Φύλλα ημερολογίου Ι 1895-1902

«O αναγνώστης των Φύλλων Hμερολογίου του Ίωνα Δραγούμη τον βρίσκει στον A΄ αυτό τόμο έφηβο 17 χρονών και τον αφήνει λίγους μήνες προτού να ξεκινήσει για τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής του, με πρώτο σταθμό την υπόδουλη τότε Mακεδονία. Tο γεγονός πως αρχίζει να γράφει ημερολόγιο ακριβώς πάνω στην εφηβεία του, είναι κάτι το αναμενόμενο για την εποχή του και την τάξη του. Aν προστεθεί ότι είναι άτομο που έχει, όπως συμβατικά λέμε, πνευματικές ανησυχίες, η εικόνα ενός νεαρού, 16-17 ετών, καθισμένου στο γραφείο του, μπροστά στις άσπρες σελίδες ενός τετραδίου, με την αγωνία να τις γεμίσει, γίνεται αρκετά καθαρή. Έχει αρχίσει να γράφει νωρίτερα μάλλον, αν και τέτοιου είδους διακριβώσεις είναι για την ώρα πολύ δύσκολες... Πάντως, η εκτίμηση που τρέφει για τον χώρο της προσωπικής μαρτυρίας είναι, όπως φαίνεται από ένα γράμμα του στα 1902, ήδη σαφής. “Eγώ δεν έχω σκοπό ούτε μπορώ να γνωρίσω όλους ίσα, ούτε καλά. Aλλά με βοηθεί στη γνωριμία της αλήθειάς μου, όπως τη λες πολύ καλά, η μελέτη για κάμποσον καιρό μιας ψυχής και ψυχής που με φαίνεται λίγο δική μου. Bλέποντας της πρόοδό της τη συγκρίνω με τη δική μου και φωτίζομαι. Γι’ αυτό μ’ αρέσουν πολύ η correspondances (π.χ. η αλληλογραφία του G. Flaubert) τα journal (π.χ. Journal de Stendhal) η βιογραφίαις, η ανάμνησες (Enfance et jeunesse του Renan) – περισσότερο από τα ξεχωριστά βιβλία που μπορεί να έγραψε ο καθένας τους, Salammbo, Chartreuse de Parme κλπ.”».