Απαντα Δροσίνη VIII

ΚΡΙΤΙΚΗ



Με τον έβδομο και όγδοο τόμο τους συνεχίζεται η έκδοση των Απάντων του Γεωργίου Δροσίνη από τον Γιάννη Παπακώστα, η οποία άρχισε με τα ποιητικά έργα του το 1995. Η γενικότερη σημασία της έκδοσης αφορά την επανεκτίμηση ενός λογοτέχνη που στις νεότερες γενιές είναι γνωστός κυρίως από τα κείμενά του που έχουν ανθολογηθεί στα σχολικά βιβλία ή ως συνοδοιπόρος του Παλαμά στην καινοτόμο προσπάθεια της λογοτεχνικής γενιάς του 1880. Τώρα, όμως, με την κριτική συγκεντρωτική έκδοση του έργου του, παρουσιάζεται μια ολοκληρωμένη εικόνα ενός ποιητή που ακόμη και αν δεν υπήρξε «μείζων», τουλάχιστον ήταν γνήσιος ως προς τη θετικότητα και την αμεσότητα της σχέσης του με την εμπειρία αλλά και με την ποιητική έκφρασή της. Οι τρεις πρώτοι τόμοι αφιερώνονται στο ποιητικό έργο του (από το 1880 έως το 1940), οι τρεις επόμενοι στο πεζογραφικό έργο του (από το 1882 έως το 1948), ενώ ο έβδομος και ο όγδοος περιλαμβάνουν τα αυτοβιογραφικά «Σκόρπια φύλλα της ζωής μου». Ολόκληρο το δημοσιευόμενο υλικό (πλην του πρώτου μέρους) έχει μεταγραφεί από το χειρόγραφο και έχει σχολιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να φωτίζονται πρόσωπα και καταστάσεις για τις οποίες ο Δροσίνης δεν είναι πάντοτε αρκετά σαφής ή αναλυτικός. Το κεφάλαιο «Πώς είδα το Παρίσι», γραμμένο πριν από ογδόντα χρόνια, δημοσιεύεται για πρώτη φορά εδώ.

Για την ολοκλήρωση της έκδοσης των Απάντων υπολείπονται έξι τόμοι που θα περιέχουν τα Ημερολόγια, την Αλληλογραφία, τα φιλολογικά του κείμενα, τα άρθρα και άλλα ποικίλα δημοσιεύματα.



Μαρτυρία του εαυτού και της εποχής

Η αυτοβιογραφία ενός λογοτέχνη έχει διπλό ενδιαφέρον, επειδή παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του, αλλά και επειδή μέσα από αυτή την παρουσίαση, εκτός από την προσωπική εικόνα του, αναπόφευκτα δίνεται και η εικόνα της εποχής. Στην περίπτωση, όμως, του Δροσίνη, η αναφορά στο λογοτεχνικό αλλά και στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον δεν αποτελεί μοιραία συνέπεια, αλλά συνειδητή πρόθεση. Απόδειξη αποτελεί η πεποίθηση του ίδιου του συγγραφέα σχετικά με τη σημασία των παρεχόμενων από αυτόν πληροφοριών ως πολύτιμων πηγών για το μέλλοντα ιστορικό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως στη συγκεκριμένη περίπτωση το λογοτεχνικό περιβάλλον ταυτίζεται με τη δράση μιας λογοτεχνικής γενιάς που έκανε μια καθοριστική τομή στη λογοτεχνία μας, υλοποιώντας ένα αναθεωρητικό και αναγεννητικό πρόγραμμα ως προς τη γλώσσα, την ποιητική, την αντίληψη της λογοτεχνίας και το όραμα της ζωής και του κόσμου.

Με τα «Σκόρπια φύλλα» φωτίζονται πτυχές της ζωής σημαντικών λογοτεχνών, όπως του Παλαμά, του Παπαδιαμάντη και του Βικέλα, και δίνονται από πρώτο χέρι ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το αντιπροσωπευτικότερο περιοδικό της γενιάς του 1880, την «Εστία», που είχε γίνει το λίκνο του νεοελληνικού διηγήματος και συνετέλεσε στη διαμόρφωση και ανάπτυξή του. Εκτός, όμως, από τον κύκλο της «Εστίας», ζωντανεύει και το συνολικό πνευματικό κλίμα της εποχής, και αυτό γίνεται δυνατό επειδή ο Δροσίνης δεν αφήνεται στον υποκειμενισμό ενός προσωπικού συναισθηματικού κόσμου, αλλά λειτουργεί ως ένας παρατηρητής όχι μόνο του περιβάλλοντος αλλά και της ίδιας της ζωής του. Είναι χαρακτηριστικό πως δεν αναφέρεται σε οικογενειακές περιπέτειες ή σε δυσάρεστα περιστατικά σχετικά με τη λογοτεχνική, εκδοτική και κοινωνική του δράση. Μια τέτοια στάση αποκαλύπτει μια αναλογία ανάμεσα στην αισιόδοξη, έως ειδυλλιακή άποψη της ζωής του, και σε εκείνη των ηθογραφημάτων του.

Οι Αναμνήσεις του Δροσίνη αποτελούν ένα είδος συναίρεσης των μορφών που πήρε η εξομολογητική φαντασία των Ελλήνων αυτοβιογράφων και αυτοβιογραφουμένων του 19ου αιώνα. Μέσα στο συγκεκριμένο έργο συνυπάρχουν οι εκδοχές της αυτοβιογραφίας του ανθρώπου των γραμμάτων, του λογοτέχνη αλλά και του κοινωνικού παράγοντα. Παράλληλα μέσα σε αυτό αφομοιώνεται η παράδοση των αυτοβιογραφούμενων ηθογράφων, δηλαδή η διασταύρωση της αληθοποίησης της γραφής της ζωής του συγγραφέα με την αληθοφάνεια της γραφής της φαντασίας του· ή, αλλιώς, η διασταύρωση μιας ηθογραφικής μυθοπλαστικής αφήγησης που θέλει να αναπαραστήσει το πραγματικό με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα, με μια αυτοβιογραφική αφήγηση που θέλει να απαθανατίσει τον πραγματικό βίο του συγγραφέα με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα.

Πέρα, λοιπόν, από τη σημασία των «Σκόρπιων φύλλων» ως μαρτυρίας, υπάρχει και εκείνη του αντιπροσωπευτικού δείγματος της διασταύρωσης της γραφής της ζωής με τη γραφή της φαντασίας. Η ιδιαιτερότητα αυτής της διασταύρωσης, πέρα από το θεωρητικό ενδιαφέρον της ως προς τις διαφορές της ποιητικής της αφηγηματικής πεζογραφίας από την ποιητική της αυτοβιογραφίας, δημιουργεί και ένα φιλολογικό πρόβλημα σχετικά με τα κριτήρια ένταξης κάποιων κεφαλαίων στην αυτοβιογραφία ή στα διηγήματα του Δροσίνη. Το τελευταίο γίνεται φανερό και από το γεγονός πως ο φιλολογικός επιμελητής της έκδοσης των Απάντων στην προηγούμενη έκδοση των «Σκόρπιων φύλλων» (1986) είχε συμπεριλάβει τρία αφηγήματα, τα οποία στην πρόσφατη έκδοση αφαιρούνται, για να τοποθετηθούν στον τρίτο τόμο των πεζών έργων του Δροσίνη, επειδή, όπως γράφει ο ίδιος, «ανήκουν μάλλον στον αφηγηματικό λόγο παρά στον απομνημονευματικό».

Είναι φανερό πως ο Δροσίνης, έχοντας χάσει τη δημιουργική ζωτικότητά του, δεν ήταν σε θέση για τη διήγηση των αναμνήσεων από τη ζωή του να ανακαλύψει διαφορετικούς τρόπους από εκείνους που είχε χρησιμοποιήσει για την αφήγηση της ζωής γενικώς. Το γεγονός πως και οι δύο αφηγήσεις είχαν τον ίδιο γενικότερο σκοπό -δηλαδή τη νατουραλιστική απεικόνιση της ζωής στην ηθογραφία και την πιστή στα γεγονότα διήγηση της αυτοβιογραφίας- ευνόησε και πάλι τον Δροσίνη, όπως και το αφηγηματικό πρόγραμμα της ηθογραφίας τον είχε ευνοήσει προσφέροντάς του τη δυνατότητα να καλύψει τις μυθοπλαστικές αδυναμίες του. Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, για τη συγγραφή της αυτοβιογραφίας ή των Αναμνήσεών του τους τρόπους των ηθογραφικών διηγημάτων του, κατέληξε στη σύνθεση μιας αυτοβιογραφίας που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ηθογραφική.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/07/2001