Τι είν η πατρίδα μας;

Στο συλλογικό αυτό τόμο γράφουν οι ακόλουθοι κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και ιστορικοί από τα πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Θράκης: Έφη Αβδελά, Νέλλη Ασκούνη, Λίνα Βεντούρα, Θάλεια Δραγώνα, Χρύση Ιγγλέση, Γεράσιμος Κουζέλης και Αννα Φραγκουδάκη.
Το βιβλίο περιέχει δεδομένα και αναλύσεις από δύο συλλογικές έρευνες: μια ανάλυση δείγματος σχολικών εγχειριδίων ιστορίας, γεωγραφίας και γλώσσας και μια έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αντικείμενο την εικόνα και την αξιολόγηση του ελληνικού έθνους και των άλλων εθνών.
Αντί για πρόλογο το βιβλίο έχει ένα μικρό απόσπασμα από μια σκηνή του θεατρικού έργου του Μπέρτολντ Μπρεχτ Η ζωή του Γαλιλαίου, όπου ο Μεγάλος Δούκας της Φλωρεντίας και οι ακόλουθοί του καθηγητές του πανεπιστημίου επισκέπτονται τον Γαλιλαίο για να τους αποδείξει με το τηλεσκόπιο ότι ο ήλιος δεν γυρίζει γύρω από τη γη. Οι πανεπιστημιακοί εξηγούν στον Γαλιλαίο ότι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αυτό που ισχυρίζεται αποκλείεται να συμβαίνει. Ο Γαλιλαίος τους προτρέπει να κοιτάξουν στο τηλεσκόπιό του για να πεισθούν. Μετά από πολλύ συζήτηση, οι εκπρόσωποι του παλατιού φεύγουν χωρίς να κοιτάξουν από το τηλεσκόπιο που θα ανέτρεπε τις πεποιθήσεις τους.
Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι τα σχολικά βιβλία περιγράφουν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων ίδια και αναλλοίωτα από την αρχαιότητα και αυτή η κατάργηση του ιστορικού χρόνου οδηγεία σε ταύτιση της αλλαγής και της εξέλιξης με την αλλοίωση και την παρακμή. Προβάλλουν την αρχαιότητα ως κυρίαρχη αξία και συστατικό της υπεροχής του ελληνικού έθνους, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν το κοινωνικό και πολιτισμικό παρόν αρνητικά. Συγχρόνως παρουσιάζουν έμμεσα ή άμεσα αρνητικά όλα τα άλλα έθνη.
Δηλαδή, η αξιολογήση του ελληνικού έθνους στηρίζεται στη ρομαντική αντίληψη και η αξιολόγηση των άλλων εθνών στην ευρωκεντρική επιστημονική παράδοση του 19ου αιώνα. Αποτέλεσμα των δύο είναι ότι ο «ελληνισμός» παρουσιάζεται να έχει πολιτισμική υπεροχή σε σχέση με άλλα έθνη, με την αιτιολογία ότι διατήρησε αναλλοίωτα τα πολιτισμικά του χαρακτηριστικά από την αρχαιότητα, χωρίς ποτέ να έχει δεχθεί επιδράσεις από κανέναν άλλο πολιτισμό. Η αντίληψη αυτή διαμορφώνει μια αμυντική διάσταση της εθνικής ταυτότητας, με αποτέλεσμα η εξιδανίκευση του παρελθόντος να συνδυάζεται με αμηχανία απέναντι στο παρόν και φόβο για το μέλλον.
Το σημαντικότερο συμπέρασμα των εργασιών που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο είναι ότι η εθνική ταυτότητα που καλλιεργεί ο εκπαιδευτικός θεσμός σήμερα είναι εύθραυστη και αντιφατική, «ανάδελφη» και υποτιμημένη, απειλημένη από παντού και σε διαδικασία παρακμής.
Όπως γράφουν οι συγγραφείς, το βιβλίο προτείνεται σε όλους/ες και ιδίως τους/τις εκπαιδευτικούς ως αντικείμενο διαλόγου, με στόχο τις αλλαγές που χρειάζονται στο εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε η καλλιέργεια της εθνικής αυτογνωσίας στις νέες γενιές να οδηγεία σε μια εθνική ταύτοτητα αρκετά ανθεκτική, ώστε να μη φοβούνται την αλλοίωση ή παρακμή της από τη συνεργασία των λαών και την αλληλεπίδραση των πολιτισμών, και αρκετά ανεκτική, ώστε να μην την υπερασπίζονται αμυντικά απορρίπτοντας τις ετερότητες, τις διαφορές και τους «άλλους».