Η πρόσοψη

Από την Οδυσσό στη Σενεγάλη και στη μάχη της Φασόντα στα σύνορα του αγγλοαιγυπτιακού Σουδάν, από το Αϊβαλί και την Αθήνα ως το Νανσύ, την Μπραζαβίλ και τον ποταμό Κόνγκο, στην κρίσιμη περίοδο που αρχίζει την αυγή του εικοστού αιώνα και διαρκεί πενήντα περίπου χρόνια, τα ατομικά πεπρωμένα εμφανίζονται σαν άνθη του Κακού αλλά και σαν ελπίδες του Καλού. Ορθόδοξοι, εβραίοι και καθολικοί, λευκοί και μαύροι, εξερευνητές και επαναστάτες, άρχοντες, δημοκράτες και αναρχικοί γίνονται τα συστατικά ενός κόσμου που έδειχνε στη νιότη του πως θα γινόταν άλλος. Όπως λοιπόν συμβαίνει στο παραμύθι, καθώς ο κόσμος πήρε το δρόμο που ξέρουμε, ο λύκος έφαγε την Κοκκινοσκουφίτσα. Το στοίχημα όμως πως η Κοκκινοσκουφίτσα μπορεί να φάει το λύκο δεν παύει να έχει αξία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα στέρεο λογοτεχνικό σύμπαν δημιουργεί ο Φίλιππος Δρακονταειδής στο καινούριο του μυθιστόρημα, μέσα από το οποίο αναδύεται η ιστορία της Ευρώπης, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και το πρώτο μισό, περίπου, του 20ού. Κυρίως όμως επικεντρώνεται στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όχι, πιστεύουμε, τυχαία. Οι δεκαετίες αυτές είναι γνωστό πως καθόρισαν τη φυσιογνωμία του 20ού αιώνα και άλλαξαν ό,τι γνωστό και παραδομένο ήξερε μέχρι τότε ο ευρωπαϊκός κόσμος, ξεκινώντας από το χώρο των ιδεών και των επιστημών έως τις απλές εκφάνσεις της καθημερινότητάς του. Μ' άλλα λόγια, το οικοδόμημα των ιδεών, των αξιών και των αρχών που ο Ευρωπαίος είχε έως τότε χτίσει, άρχισε σιγά σιγά να καταρρέει και στο τέλος, να παραμένει μόνον η πρόσοψή του, την οποία ο συγγραφέας, εμμέσως πλην σαφώς, υπαινίσσεται πως κληρονόμησαν οι Ευρωπαίοι -και όχι μόνον- των χρόνων που ακολούθησαν, έως τις μέρες μας.

Το μυθιστόρημα, το οποίο ο συγγραφέας ακολουθώντας λογοτεχνικά πρότυπα της περιόδου που αναφέρεται, χαρακτηρίζει, χαριτολογώντας, διήγησι περιέχουσα πλείστα πάνυ ωραία και συνήθη, χωρίζεται σε πέντε εποχές, εκκινώντας η πρώτη περί το έτος 19... και καταλήγοντας η τελευταία να φέρει τη χρονολογική ένδειξη 10 Ιουνίου 1914 - Αύγουστος 1946. Ας μη θεωρήσει όμως ο αναγνώστης πως ο χρόνος και τα ιστορικά γεγονότα θ' ακολουθήσουν μια ανώδυνη ευθεία γραμμή χωρίς παρεκτροπές και παρεκκλίσεις. Τουναντίον, ιστορικά γεγονότα και προσωπικές ζωές μπλέκονται και διασταυρώνονται κατά το συγγραφικό δοκούν, σ' ένα πλεκτό όπου τις βελονιές θέτει ένας έμπειρος και δεξιοτέχνης συγγραφέας. Η απόσταση του χρόνου μάλιστα το ραντίζει και με κάποιες σταγόνες μυστηρίου, κάτι σαν θρίλερ του παρελθόντος, αν θέλει κανείς έτσι ν' αντιμετωπίσει τα όσα συνέβησαν εκείνες τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Αλλωστε, ο συγγραφέας, έχοντας προ πολλού υιοθετήσει την άποψη περί του θανάτου του παντογνώστη αφηγητή, κάνει τις προσωπικές του παρεμβάσεις, πότε για να εκφράσει την αμηχανία του απέναντι στα όσα συμβαίνουν στις σελίδες του μυθιστορήματός του, πότε για ν' αναπτύξει τον προβληματισμό του, πότε για να μας υπενθυμίσει ότι η δύναμη της αφήγησης ή και οι προσωπικότητες των ηρώων ξεπερνούν κι αυτόν τον ίδιο. Η αλήθεια όμως είναι πως αυτές οι παρεμβάσεις μερικές φορές είναι κουραστικές και ελαφρώς φλύαρες. Ας παρακολουθήσουμε όμως τα πάνυ ωραία και συνήθη που μας προσφέρει το μυθιστόρημα του Φ. Δρακονταειδή.

Τη ραχοκοκαλιά του μυθιστορήματος αποτελεί η εξιστόρηση των περιπετειών μιας οικογένειας Κεφαλλήνων, του πατρός Κατσίγερα, αεί εμπόρου, και των τριών γιων του, των Κωνσταντίνου, Αντώνη και Ιωάννη. Ο πρώτος θα βρεθεί στην ευημερούσα Οδησσό την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και θα ευημερήσει, με τη σειρά του, αφήνοντας γερές παρακαταθήκες στους απογόνους του, οι οποίοι όμως -και προπαντός ο πρώτος και δυνάμει διάδοχός του- δεν θα δικαιώσουν τις προσδοκίες του. Ο Κωνσταντίνος θα οδηγήσει τον εμπορικό οίκο στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης και μόνον το 1915, μεσούντος του Μεγάλου Πολέμου, καταφέρνει να ανορθωθεί οικονομικά πουλώντας στο Ρωσικό Ερυθρό Σταυρό μια καραβιά, δεύτερης ποιότητας, κονιάκ για φαρμακευτική χρήση. Μια οικονομική ανόρθωση βέβαια εντελώς πρόσκαιρη, αφού τα ήθη της επερχόμενης νεαρής σοβιετικής εξουσίας κάθε άλλο παρά την ευνοούν και πολύ περισσότερο την αποδέχονται. Ο Αντώνης Κατσίγερας δεν θα μείνει στην Οδησσό, αλλά θα επιστρέψει στον Πειραιά, για να τον ξαναβρούμε, στο τέλος του μυθιστορήματος, σε μεγάλη ηλικία πλέον, στην Κεφαλονιά. Οσο για τον ευαίσθητο και ρομαντικό Ιωάννη, αυτός θ' ακολουθήσει την επικίνδυνη ατραπό των γραμμάτων, και αφού καταστεί κοινωνός ενός ανεκπλήρωτου, ανομολόγητου και ισόβιου έρωτα με τη δεκαπενταετή πιανίστα Ελισάβετ, στο Νανσί της Γαλλίας, όπου οι σπουδές του στη γαλλική γλώσσα, θ' αφήσει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα, στην ηλικία του «αντίζηλού» του Σούμπερτ, δηλαδή, τριάντα ενός ετών.

Ανάμεσά τους «παίζουν» μια σειρά άλλα δευτερεύοντα ή τριτεύοντα πρόσωπα. Η δασκάλα του πιάνου Ραχήλ Νταβίντοβνα Σουλτς και ο έμπορος πατέρας της, που εκπροσωπούν το εβραϊκό στοιχείο της Οδησσού και τη μοίρα του, οι Αϊβαλιώτες Στάθης Καραστάθης και Σωκράτης Σαρηνικόλας, που θα βρεθούν ο ένας στην Αφρική εθελοντής στρατιώτης, ο άλλος να σπουδάζει στο Νανσί και στη συνέχεια να διδάσκει στην Οδησσό, για να συναντηθούν, λόγω των γάμων τους με τις Γαλλίδες αδελφές Ζιλμπέρ και Οντέτ, η επίσης δασκάλα του πιάνου Εφη Ματαράγκα, κόρη του Αντώνη Κατσίγερα, και ο νεαρός μαθητής και εραστής της Αρμάνδος, Αυστριακοί βαρόνοι και Γάλλοι υπολοχαγοί, τουτέστιν ένας ολόκληρος κόσμος που μπερδεύεται μέσα στη δίνη των καταγαιστικών ιστορικών γεγονότων των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εξαιρετικός γνώστης αυτών των γεγονότων, ο συγγραφέας δίνει τις δικές του εικόνες -και ερμηνείες, σ' αυτά. Από τις καλύτερες, η αναπαράσταση του σκηνικού της δολοφονίας του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο στις 28 Ιουνίου 1914 ή της επίσκεψης της αυτοκράτειρας Σίσι στη Σουηδία. Ο Φ.Δ. απομονώνει και αναδεικνύει έτσι τις λεπτομέρειες, ώστε ακόμη και τα πιο τραγικά ιστορικά γεγονότα να ραντίζονται με μια κωμική νότα και να αποκτούν άλλες διαστάσεις, εκείνες της ματαιότητας ή και γελοιότητας. Κάποτε ο συγγραφέας δανείζεται ολόκληρες σκηνές ή και ήρωες από παλαιότερα μυθιστορήματά του, όπως το λοχία Χρήστο Καραγιάννη, τον Αταμάνο Γκριγκόριεφ και την τύχη του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία το 1919. Εκτός όμως από τους πολέμους, τις επαναστάσεις και τις αλλεπάλληλες μετακινήσεις, υπάρχουν δύο στοιχεία που διατρέχουν ολόκληρο το μυθιστόρημα: Ενα πιάνο (όλες οι ηρωίδες παίζουν πιάνο) κι ένα παραμύθι - στοίχημα. Στη νέα εποχή που ανατέλλει ποιος θα φάει ποιον; Ο λύκος την Κοκκινοσκουφίτσα ή η Κοκκινοσκουφίτσα το λύκο; Η απάντηση που δυνάμει γέρνει προς τη δεύτερη εκδοχή χαρίζει στο μυθιστόρημα αεράκι αισιοδοξίας. Εντυπωσιακός είναι ο πραγματολογικός πλούτος του μυθιστορήματος και η δεξιοτεχνία με την οποία ο συγγραφέας τον ενσωματώνει μέσα στη ροή της αφήγησης. Εν κατακλείδι, ένα μυθιστόρημα που έχει πολλά να προσφέρει στο σύγχρονο αναγνώστη, ο οποίος θέλει να γνωρίζει το χθες για να διαβάζει καλύτερα το σήμερα.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/03/2004