης της ποίησής της (η κυριαρχική αίσθηση της φθοράς, του θανάτου αλλά και του ανώφελου της ζωής, η διαρκώς ματαιωμένη αλλά και ανατροφοδοτούμενη προσπάθεια επικοινωνίας με τον πεθαμένο σύντροφο, η άλλοτε ειρωνική και άλλοτε σαρκαστική ή και αυτοσαρκαστική απέκδυση του ανθρώπου από το μεταφυσικό στήριγμα της θρησκείας, η αντίληψη της ποίησης ως καταγραφής και αποτίμησης απωλειών, ως ελεγείας για τις πραγματοποιημένες και γι΄ αυτό διαψευσμένες και για τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες) εντάσσονται σαφώς στον χώρο της εσωτερικής υπαρξιακής αναζήτησης. Ακριβέστερη, ωστόσο, θα ήταν η διαπίστωση ότι, όσο κι αν η ποίηση της Δημουλά ανατέμνει σε βάθος ιδίως την ιδιωτική περιοχή του πάσχοντος ατόμου, ο κοινωνικός ή δημόσιος χώρος δεν απουσιάζει, αλλά συχνά θεωρείται, σχολιάζεται και κρίνεται με σταθερά οξεία ειρωνική διάθεση, από την ιδιωτική σκοπιά.

Οι παρωπίδες

Πρόσφατες ιδεολογικού χαρακτήρα επικρίσεις της Δημουλά ως απολιτικής ποιήτριας ακολούθησαν μια περίοδο ευρείας κριτικής και αναγνωστικής αποδοχής της και μάλλον λειτούργησαν ως αντίμετρο σε αυτήν την αποδοχή και στην παράλληλη δημόσια και θεσμική καταξίωση της ποιήτριας. Ίσως η πλάστιγγα της ορθότερης κρίσης ισορροπήσει στο μέλλον.

Αρκεί να σκεφτούμε ότι, όταν πάψαμε να διαβάζουμε και να κρίνουμε παλαιότερους από τη Δημουλά μεταπολεμικούς ποιητές με τις κάθε είδους ιδεολογικές παρωπίδες, αντιληφθήκαμε πόσο παραπλανητική, ουσιαστικά εξωκαλλιτεχνική, είναι η διελκυστίνδα ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, το ατομικό και το συλλογικό στοιχείο.

Έτσι, σήμερα αναγνωρίζουμε και αποδεχόμαστε την αντανάκλαση της κοινωνικής και ιστορικής εμπειρίας στον, εκ πρώτης όψεως, εντελώς περίκλειστο ποιητικό κόσμο του Μίλτου Σαχτούρη ή τη βαθύτατη διάβρωση της, πάλι εκ πρώτης όψεως, πολιτικής ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη από το υπαρξιακόυποστασιακό βίωμα.

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ

Τα ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη, ούτε εικονογραφούν ούτε περιγράφουν τα ποιήματα της Δημουλά, αλλά προτείνονται ως ισότιμοι εταίροι τους
Η λιτή πολυτέλεια του βιβλίου- λευκώματος Συνάντηση και το όχι ευκαταφρόνητο χρηματικό τίμημα που πρέπει να καταβάλει κανείς για να το αποκτήσει, κάθε άλλο παρά αποτελούν πρόκληση. Αντιθέτως, υπενθυμίζουν την ανάγκη μας για τις πολύτιμες λέξεις της ποίησης και τις ακριβές όψεις της ζωγραφικής, όλα αυτά τα άχρηστα, κατά την κυρίαρχη αντίληψη των τεχνοκρατών, πράγματα.
Αυτή η ανάγκη γίνεται μεγαλύτερη σε μια εποχή που ο τόπος, παρασυρμένος στη δίνη του εύκολου κέρδους, κυριαρχείται από τους παρασιτικούς κανάγιες (για να θυμηθώ τον Καρυωτάκη) που λυμαίνονται τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων.

Ευριπίδης Γαραντούδης, Τα Νέα, 21/7/2007