Ιδιωτικές συναντήσεις

Από τότε που γεννήθηκα, εσύ διόρθωνες πάντα τα στραβά. Ό,τι μου πήγαινε στραβά το διόρθωνες. Πελώριος σαν θεός -δρασκέλιζες τους ωκεανούς, γέμιζες όλο τον ουρανό. Κι ακόμη έτσι νιώθω. Το να σ' έχω αδελφό μου ήταν σαν να είχα εκατό αδελφούς...



Σιβηρία, 1948. Δυο αδέλφια συναντιούνται σ' ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τους ενώνουν πολλά. Τους χωρίζουν άλλα τόσα. Πάνω απ' όλα μια γυναίκα.

Με φόντο τη μεταπολεμική Σοβιετική Ένωση, στο βιβλίο ξετυλίγονται ιστορίες ανθρώπων που έχουν χάσει την ανθρωπιά τους και ιστορίες άλλων, οι οποίοι πασχίζουν να κρατηθούν με νύχια και με δόντια στην ανθρώπινή τους υπόσταση. Γιατί η σκιά του σταλινικού καθεστώτος πέφτει βαριά ακόμα και στις πλέον ιδιωτικές συναντήσεις.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μάρτιν Εϊμις, γιος του Κίνγκσλεϊ Εϊμις -πολυγραφότατου και δημοφιλούς συγγραφέα στην εποχή του- δεν παρέμεινε στη σκιά του πατέρα του αλλά έγραψε βιβλία απόλυτα διαφοροποιημένα από το ύφος και τη θεματική του προγόνου του, κατακτώντας τη δική του θέση στα γράμματα με την απαιτητική του πρόζα και με έργα που καυτηριάζουν τα δεινά της εποχής μας. Θεωρείται πνευματικό παιδί του Ναμπόκοφ και εκτός από δεκαεπτά μυθιστορήματα έχει γράψει και μια σειρά δοκιμίων, ενώ συχνά εμφανίζεται στον Τύπο σχολιάζοντας και εκθέτοντας τις συχνά προκλητικές απόψεις του για τρέχοντα θέματα της επικαιρότητας. Η θεματική των μυθιστορημάτων εναλλάσσεται και οι απρόβλεπτες μεταστροφές του ξαφνιάζουν τους αναγνώστες του.

Στις «Ιδιωτικές Συναντήσεις» η Ζόγια, η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου -η οποία ενσαρκώνει τη Ρωσία και την Ιστορία της- «έμαθε να μπουσουλάει και έμαθε να τρέχει. Εκείνο που δεν έμαθε ποτέ ήταν να περπατάει». Ο Εϊμις στο σύντομο αυτό μυθιστόρημα κατορθώνει αυτό που δεν κάνει η ηρωίδα του. Κρατώντας το μέτρο και τους ρυθμούς, χωρίς να επιταχύνει εκεί που δεν χρειάζεται και αποδίδοντας με σαφήνεια τα θέματά του -τα διλήμματα και τα αδιέξοδα του ανθρώπου του 20ού αιώνα- διατηρεί τις δύσκολες ισορροπίες ανάμεσα στον στοχασμό και στη δράση.

Ολο το μυθιστόρημα αποτελεί μια επιστολή του κεντρικού ήρωα, που δεν κατονομάζεται, στην υιοθετημένη του κόρη, Αφροδίτη και, από τις πρώτες σελίδες μάς ενημερώνει πως η εξομολόγηση αφορά μια ερωτική ιστορία, τον ανεπίδοτο έρωτά του με μια μοιραία γυναίκα, μια «καρικατούρα της φαντασίας του», την οποία σε όλη του τη ζωή ποθούσε αλλά ποτέ δεν κατέκτησε. Η Ζόγια, γοητευτική, αέρινη και Εβραία, ήταν η κορυφή ενός ερωτικού «σκαληνού» τριγώνου ανάμεσα σε δύο αδέλφια στη μεταπολεμική Ρωσία. Ο ένας εκ των αδελφών είναι ο επιζήσας αφηγητής της ιστορίας, ο οποίος τώρα σε βαθιά γηρατειά, προχωρημένα ογδόντα, μετά τη φυγή του στην Αμερική και τον γάμο του με μια Αγγλίδα, γράφει αυτό το γράμμα-μαρτυρία πριν από την οριστική του αναχώρηση.

Ο έτερος αδελφός είναι ο Λεβ, ο οποίος παρουσιάζεται ιδεολόγος, ευγενέστερος στα αισθήματα και στην ιδιοσυγκρασία (γράφει ποιήματα) αλλά κακοφτιαγμένος, με ένα απωθητικό τραύλισμα και αγαπημένος σύζυγος της ελκυστικότατης Ζόγια.

Τον πρωτοσυναντούμε την ημέρα της άφιξής του στο Γκουλάγκ της Σιβηρίας, όπου ο αφηγητής βρίσκεται ήδη ένα μεγάλο διάστημα, καθώς είχε θεωρηθεί πολέμιος του σοβιετικού καθεστώτος. Ο Λεβ έχει πρόσφατα παντρευτεί τη Ζόγια, γεγονός που προκαλεί τη ζήλια και την οργή του αδελφού του που δεν καταλαβαίνει τι του βρίσκει. Κάποια στιγμή η Ζόγια τούς επισκέπτεται εκεί και περνάει μια νύχτα στον ειδικά προορισμένο χώρο για νυμφευμένα ζευγάρια, τον χώρο των ιδιωτικών συναντήσεων, απ' όπου την επομένη ο Λεβ εξέρχεται τσακισμένος και καταβεβλημένος. Ο αδελφός του θεωρεί πως απέτυχε στην εκτέλεση των συζυγικών καθηκόντων του, τον ρωτάει τι ακριβώς συνέβη και ο Λεβ τού υπόσχεται πως κάποια μέρα θα του διηγηθεί όλα τα γεγονότα της μοιραίας εκείνης νύχτας. Ενα μέρος του μυθιστορήματος περιστρέφεται γύρω από αυτή την αποκάλυψη, η οποία έχει καταγραφεί σε μια επιστολή που προορίζεται για τον μεγάλο αδελφό αλλά η ανάγνωσή της συνεχώς αναβάλλεται.

Ο Εΐμις κάνει μια αναδρομή στην ιστορία του 20ού αιώνα εστιάζοντας στις συνθήκες κράτησης στα γκουλάγκ, περιγράφοντας τη Ρωσία του Στάλιν, τη στέρηση, τις ακραίες καταστάσεις που δημιουργούνται κατά τον εγκλεισμό, την παραμόρφωση της πραγματικότητας και την απώλεια των όποιων χαρακτηριστικών διαθέτει ο κρατούμενος πριν από τον περιορισμό του. Υπάρχουν υπέροχα αποσπάσματα που περιγράφουν το μίσος, το ηθικό χρέος, το χάος, την αντίσταση, τη βία, τον σολιψισμό, τη λυτρωτική δύναμη της αποδοχής της ήττας, αλλά και τους λόγους της αποποίησης της παράδοσης και της αβίαστης υιοθέτησης των δυτικών προτύπων από τους σύγχρονους Ρώσους. Πολλοί από τους χαρακτήρες του δεν έχουν δισταγμούς και αναστολές σε θέματα συνείδησης και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η επιβίωσή τους, αλλά για άλλους, όπως ο Λεβ, «η συνείδηση είναι ζωτικό όργανο και αν το χάσεις χάνεσαι κι εσύ».

Ο αφηγητής σχολιάζει επικριτικά το παρόν και την απουσία κάθε ιδεολογίας, τον «δυτικισμό» όπως τον αποκαλεί -δηλαδή το βίωμα της Ιστορίας ως αντανάκλασης: Απευθυνόμενος στην κόρη του ο ογδοντάχρονος αφηγητής εξηγεί την ανορεξία της, αλλά και τη σύγχρονη αισθητική των σχισμένων τζιν, των τρυπημένων σωμάτων και τη δήθεν αθώα και ασυνείδητη οικειοποίηση εξαθλιωμένων προτύπων ως την «εκδίκηση» των φτωχών και των κακοποιημένων θυμάτων της Ιστορίας.

Το «Ιδιωτικές Συναντήσεις» μπορεί να διαβαστεί και ως μια πυκνή και συγκλονιστική μαρτυρία της Οδύσσειας ενός ανθρώπου που βίωσε τις πιο ακραίες στιγμές του 20ού αιώνα. Η βαθύτητα των συλλογισμών του και η ακρίβεια της πρόζας του το καθιστούν, ίσως, το δυνατότερο από τα πρόσφατα έργα του Αγγλου συγγραφέα.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/01/2008