0
Your Καλαθι
Οι επτά σοφοί
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει έργα του Διογένους Λαερτίου, του Ιωάννου Στοβαίου και του Πλούταρχου, και συγκεκριμένα τους «Βίους Φιλοσόφων» του πρώτου, το «Ανθολόγιον» του δευτέρου και «Των επτά φιλοσόφων συμπόσιων» του τρίτου.
Ιστορίες μύθου και ιστορικής πραγματικότητας. Οι Επτά Σοφοί της ελληνικής αρχαιότητας δεν ήταν ακριβώς επτά, αφού διάφορες πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας δεν συμφωνούν ως προς τα πρόσωπα. Επτά Σοφούς μνημονεύουν όλες οι παραδόσεις, αλλά διαφέρουν στα πρόσωπα, οπότε νομιμοποιείται κανείς να υποθέσει ότι οι σοφοί ήταν περισότεροι και απλώς οι αρχαίοι Ελληνες ήταν «κολλημένοι» με τον αριθμό επτά. Οπως και να έχει πάντως, τα πρόσωπα αυτά που απέκτησαν φήμη θρυλική για τη σοφία τους, ήταν πρόσωπα πραγματικά, άνδρες σοφοί που χρονικά εστιάζονται στον 7ο αιώνα π.Χ. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Αθηναίος Σόλων, ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ο Πιττακός από τη Λέσβο, ο Βίαντας από την Πριήνη, ο Κλεόβουλος από τη Ρόδο, ο Περίανδρος από την Κόρινθο. Εναλλακτικοί κατάλογοι δίνουν τον Μύσωνα από τη Χήνη, τον Επιμενίδη από την Κρήτη, τον Φερεκύδη από τη Σύρο, τον Σκύθη Ανάχαρση. Ονομάστηκαν σοφοί για τις σύντομες, αποφθεγματικές ρήσεις τους που μιλούσαν για τη συμπεριφορά των ανθρώπων και κυρίως τη συμπεριφορά τους ως μελών της κοινωνίας μιας πόλης. Διάφοροι συγγραφείς παρέχουν σχετικές πληροφορίες, αλλά τις πιο συστηματικές μάς τις δίνουν ο Διογένης Λαέρτιος (3ος αι. μ.Χ.), γνωστός βιογράφος σοφών ανδρών, ο Ιωάννης Στοβαίος (5ος αι. μ.Χ.), ο οποίος στο «Ανθολόγιο» του παρέχει πληροφορίες και μαρτυρίες πολύ παλαιότερων συγγραφέων, ο Πλούταρχος (1ος/2ος αι. μ.Χ.), που μας δίνει το περίφημο «Συμπόσιο των Επτά Σοφών» στην αυλή του Περίανδρου. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τους αρχαίους σοφούς με τη βοήθεια του ομότιμου καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Δ. Λυπουρλή, ο οποίος δίνει ένα ή μάλλον κάμποσα εισαγωγικά κείμενα, μεταφράζει τα αρχαία κείμενα και τα σχολιάζει πραγματολογικά.
ΝΙΚΟΣ ΝΤΟΚΑΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/10/2004
ΚΡΙΤΙΚΗ
Είκοσι πέντε αιώνες τώρα οι Επτά Σοφοί παραμένουν θρύλος στη δυτική κοινωνία. Πρώτος ο Πλάτωνας τους είχε ονοματίσει στην εποχή του, συνεπώς ήταν ήδη πανελληνίως γνωστοί τον 5ο αιώνα. Μετά τον Πλάτωνα ακολούθησαν ελάσσονες φιλόσοφοι και βιογράφοι που αναπαρήγαγαν κατά καιρούς έργα «ιστορίας της φιλοσοφίας». Κάποιοι από τους αρχικούς σοφούς χάθηκαν από τον κατάλογο καθώς άλλαζαν οι εποχές, ωστόσο σταθεροί έμεναν ο αστρονόμος Θαλής από τη Μίλητο, ο νομοθέτης Σόλωνας από την Αθήνα, ο δικτάτορας Πιττακός από τη Μυτιλήνη και ο μεταρρυθμιστής Χίλωνας από τη Σπάρτη. Κάποιοι προστέθηκαν με τον καιρό, όπως ο Βίας από την Πριήνη της M. Ασίας, ο Περίανδρος από την Κόρινθο και ο Πυθαγόρας από τη Σάμο. Μαζί τους διασώθηκε ένας πλούτος αποφθεγμάτων, όπως τα «μηδέν άγαν», «χρόνου φείδου», «σπεύδε βραδέως» και πολλά ακόμη, που αποδίδονται πότε στον έναν και πότε στον άλλον.
H σοφία τους άλλωστε ήταν αποφθεγματική και αφοριστική, και συνίστατο σε αυτό που λέμε «υγιής κοινός νους». Συνεπώς στα βασικά ζητήματα της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής μπορούσαν να συμφωνούν απόλυτα μεταξύ τους - τόσο ένας φιλελεύθερος σοφός με έναν τύραννο σοφό όσο και ένας Αθηναίος με έναν Σπαρτιάτη. Ο Πλούταρχος τους φαντάστηκε όλους συγκεντρωμένους να συμποσιάζονται σε ένα τραπέζι που είχε παραθέσει ο Πεισίστρατος στην Κόρινθο, με τη συζήτηση να κυλάει αβίαστα, παρουσία και άλλων προσκεκλημένων κάθε λογής.
Τι είπαν ακριβώς
Ας επιστρέψουμε όμως στα αρχέτυπα. Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι; Τι θέματα συζητούσαν; Ο ομότιμος καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης κ. Δημήτριος Λυπουρλής ανέλαβε να συγκεντρώσει τον ανθό των σωζόμενων κειμένων από την αρχαιότητα για τους Επτά Σοφούς. Κατέφυγε στον Διογένη τον Λαέρτιο, στον Ιωάννη Στοβαίο και στον Πλούταρχο. Τα επιλεγμένα κείμενα είναι κατατοπιστικά για τους ίδιους τους σοφούς, για τον χαρακτήρα τους και την εμφάνισή τους, για το τι ακριβώς είπαν σε κάθε περίσταση - πληροφορίες ανεκδοτολογικού περιεχομένου κυρίως.
Για παράδειγμα, όταν ρώτησαν τον Θαλή γιατί δεν κάνει παιδιά, αυτός απάντησε: «Από αγάπη για τα παιδιά». Τα κείμενα παρατίθενται στο πρωτότυπο και αντικριστά σε μετάφραση. Ετσι έχουμε κατ' αρχήν το Βίοι Φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου, ενός όχι τόσο «αληθινού φιλοσόφου» αλλά μάλλον «απλού ερασιτέχνη», ο οποίος όμως αναπαρήγαγε πηγές 500 περίπου χρόνων. Αποτύπωσε σε δέκα βιβλία ό,τι κυκλοφορούσε στην εποχή του, στις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα μ.X. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το βυζαντινής προέλευσης Ανθολόγιον του Ιωάννου Στοβαίου (από τους Στόβους της Μακεδονίας), ο οποίος περιέλαβε σε τέσσερα βιβλία χωρία από τα έργα πεντακοσίων περίπου ελλήνων ποιητών και πεζογράφων. Από αυτά επιλέχθηκαν για την περίσταση τα έργα του Δημήτριου Φαληρέα και του Σωσιάδη. Τέλος περιλαμβάνεται το Των Επτά Σοφών συμπόσιον του Πλουτάρχου. Εδώ ο καθηγητής Λυπουρλής επέλεξε, αντί δικής του εισαγωγής, να ανατυπώσει την εξαιρετική μελέτη του καθηγητή Ιωάννη Συκουτρή για το Συμπόσιο από το περιοδικό «Νέα Εστία» του 1936. «Προσωπικά, δεν γνωρίζω καλύτερη και αισθαντικότερη "ανάλυση" του έργου αυτού του Πλουτάρχου» υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Οι Επτά Σοφοί δεν ήταν διόλου τυχάρπαστοι. Εδιναν με τα γνωμικά τους μαθήματα ζωής και πολιτικής στους συμπολίτες τους. Τους ενδιέφεραν τόσο τα καθημερινά ζητήματα όσο και η οργάνωση της πολιτείας, αφού οι περισσότεροι ήταν νομοθέτες, μεταρρυθμιστές, κυβερνήτες. «Ηρωοποιήθηκαν», όπως επισημαίνει στη μελέτη του ο Συκουτρής, «από την ιωνικήν σκέψιν, η οποία ήθελε να τους αντιτάξει εις τους μυθικούς ήρωας του σπαθιού (τους Επτά επί Θήβας π.χ.), που εξακολουθούσαν ακόμη αποκλειστικώς να συγκινούν τους κατοίκους της Ελλάδος». Χρησιμοποιήθηκαν «ως οι επώνυμοι ήρωες της ανωνύμου, της ομαδικής σοφίας του 6ου αιώνος π.X.». Τα γνωμικά τους διατηρούν «και την κοινοτοπίαν της σοφίας των παροιμιών, όπως και το πνεύμα εκείνο της ισορροπημένης φρονήσεως, της περισκέψεως και επιφυλακτικότητας, της αποφυγής των υπερβολών (ακόμη και των μεγαλοψύχων), που χαρακτηρίζουν κάθε σοφίαν αντλουμένην από την άμεσον παρατήρησιν της ζωής, και όχι από τα πετάγματα του νου ή τα λαχταρίσματα της ψυχής».
Τα καθήκοντα του αμφιτρύωνος
Στο Συμπόσιο των Επτά Σοφών ο Περίανδρος, ο σκληρός δικτάτορας της πλούσιας Κορίνθου, εμφανίζεται «ως οικοδεσπότης εκτελών με λεπτότητα και ευγένειαν, με αρχοντικήν αληθινά μεγαλοσύνην, τα καθήκοντα του αμφιτρύωνος (...) Αλλά με πόσον φυσικόν και ανεπιτήδευτον ευγένειαν φέρεται προς τους καλεσμένους του!». Ενας από τους απλοϊκούς καλεσμένους «δεν ημπορεί να συγκρατήση την έκπληξίν του, όταν βλέπη πόσον λιτόν είναι το εδεσματολόγιον του πολυθρυλήτου συμποσίου, πόσον απλά είναι τα φορέματα, με τα οποία ενεφανίσθησαν ακόσμητοι και ο Περίανδρος και η γυναίκα του».
Οταν κάποια στιγμή, ήδη από την αρχαιότητα, τέθηκε το ερώτημα «ποιος από τους Επτά είναι πρώτος εις την σοφίαν», προκηρύχθηκε σαν έπαθλο ένας χρυσός τρίποδας με την επιγραφή «Τω σοφωτάτω» που είχε βρεθεί στα νερά της Μιλήτου και είχε θεωρηθεί θεϊκό σημάδι. «Αλλ' όμως η σοφία των διαγωνιζομένων εδείχθη ακριβώς εις τούτο: κανείς δεν εθεώρησε τον εαυτόν του σοφώτερον· ο καθένας έστελλε το εύρημα εις τον άλλον, ώσπου έφθασε πάλι εις τον πρώτον». Απτά δείγματα πρακτικής σοφίας μάς περιμένουν σε όλη την έκταση της έκδοσης. Ακόμη και τα σχόλια του καθηγητή στο τέλος του βιβλίου επιφυλάσσουν εκπλήξεις. Το «παν μέτρον άριστον» είναι ένα πρόσφατο λάθος, διαβάζουμε. Το απόφθεγμα ήταν «μέτρον άριστον», αφού το μέτρο είναι μόνο ένα.
MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-10-2004
Ιστορίες μύθου και ιστορικής πραγματικότητας. Οι Επτά Σοφοί της ελληνικής αρχαιότητας δεν ήταν ακριβώς επτά, αφού διάφορες πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας δεν συμφωνούν ως προς τα πρόσωπα. Επτά Σοφούς μνημονεύουν όλες οι παραδόσεις, αλλά διαφέρουν στα πρόσωπα, οπότε νομιμοποιείται κανείς να υποθέσει ότι οι σοφοί ήταν περισότεροι και απλώς οι αρχαίοι Ελληνες ήταν «κολλημένοι» με τον αριθμό επτά. Οπως και να έχει πάντως, τα πρόσωπα αυτά που απέκτησαν φήμη θρυλική για τη σοφία τους, ήταν πρόσωπα πραγματικά, άνδρες σοφοί που χρονικά εστιάζονται στον 7ο αιώνα π.Χ. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Αθηναίος Σόλων, ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ο Πιττακός από τη Λέσβο, ο Βίαντας από την Πριήνη, ο Κλεόβουλος από τη Ρόδο, ο Περίανδρος από την Κόρινθο. Εναλλακτικοί κατάλογοι δίνουν τον Μύσωνα από τη Χήνη, τον Επιμενίδη από την Κρήτη, τον Φερεκύδη από τη Σύρο, τον Σκύθη Ανάχαρση. Ονομάστηκαν σοφοί για τις σύντομες, αποφθεγματικές ρήσεις τους που μιλούσαν για τη συμπεριφορά των ανθρώπων και κυρίως τη συμπεριφορά τους ως μελών της κοινωνίας μιας πόλης. Διάφοροι συγγραφείς παρέχουν σχετικές πληροφορίες, αλλά τις πιο συστηματικές μάς τις δίνουν ο Διογένης Λαέρτιος (3ος αι. μ.Χ.), γνωστός βιογράφος σοφών ανδρών, ο Ιωάννης Στοβαίος (5ος αι. μ.Χ.), ο οποίος στο «Ανθολόγιο» του παρέχει πληροφορίες και μαρτυρίες πολύ παλαιότερων συγγραφέων, ο Πλούταρχος (1ος/2ος αι. μ.Χ.), που μας δίνει το περίφημο «Συμπόσιο των Επτά Σοφών» στην αυλή του Περίανδρου. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τους αρχαίους σοφούς με τη βοήθεια του ομότιμου καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Δ. Λυπουρλή, ο οποίος δίνει ένα ή μάλλον κάμποσα εισαγωγικά κείμενα, μεταφράζει τα αρχαία κείμενα και τα σχολιάζει πραγματολογικά.
ΝΙΚΟΣ ΝΤΟΚΑΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/10/2004
ΚΡΙΤΙΚΗ
Είκοσι πέντε αιώνες τώρα οι Επτά Σοφοί παραμένουν θρύλος στη δυτική κοινωνία. Πρώτος ο Πλάτωνας τους είχε ονοματίσει στην εποχή του, συνεπώς ήταν ήδη πανελληνίως γνωστοί τον 5ο αιώνα. Μετά τον Πλάτωνα ακολούθησαν ελάσσονες φιλόσοφοι και βιογράφοι που αναπαρήγαγαν κατά καιρούς έργα «ιστορίας της φιλοσοφίας». Κάποιοι από τους αρχικούς σοφούς χάθηκαν από τον κατάλογο καθώς άλλαζαν οι εποχές, ωστόσο σταθεροί έμεναν ο αστρονόμος Θαλής από τη Μίλητο, ο νομοθέτης Σόλωνας από την Αθήνα, ο δικτάτορας Πιττακός από τη Μυτιλήνη και ο μεταρρυθμιστής Χίλωνας από τη Σπάρτη. Κάποιοι προστέθηκαν με τον καιρό, όπως ο Βίας από την Πριήνη της M. Ασίας, ο Περίανδρος από την Κόρινθο και ο Πυθαγόρας από τη Σάμο. Μαζί τους διασώθηκε ένας πλούτος αποφθεγμάτων, όπως τα «μηδέν άγαν», «χρόνου φείδου», «σπεύδε βραδέως» και πολλά ακόμη, που αποδίδονται πότε στον έναν και πότε στον άλλον.
H σοφία τους άλλωστε ήταν αποφθεγματική και αφοριστική, και συνίστατο σε αυτό που λέμε «υγιής κοινός νους». Συνεπώς στα βασικά ζητήματα της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής μπορούσαν να συμφωνούν απόλυτα μεταξύ τους - τόσο ένας φιλελεύθερος σοφός με έναν τύραννο σοφό όσο και ένας Αθηναίος με έναν Σπαρτιάτη. Ο Πλούταρχος τους φαντάστηκε όλους συγκεντρωμένους να συμποσιάζονται σε ένα τραπέζι που είχε παραθέσει ο Πεισίστρατος στην Κόρινθο, με τη συζήτηση να κυλάει αβίαστα, παρουσία και άλλων προσκεκλημένων κάθε λογής.
Τι είπαν ακριβώς
Ας επιστρέψουμε όμως στα αρχέτυπα. Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι; Τι θέματα συζητούσαν; Ο ομότιμος καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης κ. Δημήτριος Λυπουρλής ανέλαβε να συγκεντρώσει τον ανθό των σωζόμενων κειμένων από την αρχαιότητα για τους Επτά Σοφούς. Κατέφυγε στον Διογένη τον Λαέρτιο, στον Ιωάννη Στοβαίο και στον Πλούταρχο. Τα επιλεγμένα κείμενα είναι κατατοπιστικά για τους ίδιους τους σοφούς, για τον χαρακτήρα τους και την εμφάνισή τους, για το τι ακριβώς είπαν σε κάθε περίσταση - πληροφορίες ανεκδοτολογικού περιεχομένου κυρίως.
Για παράδειγμα, όταν ρώτησαν τον Θαλή γιατί δεν κάνει παιδιά, αυτός απάντησε: «Από αγάπη για τα παιδιά». Τα κείμενα παρατίθενται στο πρωτότυπο και αντικριστά σε μετάφραση. Ετσι έχουμε κατ' αρχήν το Βίοι Φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου, ενός όχι τόσο «αληθινού φιλοσόφου» αλλά μάλλον «απλού ερασιτέχνη», ο οποίος όμως αναπαρήγαγε πηγές 500 περίπου χρόνων. Αποτύπωσε σε δέκα βιβλία ό,τι κυκλοφορούσε στην εποχή του, στις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα μ.X. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το βυζαντινής προέλευσης Ανθολόγιον του Ιωάννου Στοβαίου (από τους Στόβους της Μακεδονίας), ο οποίος περιέλαβε σε τέσσερα βιβλία χωρία από τα έργα πεντακοσίων περίπου ελλήνων ποιητών και πεζογράφων. Από αυτά επιλέχθηκαν για την περίσταση τα έργα του Δημήτριου Φαληρέα και του Σωσιάδη. Τέλος περιλαμβάνεται το Των Επτά Σοφών συμπόσιον του Πλουτάρχου. Εδώ ο καθηγητής Λυπουρλής επέλεξε, αντί δικής του εισαγωγής, να ανατυπώσει την εξαιρετική μελέτη του καθηγητή Ιωάννη Συκουτρή για το Συμπόσιο από το περιοδικό «Νέα Εστία» του 1936. «Προσωπικά, δεν γνωρίζω καλύτερη και αισθαντικότερη "ανάλυση" του έργου αυτού του Πλουτάρχου» υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Οι Επτά Σοφοί δεν ήταν διόλου τυχάρπαστοι. Εδιναν με τα γνωμικά τους μαθήματα ζωής και πολιτικής στους συμπολίτες τους. Τους ενδιέφεραν τόσο τα καθημερινά ζητήματα όσο και η οργάνωση της πολιτείας, αφού οι περισσότεροι ήταν νομοθέτες, μεταρρυθμιστές, κυβερνήτες. «Ηρωοποιήθηκαν», όπως επισημαίνει στη μελέτη του ο Συκουτρής, «από την ιωνικήν σκέψιν, η οποία ήθελε να τους αντιτάξει εις τους μυθικούς ήρωας του σπαθιού (τους Επτά επί Θήβας π.χ.), που εξακολουθούσαν ακόμη αποκλειστικώς να συγκινούν τους κατοίκους της Ελλάδος». Χρησιμοποιήθηκαν «ως οι επώνυμοι ήρωες της ανωνύμου, της ομαδικής σοφίας του 6ου αιώνος π.X.». Τα γνωμικά τους διατηρούν «και την κοινοτοπίαν της σοφίας των παροιμιών, όπως και το πνεύμα εκείνο της ισορροπημένης φρονήσεως, της περισκέψεως και επιφυλακτικότητας, της αποφυγής των υπερβολών (ακόμη και των μεγαλοψύχων), που χαρακτηρίζουν κάθε σοφίαν αντλουμένην από την άμεσον παρατήρησιν της ζωής, και όχι από τα πετάγματα του νου ή τα λαχταρίσματα της ψυχής».
Τα καθήκοντα του αμφιτρύωνος
Στο Συμπόσιο των Επτά Σοφών ο Περίανδρος, ο σκληρός δικτάτορας της πλούσιας Κορίνθου, εμφανίζεται «ως οικοδεσπότης εκτελών με λεπτότητα και ευγένειαν, με αρχοντικήν αληθινά μεγαλοσύνην, τα καθήκοντα του αμφιτρύωνος (...) Αλλά με πόσον φυσικόν και ανεπιτήδευτον ευγένειαν φέρεται προς τους καλεσμένους του!». Ενας από τους απλοϊκούς καλεσμένους «δεν ημπορεί να συγκρατήση την έκπληξίν του, όταν βλέπη πόσον λιτόν είναι το εδεσματολόγιον του πολυθρυλήτου συμποσίου, πόσον απλά είναι τα φορέματα, με τα οποία ενεφανίσθησαν ακόσμητοι και ο Περίανδρος και η γυναίκα του».
Οταν κάποια στιγμή, ήδη από την αρχαιότητα, τέθηκε το ερώτημα «ποιος από τους Επτά είναι πρώτος εις την σοφίαν», προκηρύχθηκε σαν έπαθλο ένας χρυσός τρίποδας με την επιγραφή «Τω σοφωτάτω» που είχε βρεθεί στα νερά της Μιλήτου και είχε θεωρηθεί θεϊκό σημάδι. «Αλλ' όμως η σοφία των διαγωνιζομένων εδείχθη ακριβώς εις τούτο: κανείς δεν εθεώρησε τον εαυτόν του σοφώτερον· ο καθένας έστελλε το εύρημα εις τον άλλον, ώσπου έφθασε πάλι εις τον πρώτον». Απτά δείγματα πρακτικής σοφίας μάς περιμένουν σε όλη την έκταση της έκδοσης. Ακόμη και τα σχόλια του καθηγητή στο τέλος του βιβλίου επιφυλάσσουν εκπλήξεις. Το «παν μέτρον άριστον» είναι ένα πρόσφατο λάθος, διαβάζουμε. Το απόφθεγμα ήταν «μέτρον άριστον», αφού το μέτρο είναι μόνο ένα.
MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-10-2004
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
