Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Κι έτσι τώρα προσεύχομαι: «Ω, καλή μου βασίλισσα Λοάνα, στο όνομα του απεγνωσμένου έρωτά σου, δεν σου ζητώ να ξυπνήσεις από τον πέτρινο ύπνο τους τα χιλιόχρονα θύματά σου, αλλά μονάχα να μου ξαναφέρεις ένα πρόσωπο... Εγώ που, από την έσχατη λίμνη του αναγκαστικού ύπνου μου, είδα αυτά που είδα, σου ζητώ να με βγάλεις από δω και να μου δώσεις την υγειά μου».
Μήπως όσοι γιατρεύονται από θαύμα, δεν γιατρεύονται μόνο και μόνο επειδή έδειξαν την πίστη τους στο θαύμα; Έτσι κι εγώ λαχταρώ με όλη μου την ψυχή να με γιατρέψει η βασίλισσα Λοάνα. Φορτίζω αυτή την ελπίδα με τόση ένταση ώστε, αν δεν ήμουν ήδη σε κώμα, θα μου ερχόταν αποπληξία...

Η πλοκή: Ένας έμπορος βιβλίων που πάσχει από αμνησία ξαναβρίσκει τη μνήμη του καθώς σιγά σιγά εγκαταλείπεται σ' ένα δαιμονικό στρόβιλο σπαραγμάτων από αγαπημένα μυθιστορήματα, ποιήματα, κινηματογραφικές ταινίες και κόμικς.

Η μαγεία: Μια απολαυστική ιστορία για τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, από το Δεύτερο Παγκόσμιο έως σήμερα, σ' ένα χειμαρρώδες μυθιστόρημηα όπου η ζωή μεταμορφώνεται σε ανεξάντλητο πολύχρωμο κόμικ.

Το εικονογραφημένο αριστούργημα: Μετά το Όνομα του Ρόδου, το Μπαουντολίνο και το Νησί της προηγούμενης μέρας, η Μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα αναδεικνύεται αναμφισβήτητα ως το μυθιστόρημα των μυθιστορημάτων του Ουμπέρτο Έκο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο βαθμός επιρροής των πρώτων αναγνωστικών εμπειριών, ο υπόγειος τρόπος που αυτές διεισδύουν στο υποσυνείδητο του αναγνώστη αλλά και η ευθύνη τους για τη διαμόρφωση της ενήλικης ζωής είναι κάποια από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Εκο στο πρόσφατο μυθιστόρημά του, το οποίο συνοδεύεται και από πλήθος απεικονίσεων.

Η ιστορία του ήρωά του Γιάμπο τοποθετείται στις αρχές του '90, εποχή προδικτυακή, κατά την οποία όποιος επιθυμούσε να ανασύρει τα αρχεία της παιδικής του ηλικίας έπρεπε να βυθιστεί σε κούτες και σε ντουλάπια, σε σοφίτες ή σε καλά σφαλισμένες κρύπτες. Οπως και σε προηγούμενα μυθιστορήματα του Εκο, ο ήρωάς του εισέρχεται στην περιπέτεια της αναζήτησης ενός πολύτιμου θησαυρού και αφοσιώνεται στον εντοπισμό κάποιων κρίσιμων για τη μετέπειτα πορεία του πρωτογενών ερεθισμάτων, επιχειρώντας να αλιεύσει από έναν ωκεανό χάρτινων και αισθητηριακών εμπειριών, την πρώτη, την «αυθεντική» εμπειρία που δεν αποτελεί απομίμηση ή παράγωγο κάποιας πρωθύστερης κατάστασης -το πρώτο ερωτικό σκίρτημα, την πρώτη αγάπη, την πρώτη τυπωμένη έκδοση του Γουετεμβέργιου.

Η πλοκή του μυθιστορήματος περιστρέφεται γύρω από τον Ιταλό παλαιοβιβλιοπώλη και έμπορο σπάνιων εκδόσεων Γιάμπο Μποντόνι, ο οποίος ύστερα από ένα εγκεφαλικό χάνει κάθε προσωπική του ανάμνηση, ενώ η γενική του μνήμη συνεχίζει να λειτουργεί καθώς θυμάται πλήθος ιστορικών γεγονότων και επαναφέρει έναν αριθμό γενικών πληροφοριών και αξιομνημόνευτων ρητών. Θυμάται, για παράδειγμα, πότε πέθανε ο Ναπολέοντας αλλά δεν θυμάται τη δική του ημερομηνία γέννησης, το όνομά του και το επάγγελμά του. Πλήθος στίχων έρχονται αβίαστα στα χείλη του αλλά τα ονόματα της συζύγου και των θυγατέρων του αποτελούν μυστήριο. Ο Γιάμπο θα μπορούσε να είναι νικητής σε ένα παιχνίδι γνώσεων, τη στιγμή που η δική του αυτοβιογραφία έχει ολόκληρη σβηστεί από το χάρτη του.

Βιώνοντας την απώλεια της προσωπικής του ιστορίας και των συναισθημάτων του, αισθάνεται σαν να έφθασε μόλις στον πλανήτη. Και όσο οι μέρες περνούν επανέρχονται απρόσκοπτα αποσπάσματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που περιγράφουν το φαινόμενο της ομίχλης, ενώ ο ίδιος βυθίζεται όλο και βαθύτερα στο δικό του ομιχλώδες και αδιαπέραστο τοπίο. Οταν ο γιατρός τού ζητάει να γράψει κάτι, τα δάχτυλά του καταγράφουν την εναρκτήρια φράση από τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, ενώ η σκέψη του κατακλύζεται από στίχους του Ελιοτ, του Γουόρντγουρθ, του Ομήρου και ονόματα επιφανών αντρών. Ξέρει τα πάντα για τον Μέγα Αλέξανδρο αλλά τίποτε για το συνονόματο εγγονό του. Ολα τα ίχνη που θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν στο παρελθόν του έχουν σβηστεί, εκτός από μια μυστηριώδη φλόγα που αισθάνεται να ανεβαίνει από τα έγκατα της ύπαρξής του όταν βλέπει τη φωτογραφία των δύο, νεκρών πια, γονιών του ή αντικρίζει το πρόσωπο της Πολωνέζας Σίβυλλα, βοηθού του στο παλαιοβιβλιοπωλείο. Η μυστηριώδης αυτή φλόγα είναι το μοναδικό ενδεικτικό στοιχείο πως κάπου μέσα του υπάρχει κάποια, έστω και ξεχασμένη μνήμη, μιας βιωμένης ή αβίωτης εμπειρίας παρ' ότι αυτή είναι αδύνατον, επί του παρόντος, να ανακληθεί.

Υστερα από παρότρυνση της συζύγου του Πάολα, ο Γιάμπο επισκέπτεται το εξοχικό τους σπίτι κάπου έξω από το Τορίνο, στο οποίο και γεννήθηκε το 1931 και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Μια πτέρυγα του σπιτιού είναι σφαλισμένη και πληροφορείται πως απέφευγε για χρόνια να την επισκεφτεί. Στα κλειδαμπαρωμένα δωμάτια ανακαλύπτει πως οι σπηλιές της μνήμης του, παρ' ότι αδιαπέραστες από τον ίδιο, είναι συνωστισμένες από παλαιά αντικείμενα, αποθηκευμένα περιοδικά, σχολικά βιβλία, κόμικς, ενώ στη σοφίτα, κι ενόσω ξεφυλλίζει τα παλιά του βιβλία, τον επισκέπτονται επαναληπτικά και αναπάντεχα πλήθος από μυστηριώδεις φλόγες που κάνουν την καρδιά του να χτυπάει ταχύτερα.



Αιχμάλωτος της σοφίτας



«Αν ένα υπόγειο προμηνύει τον Αδη, μια σοφίτα επαγγέλλεται έναν λησμονημένο παράδεισο», και η σοφίτα του Γιάμπο αποδεικνύεται πράγματι ένας παράδεισος από αναμνηστικά και αναγνώσματα κάθε είδους. Οι εικονογραφήσεις τού επαναφέρουν γεύσεις και οσμές, ανακαλώντας τη στάση που έπαιρνε όταν ήταν παιδί καθώς και τις γεύσεις με τις οποίες συνόδευε τις αναγνώσεις του. Επιχειρώντας να «οσμιστεί το παρελθόν του», διαβάζοντας τις πρώτες σελίδες της ζωής του, επιχειρεί ταυτόχρονα να αναγνώσει το υποσυνείδητο του παιδιού που διαμορφώθηκε από αυτά τα συγκεκριμένα έντυπα. Κάθε λέξη σέρνει πίσω της και μια άλλη και ακούραστα πασχίζει να φτάσει στον τελικό κρίκο της αλυσίδας, να προσεγγίσει δηλαδή το ενήλικο εγώ του.

Μπροστά στα έκπληκτα μάτια του εξελίσσεται το χρονικό μιας εποχής, αλλά και η εν πολλοίς αντιφατική εκπαίδευση ενός παιδιού το οποίο συμβαίνει να είναι ο λησμονημένος και απροσπέλαστος εαυτός του, ο οποίος υπήρξε θύμα αντιθέτων ιδεολογιών καθώς τρεφόταν ταυτόχρονα με ευρωπαϊκά αλλά και αμερικανικά έντυπα. Καθώς τα σχολικά βιβλία της δεκαετίας του '40 διέπονταν από την εθνικιστική ιδεολογία δεν παρείχαν απαντήσεις και ο νεαρός εαυτός του είχε στραφεί στα εξωσχολικά αναγνώσματα. Δεινός αναγνώστης των εικονογραφημένων εφημερίδων με ταξίδια και περιπέτειες σε στεριές και θάλασσες, είχε από νωρίς εξοικειωθεί με την απρόσωπη βία και την επέλαση του Κακού, ώστε αργότερα ως ενήλικος -όπως τον ενημέρωσε η σύζυγός του Πάολα- δεν τον συγκινούσαν οι πόλεμοι και οι ομαδικές σφαγές. Σε μια άλλη σειρά περιοδικών, με τον τίτλο «Οκτώ μέρες στη σοφίτα» μια νεαρή ηρωίδα με το όνομα Νικολέτα τον κάνει να αναρωτηθεί αν έχει εμπνευστεί, έστω και ασυνείδητα, από εκείνη το όνομα της κόρης του, ενώ μπροστά σε ένα γυναικείο προφίλ που μοιάζει με την υπάλληλό του ριγεί και κατακλύζεται από μυστηριώδεις φλόγες που τον κάνουν να αναρωτηθεί εάν αυτή η πρώτη εικόνα τού υπέβαλε ένα συγκεκριμένο γυναικείο πρότυπο ομορφιάς, το οποίο και αναζητούσε σε όσες γυναίκες συναντούσε. Σε κάποια εικονογραφημένα περιοδικά εντόπισε και τη βασίλισσα Λοάνα, μια βασίλισσα που ήταν ικανή να εξασφαλίσει την αθανασία για τη φυλή της στην Αφρική, και διαπιστώνει πως δεν είναι τόσο η ιστορία της και τα κατορθώματά της αλλά η ηχητική αύρα του ονόματός της που προκαλούσε τις μυστηριώδεις φλόγες.

Σαν τον δύτη ανασύρει χαμένους αμφορείς και παρακολουθεί χρονιά τη χρονιά τη διαμόρφωση της συνείδησής του, όχι μόνο στα εξώφυλλα των βιβλίων και των περιοδικών, αλλά και στα εξώφυλλα δίσκων γραμμοφώνου και πρωτοσέλιδα εφημερίδων που ανακοινώνουν την κήρυξη του πολέμου, την άνοδο του Μουσολίνι, την εξέλιξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αναπλάθοντας μέσα από αυτά και την εποχή της νεότητάς του.



Ναός του χρόνου



Κάποια στιγμή και ύστερα από μέρες εντατικής αναδίφησης φτάνει στην εφηβεία του, όπου και διαπιστώνει πως κάτι αλλάζει. Την εποχή εκείνη γράφει ποιήματα, εμπνευσμένα από ένα «πλάσμα κλεισμένο», τη Λίλα Σάμπα, που είναι και η πρώτη του αγαπημένη, έναν πλατωνικό έρωτα που του άλλαξε τη ζωή και που τον ανάγκασε να ξεκόψει από το παρελθόν του. Αλλά το πρόσωπό της αγαπημένης αρνείται να επιστρέψει και αναγκάζεται να στραφεί στην αναψηλάφηση του εσωτερικού του κόσμου. Αυτή τη φορά, όμως, τον περιμένει ένα δεύτερο εγκεφαλικό και όντας σε κωματώδη κατάσταση ανακαλεί κάθε μικρό ερέθισμα και κάθε ξεχασμένη αίσθηση. Μέσα από ένα μωσαϊκό ερεθισμάτων και εικόνων ανασυνθέτει μια ολόκληρη εποχή αλλά και την προσωπική του ιστορία, μεταπίπτοντας σε μια κατάσταση ευδαιμονική, ζώντας σε όλο τους το μεγαλείο τις καταστάσεις που η συνείδηση του ενήλικου είχε εκτοπίσει ως επικίνδυνες και βλαβερές, «Η μυστηριώδης φλόγα...» είναι το μυθιστόρημα ενός βιβλιοφάγου, ενός εραστή του έντυπου λόγου σε κάθε έκφανσή του, στο οποίο οι σπάνιες και πολύτιμες πρώτες εκδόσεις κλασικών αριστουργημάτων, απλοϊκών κόμικς και εικονογραφημένων περιπετειών παίρνουν τη θέση τους. Ολα τα «αναγνωστικά εδέσματα» που έχουν συμβάλει ώστε να αποκτήσει η ζωή τού Γιάμπο τη μοναδική της γεύση, παρελαύνουν από τις σελίδες του.

Αυτό που κάνει το μυθιστόρημα του Εκο ξεχωριστό είναι η πλούσια εικονογράφηση. Κάθε εμπειρία απεικονίζεται, τα εξώφυλλα των περιοδικών και τα κόμικς αποτελούν ξεχωριστά κεφάλαια της ζωής τού ήρωά του, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής, προ-τηλεοπτικής, όπου η φαντασία αναλάμβανε να προεκτείνει την πραγματικότητα αλλά και να την ανασυνθέσει, χαρίζοντάς της μια άσβεστη και μυστηριώδη φλόγα.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/06/2005