Αλή Πασάς

Ο Αλέξανδρος Δουμάς πατέρας μεταγράφει τη γνωστή ιστορία του Αλή πασά με ξεχωριστό τρόπο, δίνοντας τη δική του διάσταση στη φοβερή προσωπικότητα του σατράπη της Ηπείρου. Στο έργο αυτό συναντά κανείς ορισμένα από τα εντυπωσιακότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έργα του συγγραφέα των "Τριών σωματοφυλάκων" και του "Κόμη Μοντεχρίσου", όπως η επιθυμία για εκδίκηση, το άσβεστο μίσος, οι μηχανορραφίες, τα αιμοσταγή εγκλήματα και τα ανθρώπινα πάθη με τις τραγικές συνέπειές τους.
Ο "Αλή πασάς" είναι ένα έργο του Δουμά σχεδόν άγνωστο μέχρι σήμερα, αφού εκδίδεται για πρώτη 7φορά παγκοσμίως. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι συνθήκες της συγγραφής του, το παράδοξο παρασκήνιο των οποίων φωτίζεται στην εισαγωγή και στο επίμετρο της παρούσας έκδοσης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το 1820 με τη δημοσίευση του έργου του Φ. Πουκεβίλ «Voyage dans la Grece» (ελληνική έκδοση Αφών Τολίδη: «Ταξίδι στην Ελλάδα», 1995), ο Βεζύρης Αλή πασάς που από το φοβερό κονάκι του ατένιζε τα ήρεμα νερά της Παμβώτιδας, κατέστη ένα από τα πρόσωπα της ταραγμένης Ευρώπης. Ο βίος και η πολιτεία του απέκτησαν τέτοιες διαστάσεις, ώστε πληθώρα ντοκουμέντων, βιογραφιών, μυθιστορημάτων, ποιημάτων, θεατρικών έργων, φυλλαδίων, άρθρων κ.λπ., κατέκλυσαν το ευρωπαϊκό κοινό. Ο λόρδος Βύρων, ο Λαμαρτίνος, ο Γκαίτε, ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Μπαλζάκ, ο Κλοντ Φοριέλ, ο Χένρι Χόλαντ και πολλοί άλλοι, τον θεώρησαν άξιο θέμα τους. Δεν ήσαν λίγοι, κι ο Δουμάς ανάμεσά τους, που αναγνώριζαν στον Αλή, όσο ζούσε και μετά θάνατον, ένα σημαντικό, εν αγνοία του έστω, ρόλο για την εξέλιξη των ελληνικών πραγμάτων.



Hρωας ενός χρονικού



Ο Δουμάς είχε έρθει στην Αθήνα στις αρχές του 1859, επιστρέφοντας από το ταξίδι του στη Ρωσία (1858-1859), δίχως ωστόσο να καταγράψει λεπτομέρειες από την εδώ διαμονή του (βλέπε Διαβάζω, τεύχος 431, αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Δουμά). Μετά τρία χρόνια, αποφάσισε να δώσει στον Αλή πασά ρόλο κεντρικού ήρωα στο άγνωστο μέχρι σήμερα κι ανολοκλήρωτο χρονικό που εκδόθηκε για πρώτη φορά παγκοσμίως στη χώρα μας. Για τη δουμασική διάσταση στην ιστορία του Αλή πασά, γράφει στο επίμετρό του ο Θόδωρος Κατσικάρος, μεταφραστής του έργου. Το ενδιαφέρον με αφορμή την έκδοση, είναι η εισαγωγή του Claude Schopp, του μεγαλύτερου βιογράφου-ερευνητή της ζωής και υπεύθυνου έκδοσης δεκάδων έργων του Δουμά, από την οποία προκύπτουν οι προθέσεις του συγγραφέα σχετικά με τον Αλή πασά.

Τον Οκτώβρη του 1862, ενόσω ζούσε στην Ιταλία (1860-1864) και βοηθούσε τον Γκαριμπάλντι στο σχέδιο ενοποίησής της, ο επιφανής συγγραφέας έλαβε δύο επιστολές φέρουσες την υπογραφή της Α.Μ. πρίγκιπα Γεωργίου Καστριώτη Σκερντέμπεη, προέδρου της Ελληνο-αλβανικής Συμμαχίας. Ο πρίγκιπας προέτρεπε τον Δουμά να τεθεί επικεφαλής του αγώνα για την απελευθέρωση της Αλβανίας, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Ο νέος Σκεντέρμπεης υποσχόμενος μάλιστα διάφορα αξιώματα, τον καλούσε να πράξει για την Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη αυτό που είχε καταφέρει στο πλευρό του Γκαριμπάλντι για το Παλέρμο και τη Νάπολη. Και ο Δουμάς, χαρακτήρας ως φάνηκε πάντα έτοιμος για μάχη ενάντια σε οποιουσδήποτε διαθέσιμους ανεμόμυλους, αισθάνθηκε ικανός να μοιραστεί το μεγαλειώδες σχέδιο του πρίγκιπα και, ούτως πώς, κατέστη διαπρύσιος κήρυκας μιας αλβανο-ελληνικού τύπου προπαγάνδας. Πριν όμως από οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια θεώρησε ορθώς πως έπρεπε να προηγηθεί μια δημοσιογραφική καμπάνια στη ναπολιτάνικη εφημερίδα L’Indipendente, όπου και άρχισε να δημοσιεύει τον Αλή πασά του, σε συνέχειες, τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1862. Στο έργο αυτό ο Δουμάς ήθελε να δείξει ότι ο Αλή πασάς ήταν απόγονος της οικογένειας του Scander-Beg από την πλευρά της μητέρας του της Χάμκως, η οποία ήταν κόρη του Κουρτ πασά, Βεζίρη του Βερατίου, ο οποίος ήταν απόγονος του Scander-Beg.



Δύο απολήξεις



Ημιτελές έργο, λοιπόν, ενός απαράμιλλου αφηγητή με δύο αξιοπρόσεκτες ιστορικο-πολιτικές απολήξεις: μια κωμική και μια σοβαρότερη. Η κωμική έχει να κάνει με τη φενάκη. Διότι ο φερόμενος πρίγκιπας Σκεντέρμπεης δεν ήταν παρά ένας γνωστός υπόδικος, ένας απατεώνας που εξαφανίστηκε μαζί με το ταμείο της Συμμαχίας, εξαπατώντας εξίσου τον Δουμά και τον Γκαριμπάλντι. Η σοβαρή διάσταση αφορά τον 19ο αιώνα: την εποχή των εθνικών αφηγήσεων. Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην Ευρώπη η παραμικρή αιτία μπορούσε να αφυπνίσει εθνικές συνειδήσεις, να ενεργοποιήσει την ανακατασκευή εθνικών θρύλων και να δημιουργήσει πατρίδες. Και μεταξύ άλλων, ο ρόλος της διανόησης υπήρξε σημαντικός στην κατασκευή ηθικών κωδίκων, εικονογραφιών και «χαρτογραφήσεων» εθνικού τύπου.



Παρ’ ολίγον...



Σ’ αυτήν όμως την περίοδο της συγκρότησης των ταυτοτήτων, που στη «ματοβαμμένη ορφανή του ευρωπαϊκού πολιτισμού» η ελπίδα και οι διαψεύσεις της είχαν γίνει οι καθημερινές θεότητες, ο Δουμάς –ένα πρακτορείο ειδήσεων ο ίδιος για την εποχή του– παρ’ ολίγον να αντικαταστήσει το μνημειώδη «Νέο Ανάχαρση» του αβά Μπαρτελεμί, μ’ έναν εξίσου μνημειώδη «Νέο... Σκεντέρμπεη».



Θανάσης Αντ. Βασιλείου

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20/4/2003