Όσοι ζωντανοί

Διαβάζοντας το βιβλίο «Όσοι ζωντανοί» ο αναγνώστης διαπιστώνει παντού τον αγνό θερμό πατριωτισμό του Ίωνος Δραγούμη. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι πρέπει κανείς να αποδεχθεί και όλες τις ιδέες του. Ορισμένα σημεία προκαλούν μάλλον δισταγμό, σε άλλα αισθάνεσαι ότι μάλλον διαφωνείς. Όμως είναι απείρως προτιμότερο να διαφωνείς μ' ένα γνήσιο άνθρωπο σαν τον Δραγούμη, παρά να συμφωνείς με υποκριτές ψευτοπατριώτες και ψευτοευσεβείς!
Ένα σημείο που προβληματίζει είναι οι σκέψεις του περί φυλής. Μάλλον μικρή σημασία δίνει στην καταγωγή ως καθοριστική ενός έθνους. Αντιθέτως πιστεύει ότι ο βασικός παράγοντας για τη δημιουργία των ψυχικών χαρακτηριστικών ενός λαού είναι το φυσικό περιβάλλον όπου ζει. Στην Ελληνική γη οφείλονταν κυρίως οι αρετές του αρχαίου Ελληνισμού, η ίδια γη θα βοηθήσει το νεώτερο Ελληνισμό να μεγαλουργήσει. Πρόκειται για μια ανθρωπογεωγραφική θεωρία, που είχε υποστηρίξει έντονα ο Εμμανουήλ Χαιρέτης και κατόπιν ο ανεψιός του Περικλής Γιαννόπουλος, φίλος αγαπητός του Ίωνος, μια θεωρία που αποτελεί εφαρμογή της βιολογικής θεωρίας για την καθοριστική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στους ζώντες οργανισμούς. Υπό το πνεύμα αυτό έχει γραφεί το κεφάλαιο: Η φυλή.
Ο Δραγούμης δεν ανήκε σε κόμματα. Αρχικά υποστήριζε το Βενιζέλο, αργότερα τον αντιπολιτευόταν, πράγμα που οδήγησε φανατικούς Βενιζελικούς στη δολοφονική εκτέλεσή του το 1920. Στην πραγματικότητα δεν μπορούσε να ανήκει σε κάποιο κόμμα. Πνεύματα ελεύθερα σαν αυτόν δεν αντέχουν να ανήκουν σε χώρους, όπου άλλοι αποφασίζουν. Αντιδρούσε και στην ιδέα ότι άλλοι πίστευαν ότι κάπου ανήκει. Ιδεώδης γι' αυτόν ήταν ο ελεύθερος και ανένταχτος άνθρωπος, ο «εξαιρετικός», για τον οποίο γράφει: «Οι άνθρωποι τον εξαιρετικό, που δεν τόνε γνωρίζουν, τον βλέπουν σαν όμοιό τους και ολοένα τον τραβούν κατά τον κάμπο τους, για να τον ισοπεδώσουν. Του ορίζουν μάλιστα και θέση στην κωμωδία των κοινωνιών. Μα δεν μπορεί να αφομοιωθεί με τη θέση αυτή, ξεφεύγει από παντού, γιατί είναι πλατύτερος από τη θέση του».
Ε.Δ.

Όσο η ευγνωμοσύνη προς τους Μακεδονομάχους θα ζει στη μνήμη του Ελληνισμού, ψηλά θα στέκει και το όνομα του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920), που διοργάνωσε τον αγώνα στη Μακεδονία, ετοίμασε το δρόμο στο συγγενή του (άνδρα της αδελφής του) Παύλο Μελά, και μετά τον ηρωικό θάνατο εκείνου (1904) προσπαθούσε να συνεγείρει την Ελληνική νεολαία με το μήνυμα: «αν τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώσει».
Πέρα από τη Μακεδονία, όλος ο Ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δονούσε τις χορδές της ψυχής του. Οραματιζόταν ένα ελεύθερο Ελληνισμό, που ενωμένος θα δημιουργήσει νέα θαύματα, εγκαταλείποντας τη στείρα καύχηση για τη δόξα των προγόνων.
Απόστολος της δημοτικής γλώσσας και της τοπικής αυτοδιοίκησης, ήταν ταυτόχρονα προφήτης μιας παράφορης αγάπης προς το Έθνος. «Εθνικιστής» ή «προοδευτικός»; Αδύνατο να τον καλύψουν τέτοιοι συμβατικοί χαρακτηρισμοί. Πνεύματα ελεύθερα σαν τον Δραγούμη δεν μπορούν να καταταχθούν στις συνηθισμένες παρατάξεις των πολλών, αλλά υψώνονται δυναμικά κρίνοντας τους πολλούς. Και χτύπησε πολλούς η θαρραλέα κριτική του, ώσπου τον χτύπησαν σφαίρες φονικές όχι ξένων, αλλά Ελλήνων.
Αυτός έσιώπησε, μα τα βιβλία του για πάντα θα μιλούν!
Όσοι ζωντανοί (πρώτη έκδοση 1911): Την Κωνσταντινούπολη του 1908, στην εποχή της επανάστασης των Νεότουρκων, παρουσιάζει ο Δραγούμης στο έργο του αυτό. Ζώντας συγκλονιστικές ιστορικές μνήμες, μέσα στον ανατολίτικο τρόπο ζωής, γνωρίζοντας πολιτικούς και εκκλησιαστικούς κύκλους και επηρεασμένος από σύγχρονά του ιστορικά γεγονότα, προβληματίζεται για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται η ιδεολογία, η φιλοσοφία και οι οραματισμοί του Ίωνος Δραγούμη στην πιο ολοκληρωμένη τους μορφή.