Καρέ φιξ και άλλα διηγήματα

Tο «καρέ φιξ» ανήκει στην κινηματογραφική ορολογία και σημαίνει ακίνητο πλάνο. Aυτό το πλάνο που δεν κινείται, που σταματάει τη ροή του φιλμ, χρησιμοποιείται στη γλώσσα της έβδομης τέχνης, όχι δραματικά αλλά σαν έμφαση, σαν κάλεσμα του θεατή να στοχαστεί.



Kι αυτό ακριβώς κάνει η Mάρω Δούκα. Tο βιβλίο της είναι ολόκληρο ένα «καρέ φιξ» στο φιλμ της ελληνικής ιστορίας, που προβάλλει με λόγο το ακίνητο πλάνο του ρωμέικου παρόντος. Έτσι, ετούτο το βιβλίο δεν αποτελείται ουσιαστικά από δεκαεννιά διαφορετικά διηγήματα, αλλά από περιγραφές των επιπέδων των προσώπων, των αναλογιών των επιμέρους και του βάθους πεδίου του ίδιου απ’ την αρχή μέχρι το τέλος ακίνητου πλάνου. Eξ αυτού έχουμε τις διασυνδέσεις των καταστάσεων από διήγημα σε διήγημα, τις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται σα σε μυθιστόρημα, στην πορεία της ανάγνωσης, και κυρίως τις ίδιες σταθερές και θεματικές συνισταμένες που διατρέχουν το «Kαρέ φιξ».


Mαρία Παπαδοπούλου, «Nέα», 23 Δεκεμβρίου 1976.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το «Καρέ Φιξ» είναι το τρίτο πεζογραφικό βιβλίο και η μοναδική συλλογή διηγημάτων της Μάρως Δούκα. Κυκλοφορεί εν έτει 1976, ακολουθώντας τις νουβέλες «Η Πηγάδα, Κάτι άνθρωποι» (1974) και «Πού 'ναι τα φτερά;» (1975) και κερδίζει αμέσως τη θετική γνώμη της κριτικής, η οποία σπεύδει να αναγνωρίσει στα κομμάτια του μια συγγραφέα έτοιμη, παρά το νεαρόν της ηλικίας της, να βαδίσει στην ωριμότητα. Το 1990 το «Καρέ Φιξ» επανεκδίδεται εμπλουτισμένο και αναθεωρημένο: στις σελίδες του προστίθενται τέσσερα καινούρια διηγήματα, καθώς και η νουβέλα «Κλιμακτήριος», που αποσπάται από την «Πηγάδα» επειδή, όπως σωστά πιστεύει η συγγραφέας, ταιριάζει καλύτερα στην ατμόσφαιρά του. Και οι δύο πρώτες εκδόσεις του «Καρέ Φιξ» έγιναν από τον «Κέδρο». Περνώντας στις εκδόσεις «Πατάκη», η Δούκα αποφάσισε να τυπώσει εκ νέου όλα τα βιβλία της -κάποια από αυτά ελαφρώς διορθωμένα ή αναδιαρθρωμένα. Ετσι, παίρνουμε τώρα στα χέρια μας τη δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του «Καρέ Φιξ», που διαφέρει από την πρώτη μόνο κατά το ότι λείπει από το υλικό της το κείμενο «Η Νεφέλη», το οποίο η Δούκα με τα σημερινά της κριτήρια νιώθει (και δεν έχει, πάλι, διόλου άδικο) πως παραμένει ξένο προς το γενικό κλίμα της συλλογής.



Ενα πνεύμα στράτευσης



Μια, όμως, και μιλάμε για τα κριτήρια του σήμερα, αξίζει, νομίζω, τον κόπο να διαβάσουμε το «Καρέ Φιξ» υπό ένα σύγχρονο πρίσμα, με δεδομένη την απόσταση που το χωρίζει από την υψηλή θερμοκρασία των ιδεολογικο-πολιτικών ζυμώσεων των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων, τον τόνο των οποίων, εκ των πραγμάτων, εν μέρει απηχεί και υπενθυμίζει. Υπό αυτή την έννοια, και σε μια πρώτη προσέγγιση, μάλλον δεν θα πρέπει να μας απασχολήσουν για πολύ κομμάτια όπως τα «Ο τελευταίος απολογισμός», «Φιδότοπος», «Διασταυρώσεις», «Ως είν' αέρας», «Τέρψη, Τέρψη...» και «Στα επικίνδυνα δέκατα», που βγάζουν κάτι από την πολιτική φούρια με την οποία βιώνουν την πτώση του καθεστώτος των συνταγματαρχών οι νέοι της Αριστεράς σε μια καθαρώς μεταβατική περίοδο. Η Δούκα, βεβαίως, εκπροσωπεί στα μέσα της δεκαετίας του '70, οπότε και τη συναντάμε, μια συγγραφική γενιά, η οποία έχει αρχίσει ούτως ή άλλως να απομακρύνεται από τα συλλογικά διακυβεύματα που σημάδεψαν τους περισσότερους από τους πρώτους και τους δεύτερους μεταπολεμικούς πεζογράφους -και ξέρει πώς να μιλήσει για ό,τι παίζεται στη δημόσια σκηνή μέσα από τα ατομικά δράματα της καθημερινότητας, τα οποία έχουν ήδη αρχίσει να ταυτίζονται με το πνεύμα της νέας εποχής. Οσο, όμως, κι αν συναισθάνεται αυτό το πνεύμα, στα προειρημένα διηγήματα το βλέμμα της δεν έχει πάψει να μένει προσκολλημένο στα γεγονότα και τις διαδικασίες που συντάραξαν την ελληνική κοινωνία μετά το τέλος του Εμφυλίου, τροφοδοτώντας την ανάγκη της για ένα είδος καταγγελίας ή στράτευσης, προϊόν της οποίας είναι και ο συγκρατημένος κοινωνικός μελοδραματισμός των διηγημάτων «Βελονιά τη βελονιά», «Για τον Ερμή και τον Απόλλωνα» και «Μια περιπέτεια για διήγημα».

Παρ' όλα αυτά, τη σημασία ενός βιβλίου που έχει αναμετρηθεί με τον καιρό δεν καθορίζουν τα θαμπωμένα ή τα παροπλισμένα στοιχεία του, αλλά τα αειθαλή (δοκιμασμένα πολλαπλώς στον χρόνο) μέρη του: αυτά φτιάχνουν τον κανόνα του, αυτά μιλούν για το βάρος και τη δύναμη της εμβέλειάς του σε ένα ριζικά διαφοροποιημένο πολιτικό και ιστορικό τοπίο. Σκέφτομαι εν προκειμένω δέκα από τα δεκαεννέα εν συνόλω κείμενα της συλλογής: τα «Σαν φωτορομάντζο» (η άτυχη και εντελώς χαραμισμένη ζωή μιας φύσει ανέμελης και αισιόδοξης κοπέλας), «Κλιμακτήριος» (η πνιγηρή συμβίωση ενός ζευγαριού φτασμένου στη μέση ηλικία), «Ευσυνείδητος θυρωρός» (πώς ένα σεξουαλικό πλέγμα οδηγεί στη σπιουνιά), «Απόηχος απογευματινής μουσικής» (η στυφή ανάμνηση ενός θανάτου που έρχεται από τα χρόνια της εφηβείας), «Ο ανιχνευτής» (η γέννηση ενός χαφιέ βγαλμένου από το χειρότερο κοινωνικό περιθώριο), «Κυριακάτικος επισκέπτης» (η σταδιακή κατάπτωση μιας γυναικείας προσωπικότητας), «Κάλλιο να 'ταν...» (η πλήρης απαξίωση ενός αρσενικού από τη σύντροφό του), «Καρέ Φιξ» (η ιστορία ενός εκ των προτέρων καταδικασμένου στην αφάνεια κοριτσιού), «Με σιγαστήρα» (πώς ένα νεαρό θηλυκό χάνει χωρίς να το καταλάβει την αγάπη του) και «Η κόρη της και η τηλεόραση» (το πικρό φίλτρο της μητρικής μοναξιάς).



Ερμαια της εποχής και της κοινωνίας τους



Με μια πέρα για πέρα απέριττη και, το κυριότερο, αντιδραματική γραφή, με πρόσωπα γερά σκιτσαρισμένα, που φωτίζονται σε όλες τις αντινομίες και τις αντιφάσεις τους, αλλά και με μια πολυσύνθετη ως προς τις χρονικές της δομές αφήγηση, που κάνει συνεχώς ζουμ στο παρελθόν των πρωταγωνιστών, δίνοντας μια σφαιρική εικόνα της διαδρομής τους και αποκαλύπτοντας κάθε τόσο την οιονεί μυθιστορηματική υφή της, η Δούκα δείχνει, και στα δέκα κομμάτια τα οποία διατρέξαμε, με ποιον τρόπο καλούνται να αντιμετωπίσουν η ίδια και η γενιά της τα ήρεμα και εν πολλοίς απολίτικα νερά της Μεταπολίτευσης.
Οι λογοτεχνικοί της ήρωες μπορεί να είναι πια μακριά από την καυτή ύλη της πολιτικής και της Ιστορίας, δοσμένοι στα προσωπικά τους αδιέξοδα και κυνηγημένοι από τις ατομικές τους αναπηρίες, αλλά τίποτε από όσα τους ταλανίζουν και τους ακυρώνουν επί καθημερινής βάσεως δεν μοιάζει άσχετο με εκείνα που συμβαίνουν (ακόμη κι αν συμβαίνουν ανεπαισθήτως) στον περίγυρό τους. Το βόλεμα της ελληνικής κοινωνίας στο δημοσιοϋπαλληλίκι της, η αδράνεια η οποία διαχέεται στο συλλογικό σώμα μετά το τέλος των πολιτικών συγκρούσεων και των πολιτικών αγώνων, η αδυναμία (πρωτίστως αυτή) της γυναίκας να υπερβεί τους ταξικούς και τους φυλετικούς περιορισμούς της κοινωνικής της θέσης, αλλά και το βαθύτερο υπαρξιακό κενό, που ανακατεύει προς τη μία ή προς την άλλη κατεύθυνση τον βίο όλο και περισσότερων ανθρώπων, αποδεικνύουν με πάσα πειστικότητα πως οι ατομικές οντότητες εξακολουθούν να αποτελούν έρμαια των συλλογικών μεγεθών, ακόμη κι όταν τα τελευταία στεφανώνονται με τον κότινο μιας περίλαμπρης αποχής και απουσίας. Και μια τέτοια συνθήκη φέρνει, βεβαίως, τη συγγραφέα στην καρδιά της εποχής μας, επικυρώνοντας θεαματικά την (πώς αλλιώς να το πω;) αντοχή των υλικών της.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/10/2007