Το βυσσινί φουστάνι

Μια συλλογή διηγημάτων με ηρωϊδες γυναίκες που ζουν στα νησιά
του Αιγαίου και θέματα παρμένα από την καθημερινή ζωή. Είναι
όλα γραμμένα στη νησιωτική διάλεκτο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Σύντομα πεζά με λογοτεχνικό αντίκρισμα μας δίνει τα τελευταία χρόνια η Συριανή Λ. Δούναβη, η οποία τη δεκαετία του '70 είχε ξεκινήσει ως ποιήτρια. Το καινούργιο βιβλίο της είναι επαυξημένη έκδοση ενός πρώτου βιβλιάριου, με τον ίδιο τίτλο, που είχε κυκλοφορήσει το 1992 από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Τα 19 αφηγήματα γίνονται 26, χωρίς ωστόσο το σύνολο να αλλάζει μορφή και περιεχόμενο. Και μόνο όμως η τυποτεχνική επιμέλεια δίνει άλλη αίγλη στο Βυσσινί φουστάνι.

Η ανασύσταση του γυναικείου λόγου στάθηκε ανέκαθεν δέλεαρ κυρίως για άντρες συγγραφείς οι οποίοι κατά καιρούς έδωσαν θαυμάσια δείγματα, χωρίς να λείπουν και οι ναυαγισμένες προσπάθειες. Πιστεύουμε ότι το βιβλίο της Λ. Δούναβη θα μπορούσε να χρησιμεύσει δίκην παραδείγματος για τις ευκολίες και τις παγίδες του είδους. Πεζά, τα περισσότερα, με τη μορφή μονολόγου, όπου δεν προσδιορίζεται αν η ηρωίδα μιλάει κατά μόνας δυνατά ή τα λέει μέσα της. Επίσης ασαφές παραμένει το αν πρόκειται για την ίδια γυναίκα. Μάλλον προβάλλει ένας χορός ηλικιωμένων Συριανών που έχουν περάσει πολλά. Στα 28 έμεινε χήρα η κορυφαία, με το βάρος των παιδιών, ιδίως των θυγατέρων. Μεγάλος μπελάς τα παλαιότερα χρόνια το καλό όνομα του κοριτσιού. Αγρυπνοι φύλακες οι αρσενικοί της οικογένειας, και αν αυτοί έλειπαν αναλάμβανε την περιφρούρηση, το ίδιο αυταρχικά, η μητέρα.

Από μια άποψη, συριανή ηθογραφία, αφού το θέμα είναι η ζωή κάποτε στην Ανω Σύρο. Αν και οι τοπικές παραδόσεις λίγο μόνο αναφέρονται, ως διακοσμητικό στοιχείο, στη ροή της διήγησης. Κυρίως απασχολεί ο κόσμος των γυναικών, με σημαντικά γεγονότα τον γάμο, τη γέννα και τον θάνατο. Ακριβώς αυτό το παραδοσιακό σκηνικό, το ίδιο σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας, προσπαθούν να αποδώσουν νεότεροι συγγραφείς, δίνοντας έμφαση στο μυστήριο του γυναικείου σώματος, ενώ προϋποθέτουν έναν εύκολα προσβάσιμο ψυχισμό. Όσο όμως τονίζουν τη γέννα και τη μητρότητα τόσο τους ξεφεύγει το γυναικείο πνεύμα με την ασύγκριτη πρακτικότητά του. Μένουν δέσμιοι των τραγικών εξάρσεων χάνοντας τις φαιδρές ανάπαυλες.

Νεωτερικά τα αφηγήματα της Λ. Δούναβη, όπως κατορθώνουν να αποδώσουν τον γυναικείο τρόπο σκέψης με την αναρχία του και τις γυναικείες κουβέντες με την ελαφρότητά τους. Δυνατές οι γυναίκες μέσα από την επίγνωση της αδυναμίας τους· «δε φοβούμαι τίποτα, είμαι μ' εμένα». Θυμόσοφες, με τη στωικότητα κληρονομιά από γενιά σε γενιά· «παν μέτριο άριστο». Όσο για τη δύσκολη αλλά αναγκαία σχέση με τον άντρα ­ «όχι για τις απολάψεις, μόνο να στέκει ένας άντρας στο κατώφλι» ­ πολύτιμη η συμβουλή της μητέρας: «τις άντρες μη τσε συνορίζεσαι... ο άντρας σου πρέπει να σε ξέρει μόνου από τη μέση και κάτω...».

Αφηγήσεις με οικονομία λόγου, που ζωντανεύουν στο ιδιόλεκτο της Ανω Σύρας, με τις γραμματικές και συντακτικές ιδιαιτερότητές του, καθώς και ένα πλήθος ιδιωματικών λέξεων που συγκεντρώνονται σε ένα γλωσσάρι, πιθανώς όχι ικανοποιητικό για έναν αθηναίο αναγνώστη, ωστόσο σαφώς ικανοποιητικότερο από το μονοσέλιδο που συνόδευε την πρώτη έκδοση. Όταν το 1992 ο Γ. Π. Σαββίδης, στις επιλογές της χρονιάς, τοποθετούσε Το βυσσινί φουστάνι δίπλα στο πολυσέλιδο μυθιστόρημα της Ζ. Ζατέλη Και με το φως του λύκου επανέρχονται, ευχόταν μια περαιτέρω συνθετικότερη εξέλιξη για τη Λ. Δούναβη. Από αυτή την άποψη, η έστω βελτιωμένη επανέκδοση του βιβλίου της απογοητεύει. Ωστόσο σε εποχή αποπροσανατολισμού, όταν όλο το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στην υπόθεση ενός μυθιστορήματος, το βιβλίο της Λ. Δούναβη με τις «άτακτες» και ποιητικές αφηγήσεις του παραμένει ευπρόσδεκτο.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-08-2001